Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
23: Eğer kulumuz Muhammed’e indirdiğimiz Kur’an’ın Allah kelâmı olduğunda şüpheniz varsa, haydi onun bir sûresinin benzerini de siz getirin! Şayet iddianızda haklıysanız, Allah’tan başka bütün şâhitlerinizi yani dil ustalarını ve âlimleri de çağırın!
TEFSİR:
Sûrenin hemen başında; ikinci ayette, “İşte bu
Kitap ki, onda asla şüphe yoktur…” buyrularak, Kur’ân-ı Kerîm’in ilâhî
kelâm oluşunda ve onun ortaya koyduğu hakikatlerin doğruluğunda hiçbir şüphenin
bulunmadığı vurgulanmıştı. Gerçek böyle olmakla birlikte, Allah’a kulluğa davet
edilen insanlardan bir kısmı, hidâyetten nasipleri olmadığı için Kur’an
hakkında şüpheye düşmüşlerdir ve hâla da düşebilmektedirler. İşte bu âyet-i kerîme,
kelâm-i mübîn ile alakalı küçük veya büyük herhangi bir şüphesi bulunanlara
hitap etmekte ve onlara meydan okumaktadır:
“Eğer has ve mümtaz kulumuz[1],
doğruluğuna, eminliğine bu ana kadar herkesin inanmış olduğu sevgili Rasulümüz
Hz. Muhammed Mustafa (s.a.s.)’e verdiğimiz peygamberlikten ve bunun fermanı
olmak üzere parça parça indirmekte olduğumuz Kur’ân’dan en ufak bir şüpheniz
varsa, mesela: «Vahiy nedir, inanılır şey midir?», «Allah kitap gönderecek olsa
böyle parça parça, âyet âyet, sûre sûre mi gönderir?», «Bu bir şiir değil
midir? Bunu insan kendiliğinden yapamaz mı? Muhammed de diğer şairler gibi ara
sıra bazı şeyler hissedip bunları şiirî bir eda ile dile getiriyor, sonra da
‘Allah gönderdi’ diye hem bizi hem de kendini aldatıyor olamaz mı?» gibi
birtakım kuşkular taşıyorsanız, bunun ispatı kolaydır:
Bu hususta derin derin düşüncelere, hayallere
dalmanıza ve ne yapacağız diye telaşlanmanıza gerek yoktur. Sandığınız şekilde Kur’an’ı
bir insan olan Peygamber getirdiğine göre, bunu bir insan yapabiliyorsa, haydi
durmayın “onun denginden” bir sûre getirin.
Sûre, lügat olarak “yüksek bir menzil veya makam”
demektir. Terim olarak ise; “Kur’ân-ı Kerîm’in en az üç ve daha fazla âyetten
oluşan, başı-sonu belli kısımlarına verilen isim”dir. Çünkü Kur’ân okuyan
kimse, her sûreyi okudukça yüksek bir dereceye ulaşır. Kur’ân sûrelerinin
hepsini okumak sûretiyle bütün menzilleri geçer ve en son makama varır.
Ayette geçen مِنْ مِثْلِه۪
kaydı iki şekilde anlaşılabilir:
❂Üslupta, belagat ve güzellikte Kur’ân
sûrelerinden en az birine denk bir sûre getirin.
❂Kur’an sûrelerine tam benzemesi ve denk
olması için, Kur’ân’a nazîre yapacak olanlar da aynen o kulumuz gibi olmalıdır;
yani hem okur-yazar olmamalı, şiir ve edebiyatla uğraşmamalı, hem de onun kadar
ahlâklı olmalıdırlar.
Fakat ayetin devamı bu son şartı da kaldırarak şöyle
demektedir: “Haydi, size izin verelim de kimden olursa olsun herhangi bir
şahıstan Kur’ân’dakine denk bir sûre getirin. Hatta, Allah’tan başka bütün şâhitlerinizi;
güvendiğiniz ne kadar yardımcılarınız, tanıdığınız ne kadar mabutlarınız,
iktidarını farz ettiğiniz ne kadar putlarınız, şairleriniz, edipleriniz,
bilginleriniz, filozoflarınız, âmirleriniz, hâsılı size baş, el, ayak olmak
isteyecek ne kadar yardakçılarınız ve önderleriniz varsa, hepsini bu işte
yardıma çağırınız.” (Elmalılı, Hak Dini, I, 269)
Burada şöyle bir işaret bulunmaktadır: Yaratan
dururken yaratılandan yardım dilemek hiçbir fayda vermez. Âcizin âcizden
dilenmesi bir mâna ifade etmez. Bu sebeble, ihtiyaçlarını ancak onları yerine
getirmekte güçlük çekmeyecek birine arz et! Sadece hazîneleri tükenmez
birisinden iste! Sana yalnız başına yardım edecek, seni her yönden muhâfaza edecek,
seni mala-mülke bağlı olmadan da zengin edebilecek birine dayan! O seni himâye
etti mi, çok düşman az olur; O sana yetti mi, az mal çok olur.
Eğer Peygamber’e ve Kur’an’a karşı koyma ve düşman
olma dâvanızda sadık iseniz; hiç şüphe edilmeyecek böyle bir hususta şüphe
olduğu fikrinde haklıysanız, bunu yapabilmeniz gerekir. Zira, herhangi bir
insanın kendiliğinden yapabildiği bir şeyi, hatta ondan daha iyisini başka
herhangi bir insan da yapabilir. Hele hele, o işin uzmanı sayılan çok sayıda insan
kafa kafaya verip elbirliği yapacak olursa... Fakat aşağıdaki ayetin açıktan
meydan okuduğu gibi, kıyamete kadar asla ona benzer bir söz, benzer bir sûre
getiremeyecek ve Kur’an’ın, bir insan sözü olmadığını yakînen bileceksiniz:
[1]Cenâb-ı Hakk bu âyet-i celîlede عَبْدِنَا“bizim kulumuz” buyurarak Resûlullah Efendimiz’i kendine
izafetle şereflendirmiş ve onu mutlak anlamda “abd” yâni kul olarak
isimlendirmiştir. Diğer peygamberleri “Güçlü kuvvetli kulumuz Dâvûd’u
hatırla” (Sâd 38/17) ve “Kulumuz Eyyûb’u da hatırla” (Sâd 38/41)
âyetlerinde olduğu gibi adıyla andığı halde Efendimiz için “kulumuz” ifadesinden
sonra, “Muhammed” şeklinde, başka bir isim zikretmemiştir. Bir isim mutlak
olarak zikredildiğinde kemâline hamledilir. Buradan anlaşıldığına göre Hak
Teâlâ Hazretleri, habibi Hz. Muhammed için hazırladığı kemâl derecesindeki
kulluğu dünyada başka hiçbir kimse için hazırlamamıştır. Kullukta kemâl noktaya
ulaşmak ancak, gönlü Allah’tan başka herşeyden tamamen arındırıp, bağımsız hale
getirmekle mümkündür. Bu durum ise sadece ve sadece Peygamberimize mahsûstur.
Nitekim âyet-i celîlede: “Peygamber bunları görürken gözleri ne kaydı, ne de
sınırı aştı” (Necm 53/17) buyurularak onun bu özelliğine dikkat çekilmiştir.
Ve-in kuntum fî raybin mimmâ nezzelnâ ‘alâ ‘abdinâ fe/tû bisûratin min miślihi ved’û şuhedâekum min dûni(A)llâhi in kuntum sâdikîn(e)
1.
Ömer Çelik Meali
Eğer kulumuz Muhammed’e indirdiğimiz Kur’an’ın Allah kelâmı olduğunda şüpheniz varsa, haydi onun bir sûresinin benzerini de siz getirin! Şayet iddianızda haklıysanız, Allah’tan başka bütün şâhitlerinizi yani dil ustalarını ve âlimleri de çağırın!
2.
Diyanet Vakfı Meali
Eğer kulumuza indirdiklerimizden herhangi bir şüpheye düşüyorsanız, haydi onun benzeri bir sûre getirin, eğer iddianızda doğru iseniz Allah'tan gayri şahitlerinizi (yardımcılarınızı) da çağırın.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Kulumuza indirdiğimiz Kuran'dan şüphe ediyorsanız, siz de onun benzeri bir sure meydana getirin; eğer doğru sözlü iseniz, Allah'tan başka, güvendiklerinizi de yardıma çağırın.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Eğer kulumuza (Muhammed’e) indirdiğimiz (Kur’an) hakkında şüphede iseniz, haydin onun benzeri bir sûre getirin ve eğer doğru söyleyenler iseniz, Allah’tan başka şahitlerinizi çağırın (ve bunu ispat edin).
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Eğer kulumuz (Muhammed)a indirdiğimiz (Kur'ân)den şüphe içinde iseniz, haydi onun gibi bir sûre getirin, Allah'tan başka güvendiklerinizin hepsini çağırın; eğer doğru iseniz.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
ve eğer kulumuza ceste ceste indirdiğimiz kur'andan şüphede iseniz haydi onun ayarından bir sure meydana getirin ve Allahdan başka güvendiklerinizin hepsini çağırın, eğer sadıksanız bunu yapın
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Eğer kulumuz (Muhammed) in üzerine parça parça (sûre sûre, âyet âyet) indirdiğimiz (Kur'ânın Allah katından geldiğin) den şübhe ediyorsanız haydi onun benzerinden siz de (meydana) bir sûre getirin. Allahdan başka sahicilerinizi (tapdığınız putları ve bilginlerinizi) de (yardıma) çağırın, eğer (iddianızda) doğru (insan) lar iseniz.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Ve eğer kulumuza indirdiğimiz (Kur'ân)dan şübhe içindeyseniz, haydi onun benzerinden bir sûre getirin; eğer (iddiânızda) doğru kimseler iseniz, Allah'dan başka şâhidlerinizi (yardımcılarınızı) da çağırın!
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Eğer kulumuza (Hz. Muhammed aleyhisselâma) indirdiğimiz Kur'an'dan şüphede iseniz, haydi siz de onun benzerinden (fesahat ve belâgatta ona eş) bir sûre getirin ve Allah'dan başka şâhidlerinizi (putlarınızı, şair ve âlimlerinizi) de yardıma çağırın; şâyed (Bu beşer kelâmıdır) sözünde sadık (doğru söyleyen) kimseler iseniz...
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Ve eğer siz kulumuza indirdiğimizden şüphede iseniz, onun mislinden bir sûre vücuda getiriniz. Ve Allah Teâlâ'dan başka şahitlerinizi dâvet ediniz, eğer siz sâdık kimseler iseniz.
11.
Ümit Şimşek Meali
Eğer kulumuza indirdiğimiz kitap hakkında bir kuşkunuz varsa, siz de onun benzeri bir sûre getirin. Allah'tan başka bütün yardımcılarınızı da çağırın—eğer iddianızda doğru iseniz.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
And if ye are in doubt as to what We have revealed from time to time to Our servant, then produce a Sura like thereunto; and call your witnesses or helpers (If there are any) besides Allah, if your (doubts) are true.
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 23. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
Sahabe, Kur’ân’a her zaman hürmet gösterir, ona olan saygılarını değişik şekillerde gösterirlerdi.
SAHABENİN KUR’AN’A OLAN SAYGISI
Hazret-i Ömer ve ...
Kul hakları içinde en mühim olanı ana-baba hakkıdır. Allah ve Resûlü’ne itaatten sonra ana-babaya itaat gelir. Çünkü anne ve babalarımız varlık sebebi ...
