Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
139: De ki: “Bizimle Allah hakkında tartışmaya mı kalkışıyorsunuz? Halbuki O, bizim de Rabbimiz sizin de Rabbinizdir. Bizim amellerimiz bize, sizin amelleriniz de sizedir. Biz O’na gönülden bağlıyız.”
140: Yoksa siz İbrâhim, İsmâil, İshak, Yâkub ve torunların yahudi veya hristiyan olduğunu mu söylüyorsunuz? De ki: “Siz mi daha iyi biliyorsunuz, yoksa Allah mı?” Allah’ın kendisine bildirdiği bir gerçeği söylemeyip gizleyenden daha zâlim kim olabilir? Allah, yaptıklarınızdan habersiz değildir.
141: Onlar bir ümmetti, gelip geçtiler. Onların kazandıkları kendilerine, sizin kazandığınız sizedir. Siz, onların yaptıklarından sorgulanacak değilsiniz.
TEFSİR:
Ehl-i kitap, daha önce peygamberlerin pek çoğu
onlardan gelmesi sebebiyle, nübüvvetin kendilerine daha lâyık olduğunu söylüyor
ve İsrâiloğulları dışından peygamber gelmesini reddediyorlardı. Din ve imana,
putlara tapan Araplardan daha müstehak olduklarını iddia ediyorlardı. (Fahreddin
er-Râzî, Mefâtîhu’l-gayb, IV, 80) Kendilerinin Allah’ın oğulları ve
dostları olduklarını zannediyor (Mâide 5/18); cennete ancak, yahudi veya hıristiyan
olanların girebileceğini sanıyor (Bakara, 2/111) ve insanlara hidâyete
erebilmeleri için yahudi veya hıristiyan olmalarını (Bakara 2/135)
öneriyorlardı.
Hâsılı onlar, son Peygamberin Araplardan gelmesini bir
türlü hazmedemiyor ve Allah’ın bu takdiri hususunda sürekli bir münakaşa ve
mücadele içine giriyorlardı. Halbuki buna hakları olmadığı gibi, gerek de
yoktur. Çünkü Allah, herhangi bir ırkın değil, bütün insanların Rabbidir. O,
dilediğini yaratmada, seçmede ve istediğine istediğini vermede mutlak tasarruf
sahibidir. O’nun iradesini sınırlandıracak hiçbir kuvvet yoktur. Diğer taraftan
herkesin ameli kendine aittir. Hiç kimse bir diğerinin ne günahını
yüklenebilecek, ne de yaptığı iyilikten fayda görebilecektir. Yaratılmışların
Allah ile bir nesep bağı yoktur. Herkes ancak O’nun emirlerine riayeti
nispetinde bir şeref ve üstünlük elde edebilecektir. O halde faydasız
tartışmaları bir tarafa bırakarak, son derece lüzumlu olan hususlara ehemmiyet
vermek gerekir. Allah’a ihlasla kulluk etmek, O’na gönülden bağlanmak ve O’nun rızâsına
ermek için çaba ve gayret gösterilmelidir. Zira ihlâs; ameli şirk ve
gösterişten temizlemek, daha açık bir ifadeyle onu kulların mülâhazasından
arındırmaktır. İşte Hz. Peygamber ve ona inanan müslümanlar bu yolda
yürümektedirler. Dolayısıyla ey Ehl-i kitap ve diğer insanlar siz de bu yola
girmelisiniz!
Böyle davranacak yerde, sağa sola kıvranıyor ve
kendinize bir çıkış yolu aramaya çalışıyorsunuz: İbrâhim, İsmâil, İshâk, Yakup
ve torunlarının yahudi veya hıristiyan olduğunu söylüyorsunuz. Halbuki bunların
yahudi veya hıristiyan olmaları imkân dışıdır. Zira Tevrat ve İncil Hz. İbrâhim’den
sonra indirilmiş (Âl-i İmrân 3/65), yahudilik
ve hıristiyanlık isimleri de bu peygamberlerden asırlarca sonra ortaya
çıkmıştır. Nitekim “yahudi” kelimesi, Hz. Ya’kub’un oğullarından Yahuda’nın
ismine nispetle türetilen ve başlangıçta Yahuda nesline mensup olanları ifade
eden bir kabile ismidir. Ancak Hz. Mûsâ’dan en az yedi yüzyıl sonra İsrâil
soyuna aynı zamanda yahudi, bunların dini inançlarına da yahudilik denilmiştir.
“Hıristiyan” kelimesi ise ilk defa Hz. İsa’dan sonra Antakya’daki İsâ (a.s.)’a
inananlar için ve sadece onlarla sınırlı olarak kullanılmıştır. Bu sebeple
âyette anılan peygamberlere ne dinî ne de ırkî anlamda yahudi veya hıristiyan demek mümkün değildir. (Karaman
ve diğerleri, Kur’an Yolu, I, 223-224)
Bu gerçekleri en iyi bilen şüphesiz Allah’tır. O
peygamberlerin dinleri, aynen Hz. İbrâhim’de olduğu gibi, yahudilik ve hıristiyanlık
değil, hanîfliktir. (bk. Âl-i İmrân 3/67) Allah’ın, başlangıçtan itibaren
insanlara bildirdiği ve insanın tabiatına en uygun olan tevhid dinidir. Allah
Resûlü’nün getirdiği ve tebliğ ettiği de aynı dininin devamıdır. Yahudi ve hıristiyan
din âlimleri de bu gerçeği bilmekte, fakat bunu kendi toplumlarından gizlemekte
idiler. Şu bir gerçek ki, böyle ilâhî hakikatlere ait bilgileri ve delilleri
gizlemek, büyük bir haksızlıktır. Böyle davranandan daha büyük zalim yoktur.
Ayetin sonundaki “Allah yaptıklarınızdan habersiz değildir” (Bakara
2/140) ikazı da, işlenen bu günahın ağırlığına ve büyüklüğüne dikkat
çekmektedir.
İsmi geçen bu peygamberler ve tabileri bir ümmet
idiler. Tarihin bir bölümünde vazife ve hizmetlerini ifa edip dünyadan göçtüler.
Yaptıkları iyilikler ve kazandıkları mükâfatlar onlara aittir. Şimdi sıra
sizdedir. Şu an bir hayat imtihanı vermektesiniz. O peygamberler ve sâlih
insanlarla kurmaya çalıştığınız ırkî veya dinî irtibatlar size bir fayda
sağlamayacaktır. Size esas fayda verecek olan, kendi hür iradenizle karar verip
yaptığınız hayırlı işler olacaktır. Bu sebeple, boş ve faydasız sözlerden
uzaklaşarak güzel ameller yapmaya çalışın. Sizi ilgilendirmeyen şeyleri
bırakıp, ilgilendiren şeylere önem verin. Şunu bilin ki siz, sadece kendi
yaptıklarınızın hesabını vereceksiniz; öncekilerin yaptıklarından sorumlu
tutulmayacaksınız!
Buraya kadar âyet-i kerîmeler, Allah’tan gelen dinin
birliğini ve peygamberlerin toplumlarına hep aynı mesajı getirdiklerini beyân
ederek inanç ve amel itibariyle kalplerde ve ruhlarda bir birlik oluşturmaya
çalıştı. Şimdi ise mü’minlerin hem ruhen hem de bedenen birliğini temin edecek
önemli bir ilâhî hüküm olan kıble mes’elesine geçilmektedir:
Onlar bir ümmetti, gelip geçtiler. Onların kazandıkları kendilerine, sizin kazandığınız sizedir. Siz, onların yaptıklarından sorgulanacak değilsiniz.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Onlar bir ümmetti; gelip geçti. Onların kazandıkları kendilerine, sizin kazandıklarınız da size aittir. Siz onların yaptıklarından sorguya çekilmezsiniz.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Onlar geçmiş birer ümmettir. Kazandıkları kendilerine, sizin kazandıklarınız da sizedir. Onların yapmış olduklarından sorumlu değilsiniz.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Onlar gelip geçmiş bir ümmettir. Onların kazandıkları kendilerinin, sizin kazandıklarınız sizindir. Siz onların yaptıklarından sorumlu tutulacak değilsiniz.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Onlar bir ümmet idiler, gelip geçtiler. Onlara kendi kazandıkları, size de kendi kazandıklarınız. Ve siz onların yaptıklarından sorumlu tutulacak değilsiniz.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
O bir ümmeti geldi geçti, ona kendi kazandığı size de kendi kazandığınız ve siz onların işlediklerinden mes'ul değilsiniz
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Onlar birer ümmetdi, (gelib) geçdi. (O ümmetlerin) kazandığı kendilerinin, sizin kazandığınız da sizindir ve siz onların işlemiş olduklarından mes'ûl de olacak değilsiniz.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Bunlar gerçekten gelip geçmiş bir ümmettir. (Onların) kazandıkları kendilerine,(sizin) kazandıklarınız da sizedir. Ve (siz) onların yapmakta olduklarından suâl olunmayacaksınız!
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
O bir ümmetti, geldi geçti. Onların kazandığı kendilerinin, sizin kazandığınız da sizin; ve siz onların yaptıklarından sorulmazsınız.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
O bir ümmettir ki, gelip geçmiştir. Ona kendi kazandığı, size de sizin kazandığınız vardır. Ve siz onların yapmış olduklarından mesul olmayacaksınız.
11.
Ümit Şimşek Meali
Onlar bir ümmetti, gelip geçti. Onların kazandığı onlara, sizin kazandığınız sizedir. Onların yaptıkları sizden sorulmaz.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
That was a people that hath passed away. They shall reap the fruit of what they did, and ye of what ye do! Of their merits there is no question in your case:
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 141. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
