Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
13: Onlara: “Şu mü’minlerin iman ettiği gibi siz de iman edin!” dendiği zaman: “Şu aptal ve akılsızlar gibi mi iman edeceğiz?” derler. Şunu bilin ki, asıl aptal ve akılsız olan kendileridir; fakat bunu da bilmezler.
TEFSİR:
Onlar bir önceki ayette yeryüzünde fesat çıkarmaktan
nehyedilmişlerdi. Bu ayette ise onlara diğer “insanlar” gibi iman etmeleri
emredilmektedir. Ayetteki “insanlar” dan maksat, Peygamberimiz ve ona inanan
mü’minlerdir. Zira iman, akıl ve idrakleri itibariyle gerçek insanlık şerefine layık
olanlar, onlardır. اَلسَّف۪يهُ (sefîh) kelimesinin aslı olan
“sefeh” sözlük olarak görüş ve gidişatta hafiflik, yufkalık, fikirsizlik ve
temkinsizliktir. Bunlar akıl noksanlığından doğar. Dolayısıyla sefehin zıddı,
ağır başlılık ve akıllı olmaktır. Terim olarak sefeh ise, akıl ve dinin
gereklerinin zıddına hareket etmektir.
Münafıklara, hakiki mü’minler gibi, nifak
şâibelerinden uzak ve ihlâslı bir şekilde iman etmeleri söylenince; kendilerine
yapılan bu güzel tavsiyeye karşı çıkarlar. Ruhen duydukları rahatsızlık
sebebiyle o vakûr ve kâmil mü’minlere hakarete yeltenirler. Onları, sahip
oldukları kamil sıfatların zıddı ile vasfederek, “ne yâni, şimdi kalkıp da şu
beyinsizlerin, akılsızların inandığı gibi mi inanalım?” derler. Onların
“süfehâ” yani akılsız ve beyinsiz olarak niteledikleri kimseler genel anlamda
kâmil insanlar, mü’minler veya iman etmiş belli şahıslardır.
Menfaatlerini her şeyin önünde gören münafıkların
böyle söylemeleri, şu iki sebepten kaynaklanır. Birincisi, Allah’a ve âhirete
imanları olmadığından, kendi akıllarınca böyle bir iman uğruna her türlü fedakârlığa
katlananlar, sefih kimselerdir. İkincisi ise kendilerine örnek gösterilen
mü’minlerden birçoğunun fakir ve çaresiz kimseler olmasıdır. Onlara göre, müslümanların
imanları uğruna inanmayan bütün insanları kendilerine düşman edinmeleri
ahmaklık ve akılsızlıktan başka bir şey değildir. İşte bu sebeple onlar,
İslâm’ı samimiyetle kabul edip, kendilerini her türlü eziyet, zorluk ve
tehlikelere atan kimseleri aptal ve sefih olarak nitelerler.
Münafıklar, bu sözü, mü’minlerin yanında değil,
gizlice ve alay yollu söylüyorlardı. Allah Teâlâ, Peygamberini ve mü’minleri
bundan haberdar etmiştir. Üstelik asıl sefihliğin, hafifliğin ve basîretsizliğin
münafıklar için geçerli olduğunu ve gerçek sefihlerin de onlar olduğunu haber
vermiştir. Zira onlar, içinde bulundukları cehâletin farkında olmadıkları gibi,
fâni menfaatleri uğruna en büyük kazanç olan ebedi âhiret hayatını kaybetmektedirler.[1]
Gerçeği kabule davet edilen münafıkların, müslümanları
sefihlikle suçlamalarından hareketle âyetten şöyle bir işaret
çıkarılmıştır: Kendini zengin görüp
malıyla gururlanan ve bu hâliyle fakir mü’minleri küçük gören kişilerin hali de
aynen böyledir. Onlara kalben dünyayı terk etmeleri söylenince, rüşd ve kemâl
ehlini tembellik ve acizlikle suçlarlar. Fakirlerin hiçbir değeri olmadığını
söylerler. Zira onların ne malı, ne şöhreti, ne rahatı ne de geçinebilecekleri
bir şeyleri vardır. Hakikatte ise gerçek fakirler ve mihnet sahipleri, işte
kendini zengin sanan o mağrurlardır. Zira onlar zillet korkusuyla zillete,
hakirlik korkusuyla da hakirliğe düştüler. Saraylar bina ettiler fakat fazla
geçmeden kabirleri mesken tuttular. Bir beşikten ibaret olan dünyayı tezyin
ettiler, fakat kabre mahkum edildiler. Dünyada gaflet meydanlarında dolaştılar,
fakat neticede hasret vadilerinde perişan oldular. Yakın zamanda gerçeği bilecekler,
fakat o zaman bu bilgileri kendilerine hiçbir fayda vermeyecektir. Allah muhafaza
eylesin! (Kuşeyrî, Letâifü’l-işârât, I, 25)
Münafıkların altıncı vasfı, ikiyüzlü olmalarıdır:
[1] Münafıklar
hakkında 9. ayette geçen مَا يَشْعُرُونَ(mâ yeş‘urûn) “farkında
değillerdir” sözü, onlarda “farketme, hissetme” özelliğinin; 12. ayette
geçenلَا
يَشْعُرُونَ(lâ yeş‘urûn) “farkında değillerdir” kaydı ise onlarda
geleceğe yönelik “firâset, zekâ ve anlayışın” olmadığını haber verir. 13.
âyettekiلَا
يَعْلَمُونَ(lâ ye‘lemûn) “bilmezler” ifadesi ise onların bu halleriyle
“gerçek bir bilgiye ulaşamayacaklarını ve sürekli zan ve vehimlerine tabi
olacaklarını” belirtir. Burada şöyle ince bir mâna ve tenbîhin varlığı söz
konusudur: Birincisinde münafıkların, Allah ve mü’minleri aldatma
teşebbüslerinde hissiz ve şuursuz davrandıkları, dolayısıyla koyu bir cehâlet
içinde bulundukları açıklanır. İkincisinde “hissi olmayanın firâset ve aklı da
olmaz” gerçeğinden hareketle, yapılan uyarıları kavrayamayacakları; üçüncüsünde
ise “ilim akla tabi olduğu için aklı olmayanın ilmi de olmayacağı”ndan, yapılan
tenbîh ve ikazların mâhiyetini bilemeyecekleri ifade edilir.
Onlara: “Şu mü’minlerin iman ettiği gibi siz de iman edin!” dendiği zaman: “Şu aptal ve akılsızlar gibi mi iman edeceğiz?” derler. Şunu bilin ki, asıl aptal ve akılsız olan kendileridir; fakat bunu da bilmezler.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Onlara: İnsanların iman ettiği gibi siz de iman edin, denildiği vakit «Biz hiç, sefihlerin (akılsız ve ahmak kişilerin) iman ettikleri gibi iman eder miyiz!» derler. Biliniz ki, sefihler ancak kendileridir, fakat bunu bilmezler (veya bilmezlikten gelirler).
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Onlara "Müslümanların inandığı gibi siz de inanın" denilince de, "Beyinsizlerin inandığı gibi mi inanalım?" derler; iyi bilin ki asıl beyinsizler kendileridir, fakat bilmezler.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Onlara, “İnsanların inandıkları gibi siz de inanın” denildiğinde ise, “Biz de akılsızlar gibi iman mı edelim?” derler. İyi bilin ki, asıl akılsızlar kendileridir, fakat bilmezler.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Onlara: "İnsanların (müslümanların) inandığı gibi inanın." denilince, "Biz de o beyinsizlerin inandığı gibi mi inanacağız?" derler. İyi bilin ki, asıl beyinsiz kendileridir fakat bilmezler.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
Yine bunlara nâsın iyman ettiği gibi iyman edin denildiği zaman «ya biz o süfehanın iyman ettikleri gibi mi iyman ederiz?» derler, ha doğrusu süfeha kendileridir ve lâkin bilmezler
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Onlara «insanların (müslümanların) inandığı gibi inanın» denilince «Biz de o beyinsizlerin inandığı gibi mi inanacağız?» derler. Dikkat et ki (asıl) beyinsizler hiç şüphesiz kendileridir. Fakat bilmezler.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Onlara: “İnsanların (mü'minlerin) îmân ettiği gibi îmân edin!” denildiği zaman ise: “Biz, sefihlerin (beyinsizlerin) îmân ettiği gibi mi inanıyoruz?” derler. Dikkat edin! Muhakkak ki sefih olanlar ancak onlardır, fakat bilmiyorlar.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Onlara, insanların (Muhacirlerin= Mekke'den hicret eden sahabilerin ve Ensar'ın = Medine'li Ashab'ın) iman ettiği gibi, siz de iman edin, denildiği zaman (kendi aralarında): “-Biz, akılsız cahillerin iman ettiği gibi iman edermiyiz?” derler. Doğrusu akılsızlar, sefihler onlardır ve lâkin bilmezler.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Ve onlara: «Siz de nâsın imân ettiği gibi imân edin,» denilince derler ki: «Biz o sefihlerin imân ettiği gibi imân eder miyiz?» Muhakkak biliniz ki sefih olan ancak kendileridir. Fakat bilmezler.
11.
Ümit Şimşek Meali
Onlara “Siz de herkesin inandığı gibi inanın” dendiğinde, “O beyinsizler gibi mi inanalım?” derler. Oysa beyinsizlerin tâ kendisi onlardır; lâkin bunu da bilmezler.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
When it is said to them: "Believe as the others believe:" They say: "Shall we believe as the fools believe?" Nay, of a surety they are the fools, but they do not know.
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 13. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
"Göklerde ne var, yerde ne varsa hepsi Allah’ı tesbih eder. O, kudreti dâimâ üstün gelen, her hükmü ve işi hikmetli ve sağlam olandır." (Saf Sûresi ...
"Meryem oğlu İsa da: “Ey İsrâiloğulları! Ben size Allah tarafından gönderilmiş bir peygamberim; daha önce inen Tevrat’ı doğrulamak ve benden sonra g ...
"Allah’a ve Rasûlü’ne gerektiği gibi inanır, mallarınızla ve canlarınızla Allah yolunda cihâd edersiniz. Eğer bilirseniz, sizin için hayırlı olan bu ...
