Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
170: İnkârcılara: “Allah’ın indirdiğine uyun” dendiği zaman: “Hayır! Biz, atalarımızdan gördüğümüze uyarız” derler. Peki, ya ataları aklını kullanamayan ve doğru yolu bulamayan kimseler ise!
TEFSİR:
Bu
âyet-i kerîmeler, Peygamberimiz’in yahudileri İslâm’a davet edip Allah’ın
azabından sakındırdığı vakit onlardan bazılarının: “Biz, babalarımızı hangi yol
üzere bulduysak ona uyarız. Çünkü onlar bizden daha âlim ve daha hayırlı
idiler” demeleri üzerine inmiştir. (Taberî, Câmi‘u’l-beyân, II, 107-108)
Fakat âyetler, bu şekilde davranan herkesi şumûlüne almaktadır.
Kur’an,
insanların şahsî telakkilerini ve atalarından gördükleri bir kısım İslâm’a
aykırı adet ve gelenekleri bir tarafa bırakıp kayıtsız şartsız Allah’ın
buyruklarına tabi olmalarını ister. Nefsânî bir hayatı terk edip, Rahmânî bir
hayata yönlendirir. Körü körüne taklidi yasaklar ve reddeder. “Biz atalarımızın
yolunu takip eder, onlardan gördüğümüzü uygular, başka bir şey tanımayız”
şeklindeki, hiçbir akıl, mantık ve sağduyunun kabul etmeyeceği, sırf taklit,
inat ve ısrar kokan bâtıl düşünceleri kökünden söküp atar. Böyle bir ön kabulü,
kendisine akıl, zeka, ilim ve irfan verdiği kuluna yakıştıramaz. Ondan aklını,
tefekkür melekelerini ve hür iradesini çalıştırmasını ister. Atalarının akıllı
davranamadıklarını, doğruyu bulamadıklarını ve hidâyete eremediklerini yani
yanlış yolda olabileceklerini sorgulamasını talep eder. Günahıyla sevabıyla
kendinden ve kendi istikbalinden sorumlu olan kişinin yapması gereken en doğru
hareket; hakla bâtılı, hayırla şerri, faydalıyla zararlıyı, iyiyle kötüyü
birbirinden ayırmaktır. Bunun için de ilâhî hükümleri ve doğru delilleri bilmek
lazımdır. Zira bir şeye uymak için, onun eskiliği veya yeniliğine değil,
Allah’ın emrine uygun olup olmadığına bakmak gerekir.
Bu
gerçeği kavrayıp şuurlu bir şekilde hakka kulak vermeyen ve taklit yolunu tutup
inkâr çukurlarında kaybolan kâfirlerin durumunu devam eden âyet-i kerîme bir
hayvan sürüsüne benzetmektedir: Ortada kulakları dikkat çeken bir hayvan sürüsü
bulunuyor. Ama bu kulaklar, çobanın bağırış ve çağırıştan başka bir şey
işitmiyor. O hayvanlar duydukları sözlerin mânasını ise hiç anlamıyorlar. İşte
kâfirlerin hali de böyledir. Hayvanın, kendisine
seslenen çobanın sesini duyduğu halde ne söylediğini anlamadığı gibi, kâfirler
de kendilerine açıklanan ayetleri, tebliğ ve davetleri duyar da bunların ihtiva
ettiği hakikatleri bir türlü anlamaz ve inkârlarından vazgeçemezler. Bir
taraftan sadece kuru gürültülere, mânasız konuşmalara kulak verirler; diğer
taraftan da haykırma kabilinden daha çok faydasız ve boş sözler sarfederler.
Kendileri için son derece faydalı olan Allah’ın buyruklarına kulak vermez, dini
mevzulara alaka duymazlar. Bu bakımdan onlar hayvandan da daha aşağı
seviyededirler. Zira hayvanlar görür, işitir ve bağırırlar. Fakat kâfirler
manen sağır, dilsiz ve kördürler; ilâhî hakikatleri ne dinler, ne konuşur ne de
görürler. Bu sebeple akılları da dumura uğradığından, istenen şekilde
çalışamaz.
Hz.
Mevlânâ, inkâr ve günahlara dalmış bu tip kimselerin, gönül kapılarını İslâm’ın
güzelliklerine nasıl kapadıklarını şu misalle ne güzel dile getirir:
Adamın
biri, büyük bir şehre gelmişti. Çarşıyı gezerken güzel kokular satan attarların
sokağına saptı. Dükkanlardan gül, menekşe kokuları dalga dalga sokağa
dökülüyordu. Adam birkaç adım attı. Güzel kokular başını döndürmüştü. Fazla dayanamadı,
düşüp bayıldı. Halk, bayılan adamın başına üşüşmüştü. Kimi kalbini yokluyor,
bileklerini ovuyor, kimisi de gül suyu ile yüzünü yıkıyordu. Ne yaptılarsa
adamı ayıltamamışlardı. Ferahlatıcı kokular, gülsuları boşuna harcanmış, adam
bir türlü kendine gelememişti. Baygınlığı daha çok artmıştı. Çaresiz kaldılar.
Etrafa haber salarak akrabalarını arattılar. Hiç kimse adama sahip çıkmıyor,
saatler geçtiği halde adam da bir türlü kendine gelemiyordu. Akşama doğru
oradan geçen bir debbağ[1],
adamı tanımıştı. Kalabalığa seslendi:
“-
Sakın ona gülsuyu serpmeyin! Ben onun hastalığının ne olduğunu biliyorum. Siz
ona hiç dokunmayın, ben biraz sonra geleceğim” diyerek uzaklaştı. Bir virâneye
girdi. Avucuna bir parça hayvan pisliği aldı. Attarlar sokağına gelerek,
elindeki hayvan pisliğini gizlice bayılan adamın burnuna tuttu. Hayret!.. Adam
kendine gelmeye başladı. Biraz sonra da ayağa kalktı. Debbağla birlikte
yürüyerek gitti. Çünkü bayılan adam da bir debbağdı. Yıllarca kokmuş deriler
arasında pis kokulara alışmış, attarlar sokağında güzel kokulara dayanamayarak
düşüp bayılmıştı. (bk. Mevlânâ, Mesnevî, 260-300. beyitler)
Hz.
Mevlânâ bu hikayeyi naklettikten sonra şu öğütlerde bulunur:
“Mayıs
böceği dâima pislik taşır durur. Bu yüzden de gül suyundan bayılır. Onun ilâcı
yine pis kokulu şeylerdir. Çünkü ona alışmıştır, onunla hall ü hamur olmuştur.
Nasîhatçiler de, kasvetli kişiyi, kendisine bir kapı açılması, iyileşmesi ve şifa
bulması için hikmetli güzel sözlerle, amberle, gülsuyu ile tedâvî etmek
isterler. Kime öğüdün güzel kokusu fayda vermezse, muhakkak o, kötü kokulara
alışmıştır. Sen de nurdan, öğütten, iyilik ve güzellikten nasîbini al!..
Burnunu pisliğe sokma da, mayıs böceği olma! İnsan ol, insan!”
Sabah
meltemi; gül, karanfil ve nâdîde çiçeklerini açmış bir bahçe üzerinden eserek
geçtiği zaman, nefis, leziz ve gönüllere bahar ferahlığı veren kokularını,
estiği yerlere alır götürür. Gönül erleri, sâlihler ve arifler de,
kalblerindeki muhabbet, aşk ve vecdlerini sohbetlerine taşırlar. Kalblerindeki
esrârın nûru cemâate akseder. İn’ikâs ve insibağ yani boyanma neticesinde
kâbiliyyet ve istidada göre gönüller, feyz ve hakikatin nûru ile dolar. Teaffün
etmiş, kokuşmuş mezbele ve leşler üzerinden geçip gelen bir meltem de, onların
mülevves kokularını alarak etrafa yayar, nefesleri tıkar ve ruhları daraltır.
Kulluk lezzetinden mahrum fâsıkların meclislerinde de çevrelerine kasvet
yayılır. Onlar da birbirlerinin kasvetleri ile hem-hâl olurlar. Kasvetlerinin
yârenliği ile lezzetlenirler.
Şunu
unutmamak gerekir ki, insanın manen dirilip gönlünün harekete geçmesi ve semâvî
gerçeklere kulak verebilmesi için yediği Lokmânın helâl ve temiz olmasının çok
büyük bir ehemmiyeti vardır. Gelen ayetler bu gerçeğe temas etmektedir:
[1]Debbağ: Deri işiyle
uğraşan, derilerileri terbiye eden kişi..
İnkârcılara: “Allah’ın indirdiğine uyun” dendiği zaman: “Hayır! Biz, atalarımızdan gördüğümüze uyarız” derler. Peki, ya ataları aklını kullanamayan ve doğru yolu bulamayan kimseler ise!
2.
Diyanet Vakfı Meali
Onlara (müşriklere): Allah'ın indirdiğine uyun, denildiği zaman onlar, «Hayır! Biz atalarımızı üzerinde bulduğumuz yola uyarız» dediler. Ya ataları bir şey anlamamış, doğruyu da bulamamış idiyseler?
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Onlara: "Allah'ın indirdiğine uyun" denilince, "Hayır, atalarımızı yapar bulduğumuz şeye uyarız" derler; ya ataları bir şey akledemeyen ve doğru olmayan kimseler idiyseler?
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Onlara, “Allah’ın indirdiğine uyun!” denildiğinde, “Hayır, biz, atalarımızı üzerinde bulduğumuz (yol)a uyarız!” derler. Peki ama, ataları bir şey anlamayan, doğru yolu bulamayan kimseler olsalar da mı (onların yoluna uyacaklar)?
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Onlara: "Allah'ın indirdiğine uyun." dendiği vakit de: "Yok, atalarımızı neyin üzerinde bulduysak ona uyarız." dediler. Ya ataları bir şeye akıl erdiremez ve doğruyu seçemez idiyseler de mi onlara uyacaklar?
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
Allahın indirdiğine uyun denildiği vakit de onlara yok dediler: Atalarımızı neyin üzerinde bulduksa ona uyarız, ya ataları bir şeye akl erdiremez ve doğruyu seçemez idiseler demi?
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Onların (müşriklere); «Allahın indirdiğine uyun» denildiği zaman onlar: «Hayır, biz atalarımızı üzerinde bulunduğumuz şey'e uyarız» derler. Ya ataları birşey anlamamış, doğruyu da bulamamış idiyseler?
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Hâlbuki onlara (o müşriklere): “Allah'ın indirdiğine tâbi' olun!” denildiği zaman: “Hayır! (Biz) atalarımızı üzerinde bulduğumuz şey(ler)e tâbi' oluruz!” dediler. Ya ataları bir şeye akıl erdirmeyen ve doğru yolu bulmayan kimseler idiyseler! (Yine de onlara mı tâbi' olacaklar?)
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
O müşriklere: “-Allah'ın indirdiğine (Kur'an'daki helâl ve harama) inanın ve tâbi olun.” denildiği zaman onlar: “Hayır, biz atalarımızı neyin üzerinde bulduksa ona uyarız.” dediler. Ya ataları bir şey anlıyamaz ve doğruyu seçemez idiyseler de mi? (onlara uyacaklar).
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Ve onlara, «Allah'ın indirdiğine uyun» denildiği zaman, dediler ki: «Hayır biz atalarımızı üzerinde bulduğumuz şeye uyarız.» Ataları bir şeye akıl erdirememiş, doğru bir yola gitmez oldukları halde de mi (onlara uyacaklar)?
11.
Ümit Şimşek Meali
Onlara “Allah'ın indirdiğine uyun” dendiğinde, onlar “Biz atalarımızdan ne gördüysek ona uyarız” dediler. Peki, ya onların ataları birşey akıl edememiş veya doğru yolu bulamamışlarsa?
12.
Yusuf Ali (English) Meali
When it is said to them: "Follow what Allah hath revealed:" They say: "Nay! we shall follow the ways of our fathers." What! even though their fathers Were void of wisdom and guidance?
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 170. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
