Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
2: Kendisinde hiçbir şüphe bulunmayan şu yüce kitap, müttakîler için bir yol göstericidir.
TEFSİR:
“Kitap”tan maksat, Kur’ân-ı Kerîm’dir. Arapçada “yazılı belge” anlamında da
kullanılan kitap ismi, Kur’an’ın Allah Resûlü (s.a.s.) zamanında yazıldığını
gösterir. Kur’an elimizde olmasına rağmen, ona uzağı gösteren ذٰلِكَ edatı ile işaret edilmesi, onun yüceliğine ve anlamlarının
derinliğinedikkat çekmek içindir. Gerçekten
Kur’an’ın şanı pek yücedir. Beşerî gücün muttali olamayacağı birçok ilim ve hikmetleri
de ihtiva ettiğinden, her ne kadar kitap olarak elimizde ise de, taşıdığı
sırlar ve hakikatler itibariyle bizim idrakimizden yüce bir ufuktadır, her
şeyiyle kolayca keşfedilir bir mâhiyette değildir. Bu sebeple ona, uzakta olan
bir şeyi gösterir gibi işaret edilmiştir. (Râzî, Mefâtîh, II, 12)
Şüphe
diye tercüme ettiğimiz اَلرَّيْبُ (rayb) kelimesi,
“yakîn”in yani kesin bilgi ve kanaatin zıddıdır. Kişinin bir konu hakkında
kararsız ve tereddüd içinde olmasını ifade eder.
Bu
kadar izzet ve şerefe sahip olan Kur’an’da hiçbir şüphe yoktur. Yani akl-ı
selîm ile ve ön yargılardan arınmış bir şekilde incelendiğinde onun:
·Allah Teâlâ’dan geldiğinde,
·Vermiş olduğu bilgilerde,
·En doğru yola götüren bir kılavuz ve rehber olduğunda hiçbir
şüpheye yer yoktur. Bu bakımdan Kur’an hakkında asla şüpheye düşmeyiniz.
Âyette,
şüphenin insanlarda değil, kitapta olmadığı bildirilmiştir. İnanmayanlar onun
hakkında şüphe içinde olabilirler ama o, haktır ve doğrudur. Nasıl güneşin
varlığından şüphe etmek ona bir zarar veremez ise, Kur’an’ın doğruluğundan
şüphe etmek de onun doğruluğuna bir eksiklik getirmez.
Hidâyetin
iki temel mânası vardır. Birincisi delalet etmek, rehberlik yapmak ve yol göstermektir.
Kur’ân-ı Kerîm’in, Peygamberlerin ve İslâm davetçilerinin hidâyet etmeleri bu anlamdadır.
Âyet-i kerîmede: “Sen de hiç şüphesiz insanlığı dosdoğru bir yola
çağırmaktasın” (Şûrâ 42/52) buyrulur. İkincisi, tevfîk, yâni dosdoğru yola
eriştirip hedefe ulaştırmaktır. Bu mânada hidâyet yalnızca yüce Allah’a
mahsustur. Nitekim Resûlullah’a hitaben: “Rasûlüm! Sen sevdiğini doğru yola
erdiremezsin, lâkin Allah dilediğini doğru yola eriştirir. Çünkü, doğru yola
girecek olanları en iyi O bilir” (Kasas 28/56) buyrulmuştur.
Kur’ân-ı
Kerîm, “bütün insanlar için hidâyet” olarak indirilmiştir. (Bakara 2/185) Böyle olmakla birlikte onun hidâyetinden
gerçekte müttakîler istifade eder. Bu sebeple Kur’an’ın müttakilere hidâyet
rehberi olduğu özellikle vurgulanmıştır. Kur’an insanları, dünya ve âhirette
kendilerine faydalı olacak, Allah’ın rızâsını kazandıracak ve nihâyet cennet ve
cemâl-i ilâhîye eriştirecek dosdoğru yolu gösterir.
Bir
kısım insanların Kur’an’la buluştuğu hâlde hidâyetten uzak kalması, onu bütün insanlar
için hidâyet vesîlesi olmaktan çıkarmaz. Belli bir hastalığı olan kişinin balın
tadını alamaması onun tatlı olmadığını göstermediği gibi. Bu bakımdan Kur’an’ın
hidâyeti kendisine samimi bir şekilde yönelen gönüllere Cenâb-ı Hak’ın bir
lutfudur.
Kur’an’ın
hidâyeti, inkârdan îmana, sonra da imandan ihsan ve takvâya doğru bir hidâyettir.
İmandan sonraki hidâyetin gerçekleşmesi, ancak ona uymakla ortaya çıkar.
Kur’an’ın Hak kelamı olduğunu kalben kabul etmeyen kâfir ve münafıklar ise onu
gereği gibi tefekkür ve tedebbür etmediklerinden, hidâyetten mahrum kalırlar.
Kur’an, her bir gruba, inanç, düşünce ve amellerine göre bir âkıbet belirler. Âyet-i
kerîmede buyrulur:
“Hiç şüphesiz bu Kur’an, insanları her hususta en doğru yola, en
sağlam ve en isabetli tutuma iletir. Sâlih ameller yapan mü’minlere,
kendilerini çok büyük bir mükâfatın beklediğini müjdeler. Âhirete inanmayanlar
için ise, can yakıcı bir azap hazırladığımızı haber verir.” (İsrâ
17/9-10)
Âyette
Kur’an’ın müttakîler için rehber olduğu haber verilmektedir. Müttakî, takvâ sahibi
olan kimsedir. Takvâ; sakınmak, korunmak, hoşa gitmeyen şeylerden uzak durmak
demektir. Arapça’da bu kelime, canlı bir varlığın kendini her türlü tehlikeden
korumasını ifade eder. Dolayısıyla müttakî:
›Kalbini
küfür, şirk, nifak gibi îtikâdî hastalıklardan,
›Uzuvlarını
büyük ve küçük günahlardan,
›Nihâyet
gönlünü Cenab-ı Hakk’ın râzı olmayacağı her türlü menfi düşünceden koruyan,
diğer taraftan:
›Farz ve
nâfilelerle ilâhî muhabbeti elde etme gayretinde olan, böylece âhirette
cehennem azabından kurtulup cennetle mükâfatlandırılan mü’min kimsedir.
Mânevî
dünyamızın en önemli azığı takvâdır. (bk. Bakara 2/197) Takvânın alt sınırı
küfür ve şirkten korunmak ise de, üst sınırı yoktur. Her müttakînin önünde
devamlı olarak terfi edebileceği daha yüksek bir takvâ mertebesi her zaman var
olacaktır. Bu mânevî yolculuk ölüme kadar devam eder. Allah katında kulun şeref
ve mertebesini belirleyen yegâne ölçü de takvâdır. Rabbimizin:
“Allah katında en şerefliniz, Allah’a karşı saygısı, korkusu ve
O’nun yasaklarından kaçınıp emirlerine itaati en yüksek olanınızdır” (Hucurât
49/13) beyânı bu gerçeği bildirir. Bu îtibarla takvâ, kulun mânevî yücelikler
kazanmasına ve nihayetinde Allah’ın dostluğuna ermesine en büyük vesiledir. Bir
âyet-i kerîmede:
“Allah ise, gönülleri O’nun saygısıyla
dopdolu olup O’na karşı gelmekten sakınanların dostu ve yardımcısıdır” buyrulmuştur. (Câsiye 45/19)
Allah
Rasulü (s.a.s.), gerçek takvâya ermenin yolunu şöyle gösterir:
“Kul, harama düşerim korkusuyla yapılması sakıncalı olmayan, fakat vicdanını rahatsız eden bazı şeylerden bile uzak durmadıkça gerçek takvâ sahibi olamaz.” (Tirmizî,
Kıyâmet 19. Ayrıca bk. Buhârî, İman, 1; İbn Mâce, Zühd 24)
Âyet-i
kerîme ve hadis-i şeriflerin beyân buyurduğu takvâ gerçeğini şu örnek ne güzel
izah etmektedir: Hz. Ömer, Übey b. Ka’b’a takvânın mâhiyetini sorunca, o:
“–Dikenli
bir yolda hiç yürüdün mü?” diye sordu. Hz. Ömer: “Evet” deyince bu sefer Übey (r.a.):
“–Peki
böyle bir yolda yürürken ne yaptın?” diye sordu. Hz. Ömer:
“–Paçalarımı
sıvadım ve mümkün olduğu kadar kendimi korumaya çalıştım” dedi. Bunun üzerine Übey:
“–İşte
takvâ da böyledir” cevabını verdi. (İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’ân, I, 40)
Kur’an
hidâyetinden gerçek mânada istifade edebilecek müttakîlerin sahip olduğu belli
başlı vasıflar, devam eden âyet-i kerîmelerde şöyle haber verilmektedir:
Kendisinde hiçbir şüphe bulunmayan şu yüce kitap, müttakîler için bir yol göstericidir.
2.
Diyanet Vakfı Meali
O kitap (Kur'an); onda asla şüphe yoktur. O, müttakîler (sakınanlar ve arınmak isteyenler) için bir yol göstericidir.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Bu, doğruluğu şüphe götürmeyen ve Allah'a karşı gelmekten sakınanlara yol gösteren Kitap'dır.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Bu, kendisinde şüphe olmayan kitaptır. Allah’a karşı gelmekten sakınanlar için yol göstericidir.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
İşte o kitap, bunda şüphe yok, müttakiler (kötülükten korunacaklar) için hidayettir.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
işte -o kitap, bunda şüphe yok, ayni hidayet, korunacaklar için
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Bu, o kitab'dır ki kendisinde (Allah katından gönderilmiş olduğunda) hiç şübhe yokdur. (O) takvaa sahibleri için doğru yolun ta kendisidir.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
İşte bu, o Kitab'dır ki, onda şübhe yoktur. Takvâ sâhibleri için bir hidâyettir.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Bu, O kitaptır ki, kendisinden hiç şüphe yoktur ve daha önceki kitaplarda, Allah'ın inzâl edeceğini vaad buyurduğu kâmil kitaptır. Âhirette zarar verecek şeylerden korunanlar (takva sahipleri) için delildir, yol göstericidir.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
İşte bu kitap ki, bunda bir şekk yoktur. Muttakîler için bir hidâyettir.
11.
Ümit Şimşek Meali
Şu kitap ki, onda hiç kuşku yoktur. Takvâ sahipleri için o bir yol göstericidir.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
This is the Book; in it is guidance sure, without doubt, to those who fear Allah.
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 2. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
Allah, inkâr edenlere Nûh’un karısı ile Lût’un karısını örnek verir. Her ikisi de, kullarımızdan iki sâlih kişinin nikâhları altında idiler, fakat o ...
