Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
142: İnsanlardan bir takım beyinsizler: “Müslümanları, şimdiye kadar yöneldikleri kıbleden vazgeçiren sebep nedir?” diyecekler. De ki: “Doğu da Allah’ındır, batı da. O, dilediğini doğru yola kavuşturur.”
143: Böylece sizi, bütün insanlara şâhit ve örnek olasınız, Peygamber de size şâhit ve örnek olsun diye dengeli mutedil bir ümmet kıldık. Senin daha önce de yöneldiğin Kâbe’yi yeniden kıble yapmamızın sebebi, Peygamber’e uyanları, ökçesi üzerinde tekrar eski dinlerine dönecek olanlardan ayırmak içindir. Kıblenin değiştirilmesi, Allah’ın doğru yola ilettiklerinden başkalarına elbette ağır gelir. Allah sizin imanınızı, önceden Beyt-i Makdis’e yönelerek kıldığınız namazları zâyi etmeyecektir. Çünkü Allah, insanlara çok şefkatli, çok merhametlidir.
TEFSİR:
Sözlükte
“yön” mânasına gelen “kıble”, dini terim
olarak “namaz kılarken döndüğümüz istikâmetin” adı olmuştur.
Müslümanlar,
hicretten önce Mekke’de Kâbe’ye yönelerek namaz kılıyorlardı. Allah Resûlü (s.a.s.),
Medine’ye hicret edince Allah’ın emriyle yahudilerin kalplerini İslâm’a
ısındırmak için ve daha başka hikmetlerle on altı veya on yedi ay süreyle
Mescid-i Aksa’ya doğru namaz kıldı. Fakat Efendimiz, kıblenin Kâbe tarafına
çevrilmesini çok istiyordu. Bu âyet-i kerîmelerin nüzûlüyle Kâbe, kıyamete
kadar müslümanların kıblesi oldu. (Buhârî, Salât 31; Müslim, Mesâcid 13)
Allah Teâlâ, henüz kıblenin değiştirilmesi ile
alakalı emir gelmeden önce bu hususta Peygamberimiz ve müslümanları
hazırlamaktadır. Akıl ve izandan mahrum bir kısım beyinsizlerin böyle bir durum
karşısında takınacakları tavra dikkat çekmektedir. Onlar, ilâhî emri kabule
yanaşmayacak ve itiraz edeceklerdir. Dolayısıyla Peygamber ve mü’minler, buna
hazır olmalı ve böyle huzursuz edici sözlerin söylenmesi halinde sıkıntıya
düşmemelidirler. Diğer yönden âyet, kâfirlerin itirazlarına nasıl cevap
verileceğini öğretmektedir: Doğu da batı da bütün yönler Allah’a aittir. O,
bunlardan istediğini dilediği vakit kıble olarak tayin edebilir. Dilediği
kullarını sırât-ı müstakîme, en doğru olana ve en güzel yöne yönlendirir.
Mutlak irade, hüküm ve icrâ yetkisi O’nundur. O halde sefihlerin ileri geri
konuşmalarının bir mânası yoktur. Bunları dikkate almamalı ve gereken ne ise o
yapılmalıdır.
Cenab-ı
Hak, ümmet-i Muhammed’i en doğru yola iletmek suretiyle onları vasat bir ümmet
yapmıştır. “Vasat ümmet”, her bakımdan aşırılıklardan uzak, adâletli, dengeli
ve hayırlı; her türlü inanç, amel, hal ve davranışlarında insaflı, ölçülü ve
uyumlu olan örnek bir toplum demektir. Onlar, dünya ile âhiret, madde ile mâna
arasındaki dengeyi en iyi bir şekilde tesis ederek âhenkli ve mutedil bir hayat
sürerler. Allah, din, insan, dünya ve âhiret telakkileri mükemmeldir. Bu
halleriyle onlar, bütün insanlara, bütün toplumlara örnek teşkil ederler.
Bu
ümmet merkez ümmettir. Bütün ümmetleri görebilen bir mevkidedir. Mesela وَسَطُ الْمَد۪ينَةِ (vasatu’l-medine)
şehir merkezi demektir. Muhammed ümmeti hiçbir peygamberi dışlamamakta, hepsini
kabul etmekte, hepsine gelen vahiyleri kabul edip değerlendirmektedir. Dolayısıyla
bütün ümmetlerin merkezinde olmayı hak etmektedir. Şâhit vasfının bir gereği
olarak hepsini görmektedir, peygamberi de onu görmektedir.
Şâhit
kelimesinin “gözetim altında tutma” anlamı da vardır. Buna göre bütün insanları
gözetim altında tutma görevini Allah müslümana vermektedir. Buna göre demek ki
Allah Teâlâ, müslümanların bütün insanları kontrol etme gücünde olmasını murat
etmektedir. Bunun için müslümanların da Resûlullah (s.a.s.)’in gözetimi ve
kontrolü altında bulunması gerekmektedir. Hâsılı müslüman Peygamberi’nin, gerek
yahudi, gerek hıristiyan bütün insanlar da müslümanın kontrolünde olmalıdır.
Şâhit,
davacıyla davalı arasında ortada, tarafsız, adil, yalnızca gerçeği söyleyen,
sözü dinlenir ve sözüne itibar edilir kimse mânasına da gelir. Bu açıdan bakıldığında
hal, hareket ve davranışları bakımından örnek alınabilecek kimselere de şâhit
denilir. Bu mânada Cenab-ı Hak, Muhammed ümmetini insanlar arasında hakşinas,
doğru sözlü, adil, dürüst, iyi ahlâk sahibi, ilim ve irfanla seçkin, şâhitlik etmeye
layık, önder bir cemaat kılmak ve böylece tam mânasıyla adil ve hakim bir ümmet
teşkil etmek için, Resûlullah (s.a.s)’in izinde insanları yeni bir sırât-ı
müstakîme yönlendirmiştir. Dolayısıyla çeşitli toplumlar arasında İslâm ümmeti,
bu mesuliyetinin şuurunda olması ve bu vazifesini unutmaması gerekir. Bu sayede
müslümanlar diğer insanlara şâhit ve örnek olacak; Peygamber de onlar üzerine şâhit
ve onlar için uyulacak, ardına düşülecek bir önder olacaktır. “Allah Resûlü’nde
sizin için; Allah’a ve âhirete kavuşmayı uman ve Allah’ı çok çok zikreden
kimseler için her bakımdan uyulması gereken mükemmel bir örnek vardır”
(Ahzab 33/21) âyetinin işaretiyle, Muhammed ümmeti Resûl-i Ekrem (s.a.s.)’i her
türlü söz, fiil ve davranışlarında kendilerine şâhit tutar, imam ve önder kabul
eder; bir örnek, bir nümûne-i imtisal edinirler, onun getirdiği sırat-ı
müstakim üzerinde giderlerse bütün insanlar onların arkasından yürür ve onları
kendisine imam tanır, hakkın açığa çıkması için onların söz ve görüşlerine başvururlar.
Hâsılı ümmetin diğer toplumlar nezdinde delil ve örnek olması, her şeyden önce
onların Kur’an’a ve sünnete uygun yaşamasına bağlıdır. (Elmalılı, Hak Dini, I,
525)
Bu
hususta Kur’an ve sünnetin talimatlarına uygun hareket etmek gerektiği gibi, namaz
kılarken nereye yönelmemiz gerektiği hususunda da aynı dikkati göstermelidir.
Nitekim kıble ilk zamanlar Beytullah iken sonra Beyt-i Makdise sonunda da
tekrar Beytullah’a çevrildi. Şüphesiz kıblenin Beyt-i Makdis’ten Kâbe’ye
çevrilmesinde pek çok hikmet vardır. Bunlardan biri, Allah Resûlü’ne gerçekten
inanıp tabi olan samimi mü’minlerle, böyle olmayanları birbirinden ayırmaktır.
Allah’tan gelen her emre kayıtsız şartsız tabi olacaklarla, bahaneler ileri
sürerek itaatten yüz çevirecekleri ortaya çıkarmaktır. Gerçekten de kıble değişikliği,
müslümanları sevindirirken diğerleri için bir fitne sebebi olmuştur. Özellikle
yahudiler ve münafıklar bunu bir dedikodu vesilesi yapıp Allah Resûlü’ne dil
uzatmaya kalkışmışlardır. Kıble değişikliği, Allah’ın hidâyet ettiği kimseler
dışında kalanlara çok ağır gelmiştir. Zira alışılmış şeyleri terk etmek zordur.
Fakat Allah’ın emrettiği hükümlerin belli bir hikmete bağlı olduğunu bilenler,
O’na itâat edenlerin kurtulup mutlu olacaklarını, O’na isyan edenlerin ise şakîlerden
olup hüsrâna uğrayacaklarını yakînen kabul edenler için bir sıkıntı ve zorluk
sözkonusu değildir. Fakat yahudi ve münafıkların menfi konuşmaları sebebiyle
bir kısım müslümanlar, kıble değiştirilmeden önce Beyt-i Makdis’e doğru namaz
kılan ve bu hal üzere ölen mü’minler hakkında endişeye kapıldılar. Ayetin, “Allah
sizin imanınızı, önceden Beyt-i Makdis’e yönelerek kıldığınız namazları zayi
etmeyecektir” (Bakara 2/143)kısmı,
onların bu endişe ve üzüntülerini gidermek üzere gelmiştir. (Buhârî, Tefsir 2/12)Çünkü Allah, insanlara çok şefkatli, çok merhametlidir. Şefkat ve merhamet
adına ne varsa hepsinin kaynağı O’dur. Dolayısıyla Allah, kendisine iman ve
itaatin gereği olarak yapılan amelleri kabul eder. Onların mükafatlarını zayi
etmez. Hatta imanları sebebiyle kullarının günahlarını affeder ve onları
durmadan rızıklandırır. Dolayısıyla bu hususta bir endişeye kapılmaya gerek
yoktur.
Kıblenin
değiştirileceği hususunda yapılan ilmi, fikrî ve siyasî bir hazırlıktan sonra
şimdi de namazda Kâbe’ye dönülmesiyle alakalı kesin hüküm gelmektedir:
Seyekûlu-ssufehâu mine-nnâsi mâ vellâhum ‘an kibletihimu-lletî kânû ‘aleyhâ(c) kul li(A)llâhi-lmeşriku velmaġribu yehdî men yeşâu ilâ sirâtin mustekîm(in)
1.
Ömer Çelik Meali
İnsanlardan bir takım beyinsizler: “Müslümanları, şimdiye kadar yöneldikleri kıbleden vazgeçiren sebep nedir?” diyecekler. De ki: “Doğu da Allah’ındır, batı da. O, dilediğini doğru yola kavuşturur.”
2.
Diyanet Vakfı Meali
İnsanlardan bir kısım beyinsizler: Yönelmekte oldukları kıblelerinden onları çeviren nedir? diyecekler. De ki: Doğu da batı da Allah'ındır. O dilediğini doğru yola iletir.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
İnsanların beyinsizleri, "Yöneldikleri kıbleden onları çeviren nedir?" diyecekler; de ki: "Doğu ve batı Allah'ındır. O, dilediğini doğru yola eriştirir".
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Birtakım kendini bilmez insanlar, “Onları (müslümanları) yönelmekte oldukları kıbleden çeviren nedir?” diyecekler. De ki: “Doğu da, Batı da Allah’ındır. Allah, dilediği kimseyi doğru yola iletir.”
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
İnsanlar içinde bir kısım beyinsizler takımı, "Bunları bulundukları kıbleden çeviren nedir?" diyecekler. De ki: "Doğu da, batı da Allah'ındır. O, kimi dilerse onu hidayete erdirir."
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
Nas içinde süfehâ takımı «bunları bulundukları Kıbleden çeviren ne? diyecek, Deki Meşrık da Magrib de Allahındır, o kimi dilerse doğru bir caddeye çıkarır
7.
Hasan Basri Çantay Meali
İnsanlardan (Yahudî ve müşriklerden) bir takım beyinsizler: «(Müslümanların namazda kıble edinib) üzerinde durdukları (devam etdikleri eski) Kıblesinden çeviren (sebeb) nedir?» diyecekler. De ki (Habîbim): «Doğu da Allahın, batı da. O, kimi dilerse onu doğru yola iletir.»
8.
Hayrat Neşriyat Meali
İnsanlardan bir kısım sefihler: “Onları (o Müslümanları) üzerinde bulundukları(yöneldikleri) kıblelerinden çeviren nedir?” diyecekler. (Ey Resûlüm! Onlara) de ki: “Doğu da batı da (her yer) Allah'ındır.” (O,) dilediği kimseyi (hikmetine binâen, kendi lütfundan)dosdoğru bir yola hidâyet eder.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
(Medine'deki Yahûdi ve münafık) insanlardan akılsızlar yakında şöyle diyecekler: “-Müslümanları (eskidenberi Kudüs'e doğru namaz kıldıkları) kıbleden (Kâbe'ye) çeviren ne?” Onlara de ki, doğu da, batı da Allah'ındır; dilediğini doğru yola iletir.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Nâsdan bir takım sefihler yakında diyeceklerdir ki: «Onları, tarafına teveccüh ettikleri kıblelerinden hangi şey çevirdi?» De ki: «Maşrık da mağrip de Allah içindir. Dilediği kimseyi doğru bir yola iletir.»
11.
Ümit Şimşek Meali
İnsanların idrakten yoksun kısmı diyecek ki: “Önceden yöneldikleri kıbleden bunları çeviren şey ne?” Sen de ki: Doğu da, batı da Allah'ındır. O, dilediğini dosdoğru bir yola ulaştırır.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
The fools among the people will say: "What hath turned them from the Qiblah to which they were used?" Say: To Allah belong both east and West: He guideth whom He will to a Way that is straight.
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 142. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
Rahman suresi 14. ayet: "Allah insanı kiremit gibi pişmiş bir çamurdan yarattı."Rahman suresi 15. ayet: "Cinleri de dumanı olmayan saf bir ateş alev ...
Enam suresi 151, 152 ve 153. ayetlerde sıralanan buyruklar...
ENAM SURESİNDEKİ ON EMİR
“De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyayım ...
Sabiîlik, El-Cezîre’de ortaya çıkan ve Hz. Yahyâ’ya (as.) bağlı olduğu ileri sürülen bir Yahûdi-Hristiyan mezhebi veya ışık-karanlık düalizmine dayalı ...
