Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
183: Ey iman edenler! Sizden öncekilere farz kılındığı gibi oruç tutmak size de farz kılındı. Umulur ki böylece günah ve fenâlıklardan korunursunuz.
TEFSİR:
الصِّيَامُ (sıyâm) kelimesi, sözlükte yiyip içmek,
konuşmak ve yürümek gibi fiillerden kendini tutmak ve hareketsiz kalmak
demektir. Dinî terim olarak “sıyâm”, imsak vaktinden itibaren, akşam namazı
vaktinin girişine kadar Allah Teâlâ’ya kulluk niyetiyle yemekten, içmekten,
cinsî münâsebetten ve orucu bozan diğer şeylerden nefsi alıkoymaktır. Oruç,
yalnız bedenle yapılan ibâdetlerden biri olması sebebiyle şartları taşıyan her
müslümana farz-ı ayndır.
Ancak
insanların mânevî derecelerine göre tuttukları orucun keyfiyeti de
değişmektedir. Mesela oruç tutarken sadece yeme, içme ve cinsî münâsebetten
uzak durma avamın işidir. Havasın orucu bütün haramlardan uzak durmaktır.
Havas-ı havassın orucu ise yine farz olan oruçla birlikte gönlü Allah Teâlâ dışında
her şeyden uzak tutmaktır. Bu bakımdan orucun hakikatine erişmek için sadece
mîdenin değil, bütün uzuvlarla birlikte kalbin de oruç tutması
gereklidir. Kalp, Allah’ın verdiği nimetlerin kıymetini düşünerek, orucun
rûhânî derinliğine nüfuz etmelidir.
Âyet-i
kerîmedeki “Sizden öncekilere farz kılındığı gibi” (Bakara 2/183) ifadesi
şu incelikleri içerir:
›Oruç ibâdetine ehemmiyet vermek. Allah Teâla onu önceki toplumlara
emrettiği gibi, İslâm ümmetine de emretmiştir. Bu, orucun nefisleri ıslah etmedeki
tesirini ve sevabının bolluğunu gösterir. İnsanlığın, terbiye ve nizam
bakımından bu ibâdete büyük bir ihtiyacı ve tatbikinde hesaba gelmez faydası
olduğunu bildirir.
›Öncekilerden geri kalmamak için müslümanları bu ibâdeti iştiyakla
yapmaya teşvik etmek. Zira müslümanlar ibâdetlerde yarışıyorlar, özellikle
Ehl-i kitaba üstün gelmeyi seviyorlar ve onların “Biz şeriat ehliyiz” diyerek
kendilerine karşı övünmelerini engellemek istiyorlardı.
›Belli bir zorluğu olan oruç ibâdetinin sadece bu ümmete
yüklendiğini sanıp da muzdarip olmamalarını temin etmek ve orucun, öteden beri uygulanagelen
ilâhî bir kanun olduğunu bildirmek. Zira bir bir zorluk ve sıkıntı genele
yayıldığı zaman, ona tahammül etmek kolaylaşır.
›Mü’minlerin azimlerini kamçılamak, bu hususta gevşek
davranmalarını engellemek, önceki ümmetlerden daha üstün bir gayretle bu ibâdeti
ifa etmelerini sağlamak. (İbn Âşûr, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, II, 156-157)
Oruç,
İslâm’ın önemli şartlarından biridir. Başlı başına nefisle cihattır; nefsin
terbiye ve tezkiyesinde pek mühim bir yere sahiptir. Günahlara ilgisi olan
nefsanî temayüller bununla sakinleştirilir. Oruç, bir irade ve kalb işidir.
Hayatın lezzetini, iradenin kıymetini tattıracak en güzel bir özelliktir. Fakat
o nefse, ilâhî emirlerin en meşakkatlisi gibi görünür. Bu hikmete binâen önce dinî
emirlerin en hafifi olan namaz, ikinci olarak ortası olan zekât, üçüncü olarak
da en zoru olan oruç emredilmiş, böylece
dinî emirlerin bildirilmesinde tedricî bir yol takip edilerek insanlara
bir alıştırma yapılmıştır. (Elmalılı, Hak Dini, I, 627-628)
Oruç
ibâdetinde, yaratılıştan gelen bir yardım olmadığı gibi aksine insan fıtratının
ona karşı direnmesi sözkonusudur. Bunun için oruç ibâdetinde en açık yön
ihlastır. Ona riyanın karışması mümkün değildir. Nitekim bir hadis-i şerifte
şöyle buyrulur:
“Âdemoğlunun her ameli katlanır.
Hayır ameller, en az on katıyla yazılır. Bu, yedi yüz katına kadar çıkar. Allah
Teâlâ şöyle buyurmuştur: «Oruç, bu kâidenin dışındadır. Çünkü o, sırf benim
içindir. Ben de onu dilediğim gibi mukâfatlandıracağım.
Zira kulum benim için şehvetini, yemesini ve içmesini terketti.” Oruçlu için
iki sevinç vardır: Biri, iftar vaktindeki, diğeri de Rabbine kavuştuğu andaki
sevincidir. Oruçlunun ağzından çıkan koku, Allah yanında misk kokusundan daha
hoştur.”
(Müslim, Sıyâm 164)
İnsan
psikolojisi açısından baktığımız zaman orucun daha farklı hikmetleri gün yüzüne
çıkar. Oruç, psikolojik açıdan insanı destekler, beden ve ruh dengesini sağlar.
İnsan iradesini kuvvetlendirir. Başka zamanlar bir saat tahammülü olmayan
tiryakiler, oruçlu oldukları müddetçe sabredebilmektedirler. Oruç, heyecan ve
korkulara, sinir ve şuur bozukluklarına karşı müspet tesir yapmakta, ağır rûhî
bunalımlara karşı sinirlerin dayanma gücünü artırmaktadır. Böylece insanın ruhî
açıdan tedavisine yardımcı olmaktadır. Oruç şehveti kırar, nefsin heveslerini
mağlub eder. Oruç, aynı zamanda midenin ve bedenin dinlenmesiyle vücuda ait
birtakım sıhhî ve tıbbî faydaları bulunan bir beden terbiyesini de içine alır.
Oruç, on bir ay durmadan çalışan midemizin ve diğer hazım azalarımızın
dinlenmesini ve sıhhat kazanmasını temin eder. Vücudun hastalıklara karşı
mukavemetini artırır. İçtimai açıdan oruç, zengin ile fakir arasındaki
dengesizliği gidererek, bunlar arasında rûhî, iktisâdî ve içtimaî bir âhenk
tesisine yardımcı olur. Oruç zengine açlığın ve imkânsızlığın ne demek olduğunu
hissettirerek, fakirin halini anlamaya ve ona yumuşak davranmaya sevk eder.
Oruç,
insandaki şehevî arzuları dizginleyerek nesli ve cemiyeti bozan gayr-i meşrû
ilişkilere de set çeker. Dünyanın âdi lezzetlerini, makam sevgisini küçük
gösterir, kalbin Allah’a bağlılığını artırır ve ona bir melekiyet safiyeti
bahşeder. Oruç tutanlar, her türlü arzularına hakim olmayı başarır. Nefsin
arzularını ihtiyaca göre ve meşrû yolla kullanmasını bilir. Bunun için Peygamber Efendimiz:
“Ey gençler! Evlenmeye gücü
yeten evlensin. Çünkü evlenmek gözü haramdan engeller ve ırzı korur. Evlenmeye gücü yetmeyen de oruca
devam etsin. Çünkü oruç tutmak, insanın şehvetini kırar” (Buhârî,
Savm 20; Müslim, Nikah 1, 3) buyurur.
Bütün
bu faydalarına rağmen orucun asıl hikmeti, Allah’ın emrine boyun eğerek kulluk
zevkini tatmak; ruhu, riyâ izlerinden temizleyerek ihlâsı artırmak, bizzat
Allah’ın korumasına girerek nefisle cihad etmek ve takvâ derecesine ulaşmaktır.
Bu bakımdan orucun günlerini ve daha başka hikmetlerini haber vermek üzere
buyruluyor ki:
Ey iman edenler! Sizden öncekilere farz kılındığı gibi oruç tutmak size de farz kılındı. Umulur ki böylece günah ve fenâlıklardan korunursunuz.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Ey iman edenler! Oruç sizden önce gelip geçmiş ümmetlere farz kılındığı gibi size de farz kılındı. Umulur ki korunursunuz.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
183,184. Ey İnananlar! Oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi, Allah'a karşı gelmekten sakınasınız diye, size sayılı günlerde farz kılındı. İçinizden hasta olan veya yolculukta bulunan, tutamadığı günlerin sayısınca diğer günlerde tutar. Oruca dayanamıyanlar, bir düşkünü doyuracak kadar fidye verir. Kim gönülden iyilik yaparsa o iyilik kendisinedir. Oruç tutmanız eğer bilirseniz sizin için hayırlıdır.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Ey iman edenler! Allah’a karşı gelmekten sakınmanız için oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi, size de farz kılındı.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Ey iman edenler! Oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi size de farz kılındı. Umulur ki korunursunuz.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
Ey o bütün iyman edenler! Üzerlerinize oruc yazıldı, netekim sizden evvelkilere yazılmıştı gerek ki korunursunuz
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Ey îman edenler sizden evvelki (ümmet) lere yazıldığı gibi sizin üzerinize de oruç yazıldı (farz edildi). Tâki korunasınız.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Ey îmân edenler! Sizden evvelkilere farz kılındığı gibi, oruç tutmak (sizin de)üzerinize farz kılındı; tâ ki (günahlardan) sakınasınız.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Ey müminler, sizden öncekilere farz kılındığı gibi, sizin üzerinize de oruç farz kılındı. Gerek ki oruç sayesinde fenalıklardan korunasınız.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Ey imân edenler! Oruç sizden evvelkilerin üzerine farz olduğu gibi sizin üzerinize de farz olmuştur. Tâ ki sakınabilesiniz.
11.
Ümit Şimşek Meali
Ey iman edenler! Oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi, sakınıp korunasınız diye, size de farz kılındı.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
O ye who believe! Fasting is prescribed to you as it was prescribed to those before you, that ye may (learn) self-restraint,-
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 183. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
Hadîd sûresi Medine’de nâzil olmuştur. 29 âyettir. İsmini, 25. âyette geçen ve “demir” mânasına gelen اَلْحَد۪يدُ (hadîd) kelimesinden alır. Mushaf t ...
