Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
6: Şu bir gerçek ki, inkârlarında ısrar eden kâfirleri başlarına gelecek elim bir azâb ile uyarsan da uyarmasan da hiç farketmez; onlar iman etmezler.
TEFSİR:
اَلْكُفْرُ (küfür), sözlükte “örtmek”,
“kâfir” ise “örten” mânasına gelir. Nitekim Arapça’da varlıkları örtüp görünmez
hale getirdiği için geceye, tohumu toprağa gömdüğü için çiftçiye “kâfir”,
içindeki çekirdeği gizlediği için meyve tomurcuğuna da “kâfur” denilir. (Ragıb,
Müfredât, “küfr” md.) En büyük ve en açık bir gerçek olan Allah’ı ve
âyetlerini, körü körüne saplandığı ön kabulleri sebebiyle âdeta örtüp yok
farzeden inkârcılara da bu sebeple “kâfir” denilmiştir. Dilimizde kullanılan
“nankörlük” ifadesi de, kendisine verilen nimetleri görmezlikten gelerek onları
yok saymak ve şükrünü edayı terk etmek anlamında kullanılagelmiştir.
Dini bir terim olarak “küfür”, imansızlık demektir.
Yani Peygamber Efendimiz’in getirdiği ve inanılması zaruri olan şeylerin
hepsini veya herhangi birisini kabul ve tasdik etmemektir. Bu bakımdan Allah’ın
varlığı, birliği ve sıfatlarını, Hz. Muhammed (s.a.s.)’in nübüvvetini, Kur’ân-ı
Kerîm ve onun hükümlerini inkâr eden kimse kâfir olur.
İmanda olduğu gibi, küfürde de yalanlama ve kabul
etmeme kalp, söz ve fiil ile olur. Kalp ile yalanlama kesinlikle küfürdür.
Zorlama olmaksızın sözlü veya fiili yalanlama da aynen öyledir. İman edilmesi
lazım gelen mukaddes şeylere sözle veya fiille hakaret etmek, alay etmek, küçümsemek
ve hafife almak, bunları bozmaya çalışmak gibi yanlış davranışların da küfür
olduğunda şüphe yoktur. Fakat zaruri bir zorlama neticesinde vuku bulan ve
küfrü gerektiren söz veya fiil küfür sayılmaz. Zira âyet-i kerîmede şöyle
buyrulmaktadır:
“Kalbi imanla dopdolu ve doygun
olduğu halde baskı altında kalarak inkâra zorlanıp da bunu ancak diliyle yapan
hâriç; onlar kâfir olmazlar…” (Nahl 16/106)
اَلْإنْذَارُ (inzâr), sözlük olarak
“korkutucu bir haber vermek” demektir. Sakındırmak niyetiyle bir işin sonundaki
tehlikeyi açıkça anlatmak ve o tehlikeye dikkat çekmektir. “Gittiğin yolun
sonunda seni şöyle şöyle bir fenalık beklemektedir, dikkatli ol ve ondan
sakın!” irşadında bulunmaktır. Ayetteki inzârdan maksad, kâfirleri Allah’ın
azâbı, cehennemi ve isyânkârlara vereceği cezası ile korkutmaktır. Böyle kimselere
müjdeli haber değil korkutucu haber lâyıktır. Çünkü korkutucu haber, nefisleri
kuvvetle sarsar ve kalplere daha çok tesir eder.
İnsan, ne derece derin bir küfür ve şirk içinde
bulunsa, ne kadar büyük günahlar işlemiş olsa da, ölüm vakti gelinceye kadar
iman ve tevbe etme imkânı vardır. Hatta kâfirler, iman ettiklerinde önceki
bütün günahları affedilecektir. (bk. Enfâl 8/38) Dolayısıyla ayette bahsedilenler;
Allah’ı, Peygamber’i ve onun getirdiği hak dini inkâr edip küfürlerinde ısrar
edenler; kalplerini, göz ve kulaklarını ilâhî irşada kapatanlardır. Bunlar,
netice itibariyle iman edip hidâyete erişmeleri mümkün olmayanlardır. Böyle
durumda olanlara, nebevî uyarı hiçbir fayda sağlamayacaktır.
Allah Resûlü (s.a.s.), âlemlere rahmettir. Bütün
insanlara karşı son derece şefkat ve merhamet sahibidir. Onun yufka yüreği,
hiçbir kulun ebedi nimetlerden mahrum kalmasına, üstelik nihayetsiz bir azaba
düçar olmasına razı değildi. Bu sebeple Efendimiz, insanları hidâyete erdirmek
için büyük bir aşkla gece gündüz çalışmıştır. Hatta bu hususta gösterdiği
fevkalade arzu sebebiyle zaman zaman uyarıldığı olmuştur. Şu âyet-i kerîme ne
kadar dikkat çekicidir:
“Rasûlüm! Onlar bu Kur’an’a
inanmıyorlar diye arkalarından üzülerek neredeyse kendini helak edeceksin!
Hayır böyle yapma!” (Kehf 18/6)
Bu sebeple, ayette küfürde ısrar edenlerin iman
etmeyeceklerinin beyânı, bütün gücüyle tebliğe devam eden Peygamberimizi
teselli etmektedir. Çünkü böyle bir neticenin ortaya çıkmasında, suç Peygambere
değil, kâfirlere aittir. O halde tebliğde de itidalli olmalı ve Allah’ın takdir
ettiği neticeye teslimiyet göstermelidir.
Allah Teâlâ peygamberlerini, ister inansınlar ister
inanmasınlar bütün insanları dine davetle vazifeli kılmıştır. Çünkü kimin iman
edeceğini, kimin etmeyeceğini bilen sadece O’dur. Bu kader sırrı bize gizlidir.
Tebliğ ve uyarının umûmi olarak yapılması, hiç kimsenin Allah’a karşı bir
mâzeret ve delilinin kalmaması içindir. Âyet-i kerîmelerde buyurulur:
“Müjdeleyici ve korkutucu böyle
nice peygamberler gönderdik; tâ ki peygamberlerden sonra insanların Allah’a
karşı ileri sürebilecekleri bir bahaneleri kalmasın!” (Nisâ 4/165)
“Şayet biz, kitap ve peygamber
göndermeden önce kendilerini aslında hak ettikleri bir felâketle helâk edecek
olsaydık, bu takdirde: «Rabbimiz, ne olurdu bize bir peygamber gönderseydin de,
böyle rezil ve perişan olmadan önce senin âyetlerine uysaydık!» diyeceklerdi.” (Tâhâ 20/134)
Bahsedilen kâfirlerin bir daha inanamayacak
olmalarının sebebine gelince:
İnne-lleżîne keferû sevâun ‘aleyhim eenżertehum em lem tunżirhum lâ yu/minûn(e)
1.
Ömer Çelik Meali
Şu bir gerçek ki, inkârlarında ısrar eden kâfirleri başlarına gelecek elim bir azâb ile uyarsan da uyarmasan da hiç farketmez; onlar iman etmezler.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Gerçek şu ki, kâfir olanları (azap ile) korkutsan da korkutmasan da onlar için birdir; iman etmezler.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Şüphe yok ki, inkar edenleri, başlarına gelecekle uyarsan da uyarmasan da birdir, inanmazlar.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Küfre saplananlara gelince, onları uyarsan da, uyarmasan da, onlar için birdir, inanmazlar.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Şu muhakkak ki inkâr edenleri uyarsan da, uyarmasan da onlar için birdir. Onlar inanmazlar.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
Amma o küfre saplananlar, ha inzar etmişin bunları ha etmemişin onlarca müsavidir, iymana gelmezler
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Şu muhakkak ki küfr edenleri inzâr etsen de onlarca bir, kendilerini inzâr etmesen de inanmazlar.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Şübhesiz ki inkâr edenler yok mu, onları korkutsan da korkutmasan da kendileri için birdir; îmân etmezler.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Muhakkak ki küfre varanlar, (yani iman nurunu şirk karanlığı ve inad yüzünden örtenleri) azâb ile korkutsan da korkutmasan da onlar için birdir; onlar iman etmezler.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Muhakkak o kimseler ki kâfir olmuşlardır, onları korkutsan da, korkutmasan da onlar için müsavîdir, onlar imâna gelmezler.
11.
Ümit Şimşek Meali
İnkâr etmiş olanlara gelince, sen onları uyarsan da onlar için birdir, uyarmasan da; onlar inanmazlar.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
As to those who reject Faith, it is the same to them whether thou warn them or do not warn them; they will not believe.
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 6. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
Zengin kelimesi sözlükte, “Parası, malı çok olan; varlıklı, yokluksuz, variyetli” demektir.
Fıkıhta ise zenginlik, “aslî ihtiyaçlardan fazla mala sah ...
