Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
107: Yine bilmez misin ki göklerin ve yerin mülkiyet ve hâkimiyeti yalnız Allah’ındır. Sizin için Allah’tan başka ne yakın bir dost ne de içten bir yardımcı vardır.
TEFSİR:
Cenab-ı
Hak, uçsuz bucaksız bu kâinatta her gün, her gece, her saat ve her an son
derece büyük tasarruflarda bulunmakta ve fevkalade büyük işler yapmaktadır.
Yapmaların yanında yıkmalar, icatların yanında imhalar, doğumların yanında
ölümler yer almaktadır. Öne alınanlarla
birlikte sonraya bırakılanlar, hatıra getirilenlerle birlikte izi silinenler ve
unutturulanlar da olmaktadır. Bütün bunlarda ne muazzam ilâhî azamet
tecellileri ve ne müthiş kudret akışları ortaya çıkmaktadır. Görüldüğü üzere
kâinatta cereyan eden değişmez ve bozulmaz ilâhî kanunlar yanında zaman zaman,
yer yer, an be an çeşitli oluşum ve dönüşümleri meydana getiren bir takım kevnî
hükümler ve hadiseler icra edilmektedir. Yıkılanların yerine peyderpey yenileri
gelmektedir. Hatta terbiye, peyderpey olgunluğa eriştirme ve seçme kurallarıyla
daha iyileri ortaya konmaktadır. Bunlar, varlıklar âlemi için nâsih ve mensuh
nevinden sayılabilecek durumlardır. Böyle sonsuz bir kudretin sahibi olan
Allah, şer‘î hükümler alanında da nesih yapar ve neshettiği bir hükmün yerine
daha iyisini, daha hayırlısını, en azından onun dengini getirir. Daha önce
gönderdiği Tevrat ve İncil’in bazı hükümlerini nesheden yeni bir kitap ve yeni
bir din vahyeder. Bu kitapta ve bu şeriatte nâsih ve mensuh hükümler
bulundurur. Zira o sınırsız devletin gidişatına uygun bir kâmil kitap ve bir
mükemmel din ihsan edilmiş olması için her zamanın, her mekanın, her muhitin
durum ve şartlarına uygulanabilen, sebepler ve maslahatlar çerçevesinde
teferruat sayılan meselelerde cereyan etmek üzere nâsihli-mensuhlu,
takdimli-tehirli, hem kalıcılık hem de değişkenlik özelliklerini taşıyan ilâhî
sünnetlere uygun hükümler koymak ilâhî hikmetin bir gereğidir.
Göklerde ve yerde Allah’tan başka bir
hükümran, bir yönetici, başka bir kural koyucu olmadığı gibi, bu yaratılış
âleminde de sizin Allah’tan başka bir koruyucunuz ve yardımcınız da yoktur.
Üzerinizdeki gerçek velâyet ve yardım yalnızca Allah’a aittir. Mülk O’nun,
hüküm koyma yetkisi O’nun, kâinat O’nun ve söz söyleme hakkı sadece O’nundur. اَلْوَلِيُّ(velî) dost ve
koruyucu, اَلنَّص۪يرُ(nasîr)
ise yardımcı demektir. İkisi arasında şöyle bir fark vardır: Velî bâzan
yardımdan geri kalabilir veya yardım edemeyebilir. Nasîr ise bazan yardım
ettiğine yabancı olabilir. Burada ikisinin birlikte zikredilmesinden maksat,
Allah’ın mü’minlere hem dost hem de yardımcı olduğunu belirtmek, böylece
onların kalbine tesellî vermektir. Mü’minlerin dostu ve yardımcısı Sadece
Allah’tır; dolayısıyla O’ndan başkasına dayanıp ilticâ etmeleri doğru değildir.
Ayetten
şu işârî mânayı anlamak da mümkündür: “Allah Teâlâ’nın kâinatta devamlı c3ari
olan şöyle bir adeti vardır: O, dostlarının elinden tutarak mülkünü seyretmekten
milkini yani bunun arkasındaki saltanatını
görmeye, saltanatını görmekten de zatının gerçek varlığını görmeye götürür.
Böylece onları ayetlerini görmekten sıfatlarını görmeye, sıfatlarını görmekten
de zatını görmeye ulaştırır.” (Kuşeyrî, Letâifü’l-işârât, I, 61)
Dolayısıyla
mü’minler, nasıl gerekiyorsa öylece Allah’ı tanımalı, O’na dayanmalı, emsalsiz
örnek şahsiyet olarak gönderdiği Peygamberine de edeple itaat etmelidirler. Edebe
aykırı sayılacak her husustan, özellikle mânasız sorular sormaktan uzak
durmalıdırlar:
Elem ta’lem enna(A)llâhe lehu mulku-ssemâvâti vel-ard(i)(k) vemâ lekum min dûni(A)llâhi min veliyyin velâ nesîr(in)
1.
Ömer Çelik Meali
Yine bilmez misin ki göklerin ve yerin mülkiyet ve hâkimiyeti yalnız Allah’ındır. Sizin için Allah’tan başka ne yakın bir dost ne de içten bir yardımcı vardır.
2.
Diyanet Vakfı Meali
(Yine) bilmez misin, göklerin ve yerin mülkiyet ve hükümranlığı yalnızca Allah'ındır? Sizin için Allah'tan başka ne bir dost ne de bir yardımcı vardır.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Göklerin ve yerin Hükümdarlığının Allah'a aid olduğunu bilmez misin? Allah'tan başka dost ve yardımcınız yoktur.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Bilmez misin ki, göklerin ve yerin hükümranlığı Allah’ındır. Sizin için Allah’tan başka ne bir dost, ne de bir yardımcı vardır.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Bilmez misin ki, hakikaten göklerin ve yerin mülkü Allah'ındır, hepsi O'nundur. Size de Allah'dan başka ne bir dost, ne de bir yardımcı vardır.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
bilmez misin ki Allah, hakikat göklerin ve yerin mülkü, hep onun, size de Allahdan başka ne bir veliy vardır ne bir nasîr
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Göklerin ve yerin mülk (-ü tasarrufu) hakıykaten Allahın olduğunu ve sizin Allahdan başka ne bir yâr, ne de hakıykî bir yardımcı bulunmadığını bilmedin mi?
8.
Hayrat Neşriyat Meali
(Hem) bilmez misin ki, göklerin ve yerin mülkü şübhesiz ki ancak Allah'ındır! Ve sizin için Allah'dan başka ne bir dost, ne de bir yardımcı vardır.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Bilmezmisin ki, göklerin ve yerin saltanatı Allah'ındır ve sizin için Allah'dan başka bir dost ve yardımcı yoktur.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Bilmez misin ki göklerin ve yerin mülkü muhakkak Allah'ındır. Ve sizler için Allah Teâlâ'dan başka ne bir velî ve ne de bir yardımcı vardır.
11.
Ümit Şimşek Meali
Bilmiyor musun ki göklerin ve yerin mülkü Allah'ındır? Ve sizin Allah'tan başka ne bir dostunuz vardır, ne de bir yardımcınız.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
Knowest thou not that to Allah belongeth the dominion of the heavens and the earth? And besides Him ye have neither patron nor helper.