Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
106: Şayet biz herhangi bir âyeti nesheder veya unutturursak, ya ondan daha hayırlısını veya onun bir dengini getiririz. Bilmez misin ki, Allah’ın gücü her şeye yeter.
TEFSİR:
Bu
âyet-i kerîme, Allah Teâlâ’nın kullarını tedricî olarak terbiye etmek, onların
dünya ve âhiret işlerini düzene koymak için gönderdiği ilâhî dinlerdeki temel
bir kaideyi dile getirmektedir. O da “nesih” gerçeğidir. “Nesih” sözlük olarak
izale etmek, iptal etmek, değiştirmek, bir şeyin yerine başkasını geçirmek mânalarına
gelir. Nitekim Nahl sûresi 101. âyette nesih, tebdil yani birini diğeriyle
değiştirme olarak ifade edilmiştir. نَسَخَ الرّ۪يحُ الْاثْرَ(neseha’r-rîhu’l-isra) “Rüzgar izi neshetti”, yani onu
giderdi, sildi demektir. “Güneş gölgeyi neshetti” ibaresi de, onu izale etti,
yok etti, yerine geçti demektir. Dolayısıyla nesih kelimesinde, izale ve nakil
olmak üzere iki mâna vardır. Her iki mânanın da esası “tebdil” yani birini
kaldırıp diğerini onun yerine koymaktır.
Dinî
bir terim olarak “nesih”, bir ayeti başka bir ayetle, bir dinî hükmü başka bir
dinî hükümle değiştirmek, sonrakini öncekinin yerine koymaktır. Günümüzde yeni
çıkarılan bir kanunla bir önceki kanunu yürürlükten kaldırmak neshi en güzel
şekilde anlatır. Allah Teâlâ’ya göre nesih, önceki hükmün süresinin sonunu beyândır.
Bize göre ise zahiren ebedi görünen o hükmün değiştirilip ortadan
kaldırılmasıdır. Nesih, sadece emir ve yasaklarda geçerlidir. Kur’an’da haber
verilen ve emir ya da yasak özelliği taşımayan hususlarda nesih sözkonusu
değildir.
“Ayetin
unutturulması”, vahyedilmiş, okunmuş ve ezberlenmiş bir kısım ayetlerin
Allah’ın dilemesiyle zihinlerden silinip yok olmasıdır. “Ertelenmesi” ise o
ayetin neshinin ertelenmesi veya değiştirilmeden olduğu gibi bırakılmasıdır.
Buradaki
hüküm, önceki şeriatleri, kitapları, sahifeleri içine aldığı gibi, “ayet”
kelimesi genel mâna ifade ettiğinden Kur’ân âyetlerini de açıkça içine
almaktadır. Şu halde Kur’ân âyetleri için de nâsih, mensûh[1],
unutturma ve erteleme mânaları geçerlidir. Kur’ân-ı Kerîm, önceki ilâhî
kitapların bir kısım hükümlerini neshettiği gibi, Resûlullah (s.a.s.)’ın peygamberlik
süresi içinde sonradan gelen bir kısım ayetler, önceden inmiş olan bazı
ayetleri neshetmiştir. Bir kısım ayetler de unutturulmuştur. Fakat
Peygamberimizin vefatı ile Kur’an vahyi gibi nesih ve unutturma hadisesi de son
bulmuştur.
Şu
an elimizde mevcut bulunan Mushaf-ı Şerîf’te neshedilmiş âyetler bulunup
bulunmadığı hususunda iki görüş vardır. Çoğunluk, bâzı âyetlerin sonradan gelen
başka âyetler veya hadislerle neshedildiğini söyler. Bir kısım âlimler ise
elimizdeki Mushaf-ı Şerîf’te neshedilmiş herhangi bir ayetin olmadığını
savunurlar. İki görüşü şöyle bir izahla bir birbirine yaklaştırmak mümkün
olabilir: Kur’ân-ı Kerîm’de bir konuda iki farklı hüküm içeren iki âyet
olabilir. Bunlardan sonra gelenin öncekinin hükmünü tamamen ortadan
kaldırdığını kabul etmek yerine, her iki âyetin de kendi şartlarında geçerli
ve yürürlükte olduğunu düşünebiliriz. Şöyle ki, zaman ve zemin itibariyle
hangisinin indiği şartlar mevcutsa o ayetin hükmü uygulanır. Çünkü o, mütevatir[2]
olarak bize ulaşmış ve Allah Kelamı olduğunda şüphe olmayan bir ayettir.
Dolayısıyla duruma göre birinin veya ötekinin hükmü uygulanabilir. Eğer
birinin şartları artık sonsuz olarak tekrar doğmazsa pratikte o hükmü
uygulamaya da imkân bulunmaz. Sonraki ayetten, nihâî bir düzenleme getirme
maksadı açıkça anlaşıldığı durumlarda ise neshi kabul etme zarureti ortaya
çıkmaktadır. Bunda da dinen bir sakınca yoktur. Zira tefsir etmekte olduğumuz âyet-i
kerîme bunu açıkça beyân etmektedir.
Cenab-ı
Hak, ayetin devamında, neshettiği veya unutturduğu ayetten daha hayırlısını, en
azından bir benzerini göndereceği müjdesini vermektedir. Çünkü O, istediği her
şeyi yapmaya güç ve kudret sahibidir. Bu böyle bilinmelidir. Bilmeyenler de
öğrenmelidir. Zira Peygamberimize nübüvvetin verilip Kur’an’ın vahyedilmesini
ve böylece kendi dinlerinin neshedilmesini bir türlü hazmedeyen yahudiler,
Allah nesih yapamaz; şu halde böyle yeni yeni hükümler getiren bir kitap
indiremez diyorlardı. Bu, onların kendiliklerinden uydurdukları bir yalandan
başka bir şey değildir. Zira Allah nesih yapabilir ve yapar. Yapmasında da
kendisi için hiçbir noksanlık söz konusu değildir. Varlıklar âleminde bu gün
yarattığını yarın yok ederek diğer bir şeye dönüştürmekle Cenab-ı Hakk’ın
ilmine, kudretine, iradesine hiçbir noksanlık ârız olmadığı gibi, aynı şekilde
kullarını terbiye etmek üzere gönderdiği şeriatlerde de başka başka zamanlarda
başka başka hükümler koymakla, mesela geçmiş zamandaki bir emrin yerine,
şimdiki zamanda yasak koyan bir nehiy indirmekle O’nun ilminde ve iradesinde
bir noksanlık meydana gelmez. Tam aksine her birinde bir hikmetinin tecellisini
ve kemalini göstermiş olur. Zira her şeyi en iyi bilen yüce Rabbimiz,
insanlığın her zaman ve mekana göre maddi mânevî gelişim ve problemlerini dikkate
alarak, onların dertlerine deva, yaralarına merhem olacak şer’i hükümler
göndermiştir. Nasıl ki bedenin hastalıklarıyla uğraşan doktorlar, mizâçların ve
zamânın farklılığına göre ilaçları ve gıdâları değiştiriyorlarsa, nefislerin
ıslah ve tedâvîsi ile uğraşan peygamberler de, nefisler ve ruhlar için bir nevi
ilaç konumunda olan bir kısım dînî hükümleri, Allah’ın emriyle
değiştirmektedirler. Bir ilaç beden için bir dönem devâ olabildiği gibi, bir
süre sonra hastalık getirebilmektedir. Aynı şekilde bâzı ameller de bir dönem
için iyi ve yararlı olabildiği halde zamanla insan için zararlı olabilmektedir.
Dolayısıyla nesih, böyle bir zaruretten doğmakta ve insanların menfaati
açısından büyük hikmetler taşımaktadır.
Âyetteki
“daha hayırlısı” ifadesinden maksat, bir âyetin diğer bir âyetten daha hayırlı
olması mânasında değil, bu âyetlerden kulların elde edecekleri seva yönündendir.
“Bir dengini”, sözünün mânası ise, “sevap ve fayda bakımından onun bir dengi”
demektir. Yeni getirilen hüküm öncekinden daha kolay olabileceği gibi, daha zor
veya aynı seviyede olabilir. Daha kolay olanda, amel bakımından kolaylık
vardır. Ağır bir hüküm kaldırılıp, yerine daha hafîfi getirildiğinde insanlar
için kolaylık sağlanmaktadır. Boşanmış kadınların önceleri “bir yıl” (Bakara 2/240)
olan iddet bekleme süresinin “dört ay on gün”e (Bakara 2/234) indirilmesi buna örnektir.
Öncekinden daha zor olan hükümde ise sevap bakımından fazlalık vardır. Nitekim
savaş yasağının kaldırılıp, “savaşın meşrû kılınması” (Hac 22/39) buna
örnektir. Bazan da sonra gelen hüküm, öncekinin benzeri ve dengi olabilir.
Kıblenin Beyt-i Makdis’den Kâbe’ye çevrilmesi de (Bakara 2/144) buna örnektir.
Şüphesiz
Allah, bunları yapacak güç ve kuvvet sahibidir. Zira O’nun kudreti sınırsızdır:
Mâ nensaḣ min âyetin ev nunsihâ ne/ti biḣayrin minhâ ev miślihâ(k) elem ta’lem enna(A)llâhe ‘alâ kulli şey-in kadîr(un)
1.
Ömer Çelik Meali
Şayet biz herhangi bir âyeti nesheder veya unutturursak, ya ondan daha hayırlısını veya onun bir dengini getiririz. Bilmez misin ki, Allah’ın gücü her şeye yeter.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Biz, bir âyetin hükmünü yürürlükten kaldırır veya onu unutturursak (ertelersek) mutlaka daha iyisini veya benzerini getiririz. Bilmez misin ki Allah her şeye kadirdir.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Herhangi bir ayetin hükmünü yürürlükten kaldırır veya unutturursak, onun yerine daha hayırlısını veya onun benzerini getiririz. Allah'ın her şeye kadir olduğunu bilmez misin?
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Biz herhangi bir âyetin hükmünü yürürlükten kaldırır veya onu unutturur (ya da ertelersek), yerine daha hayırlısını veya mislini getiririz. Allah’ın gücünün her şeye hakkıyla yettiğini bilmez misin?
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Biz bir âyetten her neyi nesheder veya unutturursak, ondan daha hayırlısını yahut mislini getiririz. Bilmez misin ki, Allah her şeye kâdirdir.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
Biz bir âyetden her neyi nesih veya insa edersek ondan daha hayırlısını yahut mislini getiririz, bilmez misin ki Allah her şey'e kadir, daima kadirdir
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Biz neshetdiğimiz (hükmünü diğer bir âyetle değiştirdiğimiz) veya unutdurduğumuz (geri bırakdırdığımız) bir âyetin (yerine) ya ondan daha hayırlısını, yahud onun benzerini getiririz. Allah'ın her şey'e kemâliyle kaadir olduğunu bilmedin mi? (Elbette bildin).
8.
Hayrat Neşriyat Meali
(Biz) bir âyetin hükmünü kaldırır veya onu unutturursak, ondan daha hayırlısını veya benzerini getiririz. Bilmez misin ki şübhesiz Allah, herşeye hakkıyla gücü yetendir!
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Biz, bir âyetin hükmünü diğer bir âyetle değiştirirsek veya unutturursak (geri bırakırsak) ondan daha hayırlısını yahud onun benzerini getiririz. Cenâb'ı Allah'ın her şeye kâdir olduğunu bilmedin mi?
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Biz bir âyetten her neyi nesh eder veya unutturursak ondan daha hayırlısını veya onun mislini getiririz. Bilmez misin ki Allah Teâlâ şüphe yok her şeye kemaliyle kâdirdir.
11.
Ümit Şimşek Meali
Biz bir âyeti nesheder yahut unutturursak, ya onun daha hayırlısını veya benzerini getiririz. Allah'ın herşeye kadir olduğun bilmiyor musun?
12.
Yusuf Ali (English) Meali
None of Our revelations do We abrogate or cause to be forgotten, but We substitute something better or similar: Knowest thou not that Allah Hath power over all things?
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 106. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
Kul hakları içinde en mühim olanı ana-baba hakkıdır. Allah ve Resûlü’ne itaatten sonra ana-babaya itaat gelir. Çünkü anne ve babalarımız varlık sebebi ...
Allah’ın emirlerine sarılıp yasaklarından kaçınanlara[1] ve bütün insanlara bir hidayet kaynağı olan Kur’an’ın indirilmeye başlandığı rahmet ayı olan ...
Haşr sûresi Medine’de inmiştir. 24 âyettir. İsmini, ikinci âyette geçip “sevkiyat için bir yere toplama” mânasına gelen اَلْحَشْرُ (haşr) kelimesinden ...
