Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
10: Kalplerinde bir hastalık vardır; Allah, hastalıklarını daha da artırmıştır. Yalan söylemeleri sebebiyle onlar için can yakıcı bir azap vardır.
TEFSİR:
Bu âyet, münafıklarda bulunan kötü sıfatların
kaynağını açıklamaktadır. Buna göre onların sergiledikleri her türlü kötü tutum
ve davranışların temelinde sahip oldukları söz konusu hastalık
yatmaktadır. Kalplerinde bulunan
hastalıktan maksat, maddî kalplerine arız olan bir hastalık değil, şahsiyetsizlik
ve inkârlarından kaynaklanan yalan başta olmak üzere nifak, cehâlet, şüphe,
haset gibi insanı helâke sürükleyen mânevî kalbin hastalıklarıdır. Cenâb-ı Hak,
benzer bir ifadeyi münafıklardan ayrı olarak henüz iman ile mutmain olmayıp
kalplerinde bir nevi şüphe veya tereddüt kalmış olanlar için de kullanmaktadır.
(Enfâl 8/49; Ahzâb 33/12, 60)
Münafıklar, her insan gibi, fıtraten kalpleri temiz ve
hastalıksız olarak yaratılmışlardır. Sözü edilen hastalık bizzat kendilerinden
kaynaklanmıştır. Yanlış düşünce, tutum ve davranışları sebebiyle kalplerinin
safiyetini kaybetmesine ve hastalanmasına kendileri yol açmışlardır. Aslında bu
hastalığın tedavisi mümkündür. Fakat bunu samimiyetle talep etmek gerekir.
Halbuki münafıklar böyle bir talep ve gayrette bulunmadıkları, gönüllerdeki
hastalıklara şifa olan Kur’an’a sarılmadıkları gibi, tam aksine hastalıklarını
artıracak yollara tevessül etmektedirler. Erken teşhis ve tedavi edilmeyen
maddî hastalıkların zamanla daha da ilerlemesi gibi, mânevî hastalıklar da
vaktinde tedavi edilmedikleri sürece artar ve derinleşir. Cenâb-ı Hakk’ın, insanların
iman-küfür gibi kalbî hallerine ve psikolojik durumlarına yönelik koymuş olduğu
kanun (sünnetullâh) böyle cereyan etmektedir. Bu gerçek, âyet-i kerîmede her
şeyin yaratıcısı olması cihetiyle “Allah Teâlâ, onların hastalıklarını daha da
artırmıştır” şeklinde ifade edilmiştir. Ayetin bu kısmı, “Allah onların
hastalıklarını artırsın!” şeklinde de anlaşılmıştır. Böylelikle münafıklar,
Allah’ın lânetine uğrayan azılı inkârcı gruplardan olmuşlardır.
Münafıkların hastalıklarını artıran sebepler arasında,
İslâm davetinin günden güne yayılıp gelişmesi ve bunun karşısında toplum
içindeki mevkilerini kaybetme endişesi, başta savaş olmak üzere nefse zor gelen
bir takım sıkıntıların ortaya çıkması ve inen her yeni âyetin ilâve
yükümlülükler getirmesi sayılabilir. Daha da önemlisi onların ilâhî lutuf ve
inâyetten mahrum bırakılmış olmalarıdır. Bu durumda olan kimseler, kalbî
sıkıntılardan, ruhî bunalımlardan ve çeşitli keder ve endişelerden bir türlü
yakalarını kurtaramazlar.
Âyetin son kısmı olan “Yalan söylemeleri sebebiyle
onlar için pek elem verici bir azap vardır” ifadesi, münafıkların dünyada
ve özellikle âhirette acı verici, daimî bir azap içerisinde kalacaklarını
bildirir. Kıyâmet günü, onların kalpleri hasret ve pişmanlıktan yanacak,
mü’minlerin nâil oldukları büyük nimetleri gördükçe kaybettiklerinin acısıyla
perişan olacaklardır. Esas acı ve sıkıntıyı ise sonu olmayan cehenneme girmekle
tadacaklardır.
Münafıkları, acı veren azaba sevkeden temel sebep,
onların “inandık” sözlerinde yalancı olmalarıdır. Yani gerçekte inkârcı
olmaları sebebiyle bu duruma düşmüşlerdir. Yalan, mutlak olarak, dinî, insanî
ve ahlâkî yönlerden çirkin bir fiil olarak görülmüştür. Bir hadis-i şerifte,
yalancılık, insanı yoldan çıkarıp günahlara sevkeden ana âmil olarak
gösterilmiştir. (Buhârî, Edeb 69; Müslim, Birr 103-105) Bir başka hadis-i
şerifte ise yalancılık, bu ve benzeri âyetlerden mülhem olarak münâfığın üç
alametinden biri olarak zikredilmiştir: “Münafığın alâmeti üçtür:
Konuştutuğunda yalan söyler, söz verdiğinde yerine getirmez ve kendisine bir
şey emanet edildiğinde hıyânet eder.” (Buhârî, Şehâdât 28; Müslim, İman
107) Hadiste zikredilen üç vasıf, öncelikle itikâdî ve dinî açıdan
değerlendirilmelidir. Günlük hayatta bir mü’minin yalan söyleme, sözünde
durmama ve emanete hıyanet gibi dînen ve ahlâken kötü olan tutum ve
davranışlarda bulunması, onu gerçek münafık grubuna sokmasa da, onu büyük bir günahın
içine düşürdüğü muhakkaktır.
Âyetin sonundaki يَكْذِبُونَ
(yekzibûn) “yalan söylerler” fiili, diğer bir mütevâtir kıraatte يُكَذِبُونَ
(yükezzibûn) şeklinde de okunmuştur. Buna göre âyet, münafıkların çokça ve
devamlı surette yalan söylediklerini veya doğru olanı kabul etmeyip
yalanladıklarını ifade eder. Bu açıklamadan anlaşılır ki, münafıklar yalancı
olmalarının yanı sıra, doğruyu kabule yanaşmama ve onu reddetme hastalığına da
müptelâdırlar. Böyle kimseler eğriyi doğru, doğruyu eğri görür ve gösterirler.
Hak dini benimsemelerine mâni olan temel sebep de işte budur.
Münafıkların kalplerindeki hastalıktan bahseden bu
âyetten, Hakk’a vâsıl olma yoluna girmiş takvâ yolcuları, kendileri için şöyle
bir işârî mâna çıkarmışlardır: Nifak hastalığına yakalanmış bir kimse tedavi
görerek aslî ve fıtrî olan iman haline döndüğü takdirde âhiret azabından emin
olacağı gibi, Allah’a giden mânevî yolculuğunda mürid de, seyr ü sülûküne mâni
olacak inkâr, şüphe, tereddüt hastalıklarından, daha genel bir ifadeyle mâsivaya
meyilden kalbini arındırarak muradını elde etme isteğinde samimi olduğu
takdirde vuslat hakîkatlerine vâsıl ve sıdk bereketlerine nâil olacaktır. Bu
yolculukta mürid, sözü edilenleri yapmaz ve ibâdetleri ihmal ve samimiyetsizlik
türü hastalıklar taşırsa kendisi ile cennet dereceleri arasına engeller konur.
Şayet iradesi hastalıklı olursa bu durumda kendisi ile Allah’a yakınlık ve
münacât makamları arasına engeller konur. Dünyaya yönelen ve hevâsına tabi olan
kimsenin aldanış yurduna bağlanıp kalması, kalbi için büyük bir hastalıktır.
Onun dünya hırsı arttıkça kalbî hastalığı da artar. Nefsânî hevesleri
istikametinde dünyaya dair ne zaman bir şey elde etse, elde edemediği şeylere
karşı hırsı kat kat artar. Hırsla elde ettiği her bir dünyalığın ardından hemen
cezasını da görür. Allah’ın ona verdiği dünyevî cezalardan birisi himmetinin
dağınıklığı, sonra buna bağlı olarak huzursuzluk, kin ve nefret saçan bir
hayattır. Zira o, Mevlâ’sından yüz çevirip bu hayatı tercih etmiştir. Hevâsına
tabi olmayı seçmesi sebebiyle doğru dürüst ne bir fayda ne de rahat yüzü görür.
Mevlâ’sının dostluğundan yüz çevirenin cezası işte budur. (Kuşeyrî, Letâifü’l-işârât,
I, 23-24)
Münafıkların dördüncü vasfı, bozguncu olmalarıdır:
Kalplerinde bir hastalık vardır; Allah, hastalıklarını daha da artırmıştır. Yalan söylemeleri sebebiyle onlar için can yakıcı bir azap vardır.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Onların kalblerinde bir hastalık vardır. Allah da onların hastalığını çoğaltmıştır. Söylemekte oldukları yalanlar sebebiyle de onlar için elîm bir azap vardır.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Kalblerinde hastalık vardır, Allah hastalıklarını artırmıştır. Yalan söyleye geldikleri için onlara elem verici azab vardır.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Kalplerinde münafıklıktan kaynaklanan bir hastalık vardır. Allah da onların hastalıklarını artırmıştır. Söyledikleri yalana karşılık da onlara elem dolu bir azap vardır.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Kalplerinde hastalık vardır. Allah da onların hastalığını arttırmıştır. Yalan söylemelerine karşılık onlara elem verici bir azab vardır.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
kalblerinde bir maraz vardır da Allah marazlarını artırmıştır, ve yalancılık ettikleri için bunlara elîm bir azab vardır
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Kalblerinde bir maraz vardır onların. Allah da marazlarını artırdı. Yalan söylemekde oldukları için de onlara acıklı bir azâb vardır.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Kalblerinde bir hastalık (nifak) vardır, Allah da hastalıklarını artırmıştır. Ve (îmanları hakkında) yalan söylemekte olduklarından dolayı, onlar için (pek) elemli bir azab vardır.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Onların kalblerinde nifak ve hased marazı vardır. Cenâb'ı Allah, (Kur'an âyetlerini inzal ile onların şüphe, kin ve nifak) marazlarını artırmıştır. Yalan söylemeleri sebebiyle onlar için şiddetli bir azab vardır.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Onların kalplerinde bir hastalık vardır. Allah Teâlâ da onlar için hastalığı artırmıştır. Ve onlar için yalan söylemeleri sebebiyle gâyet acı bir azap vardır.
11.
Ümit Şimşek Meali
Onların kalplerinde hastalık vardır; Allah da hastalıklarını arttırmıştır. Yalan söyleyip durmaları yüzünden onlar için acı bir azap vardır.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
In their hearts is a disease; and Allah has increased their disease: And grievous is the penalty they (incur), because they are false (to themselves).
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 10. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
