Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
26: Allah, hakikatleri beyân için bir sivrisineği, hatta küçüklük ve kıymetsizlikte ondan daha aşağı bir şeyi misal getirmekten çekinmez. İman edenler, bunun Rablerinden gelen bir gerçek olduğunu hemen bilirler. Kâfirler ise: “Allah böyle bir misal ile ne demek istiyor, acaba?” derler. Allah onunla bir çok kimseyi sapıklığa düşürür, yine onunla pek çoklarını da doğru yola erdirir. Aslında Allah, onunla ancak fâsıkları sapıklığa düşürür.
TEFSİR:
Allah
Teâlâ, müşriklerin putlarının acizlik ve değersizliklerini ortaya koymak için
sineği misal verip (Hacc 22/73), putlara ibâdet etmeyi de örümcek ağına tutunmaya
benzetince (Ankebût 29/41) yahudiler güldüler ve: “Sineğin ve örümceğin ne
değeri var ki, Kur’an onları misal getiriyor. Böyle Allah kelâmı olmaz!”
dediler. Bu hâdise üzerine bu âyetler nâzil oldu. (Vâhidi, s. 26-27) Diğer
taraftan Araplar, sivrisinekten daha zayıf bir şey tasavvur edemezlerdi. Kur’ân-ı
Kerîm, sivrisinek ve örümcek misalleri ile putların bunlardan daha aciz
olduğuna işaret etmiştir.
“Hayâ”;
ayıplanma ve zemmedilme korkusu ile bir kimsede beliren değişme, utanma ve
çekingenlik hâlidir. Böyle durumlar Allah için imkânsızdır. Dolayısıyla kelime
burada “terk etmek, vazgeçmek” mânasında kullanılmıştır. Allah Teâlâ, çok küçük
ve basît bir varlık oluşuna bakarak, sivrisineği örnek olarak vermekten
vazgeçmez. Bilâkis tevhid ve şirk gibi temel dinî gerçeklerin kolaylıkla anlaşılmasını
temin maksadıyla sivrisineği, onun bir kanadını, ondan büyük veya daha küçük
varlıkları misâl olarak verir. Bu, o kadar garip karşılanacak bir durum
değildir. Üstelik hiçbir güç, O’nun iradesini bağlayamaz.
Darb-ı
mesel, kelamın, bir durumu en münasip tarzda ifade edip, onun bütün güzellik
veya çirkinliğini ortaya koyacak bir şekilde serdedilmesi demektir. Bu mâna,
dirhemlerin üzerine özel bir işaret vurma anlamına gelen “darb-ı derâhim”
sözünden alınmıştır. Sanki mesel darbeden kişi, dinleyicinin kulak kapısını
çalmakta ve sözünün tesirini onun kalbine ulaştırmaktadır. Bir şeyi mücerret
olarak tahkir etmek veya kötülemekle kalplerde tesir meydana getirmek pek
zordur. Ancak onu, tahkirliği örf haline gelmiş ve kendisinden son derece
nefret edilen bir şeye benzetmekle, istenilen tesir meydana getirilebilir.
(Merâğî, Tefsir, I, 70; Bekir İsmâil, el-Emsâlü’l-Kur’âniyye,
s.17) İşte sinek, sivrisinek ve örümceğin misal verilmesi bu kabildendir.
Rebî’
b. Enes’in ifadesine göre, Cenâb-ı Hak dünya ehline ibret olsun diye
sivrisineği misâl vermiştir. Çünkü sivrisinek aç kaldığı sürece yaşar ve
doyunca ölür. Dünya ehli de böyledir. Karnını tıka basa doyurunca isyâna ve
azgınlığa kalkışır. Evvelâ kalbi ölür, sonra mânen gerilemeye devam eder.
İmam
Kuşeyrî der ki: “Hak Teâlâ’nın kudretine nispetle bütün yaratıklar, havadaki
bir toz zerresinden daha küçüktür. O’nun kudreti karşısında Arş ile
sivrisineğin büyüklük bakımından bir farkı yoktur. Arş’ı yaratmak O’na zor
gelmediği gibi, sivrisineği yaratmak da “kolay” sözüyle anlatılamaz. Çünkü
Allah Teâlâ, kolaylık ve zorluk gibi şeylerden münezzehtir.” (Kuşeyrî, Letâifü’l-işârât, I, 30)
Cenâb-ı
Hak, zaman zaman zayıf varlıklardan bahsederek zayıf kullarının kalplerini
tesellî ve takviye etmiştir. Yerine göre aciz ve küçük gibi görülen o
yaratıkların, kuvvetliler üzerinde ne gibi tesirler icrâ edebileceklerini
göstermiştir. Meselâ sivrisinek, küçüklüğüne rağmen, filde bulunmayan iki
kanada sahiptir. Cenâb-ı Hak takdiri icâbı birine vermediği bir şeyi, diğerine
vermiştir. Biri çok iş yaptığı halde diğeri az iş yapar. Daha garibi bu küçük
yaratık, küçüklüğüne bakmadan diğer büyük yaratıklara eziyet verir. Üstelik
kimse de kendini ondan kurtaramaz. Allah’ın hikmetine bakın ki, aslanı gâyet
kuvvetli, sinek ve sivrisineği gâyet zayıf yarattığı halde sivrisineğe
insanlara karşı bir cür’et ve cesâret, aslana da bir korku vermiştir.
Sivrisinek ne kadar defedilmeye çalışılsa insanın üstüne üstüne gelir. Aslan
ise koğulmadığı, uzaklaştırılmadığı halde yuvasını insanlardan uzak yerlere
yapar. Allah insanlara karşı sinek ve sivrisineğe verdiği cür’et ve cesâreti,
aslana vermiş olsaydı, insanlar helâk olurdu. İşte Allah yerine göre, zayıf
yaratığa karşı insanı âciz kılar, yerine göre de kuvvetli yaratığa karşı güçlü
kılar. Allah’ın böyle gizli hikmetleri pek çoktur. (Bursevî, Rûhu’l-Beyân,
I, 86)
Yüce
Mevlâmız daha önce indirdiği kitaplarda ve Kur’ân-ı Kerîm’de pek çok misaller
vermiştir. Sivrisinek de bunlardan biridir. İnsanlar kalbî durumlarına göre
bunlara bir karşılık verirler. İman edenler, Allah ve Rasûlü’ne bağlılıkta
sıkıntısı olmayanlar bu misallerin Rableri tarafından indirildiğini, açık ya da
gizli büyük hikmetler ihtiva ettiklerini ve inkâr edilmelerinin mümkün
olmadığını bilirler. Bu misâller üzerinde derin derin tefekkür ederek
hikmetlerinden faydalanmaya çalışırlar. Kâfirler ise, verilen misâlleri
küçümseyerek: “Allah, bu basît ve değersiz misâlle ne demek istiyor, acaba?”
diye alay ederler. Bunlardan öğüt alacak yerde itirâzda bulunurlar. Allah ise,
indirdiği Kur’an veya orada verdiği misâllerle, sapıklığı seçecekleri bilinen
pek çok kimseyi saptırır. Hidâyete erecekleri ma’lûm olan pek çok kimseyi de
doğru yola erdirir. Görüldüğü üzere Kur’ân bir topluluk için şifa ve rahmet
olurken; bazı insanlar için de bedbahtlık ve azap vesîlesi olmaktadır. Zira o,
Allah’ın lutuf ve kahrını içinde bulundurduğu kelâmıdır. Lütfu ile sâdıkları
doğru yola ulaştırdığı gibi, kahrı ile de fâsıkları sapıklığa düşürmektedir.
Sivrisineğin
bilim ve teknoloji bakımından da önemi büyüktür. Nitekim teknolojinin hayli
ilerlediği asrımızda ilim adamları tabiattan ve yaratıklardaki tasarımdan daha
ciddi istifade etmeğe çalışmışlar, bulunduğu yerden yukarıya dikey olarak
yükselip, inmek istediği noktaya dikey olarak inebilen savaş helikopterlerini
sivrisineğin iniş ve kalkışından ilham alarak tasarlamışlardır.
Âyette
geçen “fısk” kelimesin lügat anlamı “çıkmak” demektir. Araplar taze hurmanın
kabuğundan çıkmasını bu kelime ile ifade ederler. Dinî bir terim olarak,
“Allah’ın emirlerini terk ve O’na isyan etmek suretiyle doğru yoldan çıkmak” mânasına
gelir. Bu fiilleri yapan ve bu vasıflara sahip olanlara da fâsık denilir.
Fıskın üç derecesi vardır:
·Günahı çirkin saymakla beraber, ara sıra günah işlemek.
·Üzerine düşerek devamlı yapmak.
·Çirkinliğini inkâr ederek, yani günahı güzel görerek yapmaktır. Bu
üçüncü kısım küfür derecesidir. Fâsık bu noktaya gelmediği sürece Ehl-i sünnete
göre mü’minlikten çıkmaz.
Şu
halde fâsık vasfı içinde kâfirler bulunabileceği gibi, imanını kaybetmemiş
olanlar da bulunabilir. Fakat bu âyet-i kerîmede bahsedilen fâsıkların
küfürlerinde ve dinden çıktıklarında şüphe yoktur. Çünkü burada üç vasıf
zikredilmiştir: Allah’a verdiği sözden dönüp inancını bozmak, ilâhî emrin
aksini yapmak, yasakları işlemek suretiyle de yeryüzünde bozgunculuk çıkarmak.
Bu üç husus birleşince de küfür gerçekleşir. İşte Allah bu nevi misâllerle
başkalarını değil, ancak kendisini inkâr eden ve emrinden çıkan böyle fâsıkları
saptırır.
Fâsık
olarak isimlendirilen bu kimselerin küfre girmelerine ve ebedi hüsrana uğramalarına
sebep olan vasıfları şöyle haber verilir:
Allah, hakikatleri beyân için bir sivrisineği, hatta küçüklük ve kıymetsizlikte ondan daha aşağı bir şeyi misal getirmekten çekinmez. İman edenler, bunun Rablerinden gelen bir gerçek olduğunu hemen bilirler. Kâfirler ise: “Allah böyle bir misal ile ne demek istiyor, acaba?” derler. Allah onunla bir çok kimseyi sapıklığa düşürür, yine onunla pek çoklarını da doğru yola erdirir. Aslında Allah, onunla ancak fâsıkları sapıklığa düşürür.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Şüphesiz Allah (hakkı açıklamak için) sivrisinek ve onun da ötesinde bir varlığı misal getirmekten çekinmez. İman etmişlere gelince, onlar böyle misallerin Rablerinden gelen hak ve gerçek olduğunu bilirler. Kâfir olanlara gelince: Allah böyle misal vermekle ne murat eder? derler. Allah onunla birçok kimseyi saptırır, birçoklarını da doğru yola yöneltir. Verdiği misallerle Allah ancak fâsıkları saptırır (çünkü bunlar birer imtihandır).
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
26,27. Allah sivrisineği ve onun üstününü misal olarak vermekten çekinmez. İnananlar bunun Rablerinden bir gerçek olduğunu bilirler. İnkar edenler ise "Allah bu misalle neyi murad etti?" derler, O, bu misalle birçoğunu saptırır, birçoğunu da yola getirir. Onunla saptırdığı yalnız fasıklardır ki onlar Allah'la yapılan sözleşmeyi kabulden sonra bozarlar. Allah'ın birleştirilmesini buyurduğu şeyi ayırırlar ve yeryüzünde bozgunculuk yaparlar; zarara uğrayanlar işte onlardır.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Allah, bir sivrisineği, ondan daha da ötesi bir varlığı örnek olarak vermekten çekinmez. İman edenler onun, Rablerinden (gelen) bir gerçek olduğunu bilirler. Küfre saplananlar ise, “Allah, örnek olarak bununla neyi kastetmiştir?” derler. (Allah) onunla birçoklarını saptırır, birçoklarını da doğru yola iletir. Onunla ancak fasıkları saptırır.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Muhakkak ki Allah bir sivrisineği, hatta daha üstününü misal getirmekten çekinmez. İman edenler bilirler ki, o şüphesiz haktır, Rabb'lerındandır. Ama küfre saplananlar: "Allah böyle bir misal ile ne demek istedi?" derler. Allah onunla birçoklarını şaşırtır, yine onunla birçoklarını yola getirir. Onunla ancak o fasıkları şaşırtır.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
Bilmeli ki Allah bir sivri sineği hattâ daha üstününü bir mesel yapmaktan sıkılmaz, iyman edenler bilirler ki o şüphesiz hakdır, rablarındandır, amma küfre saplananlar Allah böyle bir mesel ile ne murad etmiş? Derler, evet Allah onunla bir çoklarını şaşırtır, yine onunla bir çoklarını yola getirir, hem onunla ancak o fasıkları şaşırtır
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Hakıykat bir sivri sinek olsun, daha üstündeki (büyüğü) olsun her hangi bir şey'i Allah mesel (ve misâl) getirmekden çekinmez. Artık îman edenler onun Rablerinden (gelen) bir gerçek olduğunu bilirler. Kâfirler ise «Allah bu misâl ile ne murad etmişdir» derler. Allah onunla bir çoğunu şaşırtır, yine onunla bir çoğunu yola getirir. Onunla fâsıklardan başkasını şaşırtmaz.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Şübhesiz ki Allah, (kullarına doğru yolu göstermek için) bir sivrisineği, (hattâküçüklük ve kıymetsizlikte) ondan da öte (daha aşağı) bir şeyi misâl getirmekten çekinmez.Ama îmân edenler, bunun Rablerinden (gelen) hak olduğunu hemen bilirler. İnkâr edenleregelince: “Şimdi Allah, misâl olarak bununla neyi murâd etti?” derler. (Allah,) onunla birçok kimseyi dalâlete atar, birçok kimseyi de hidâyete erdirir. Fakat onunla ancak fâsıkları dalâletedüşürür.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Muhakkak ki Allah, sivri sinek ve ondan büyüğü ile hakkı açıklamak için misâl getirmeyi terk etmez. Artık iman edenler, bunun (misâlin) Rablerinden gelen bir hakikat olduğunu bilirler. Amma kâfirler: “- Allah bu misâl ile ne murâd etmiştir?” derler. Cenâb'ı Allah o misalle, bir çoğunu şaşırtıp saptırır ve yine onunla bir çoğunu yola, hidâyete eriştirir ve onunla ancak fâsıkları şaşırtır. (Bu, kâfirlerin tekzîbi ve müminlerin iman etmeleri sebebiyle olur.)
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Şüphe yok ki, Allah Teâlâ bir sivrisineği ve onun üstünde bulunanı mesel olarak irad buyurmaktan istihya etmez. İmdi imân etmiş olanlar bunun Rableri tarafından bir hak olduğunu bilirler. Kâfir olanlar ise, «Allah bununla mesel olarak ne murad etti?» derler. Hak Teâlâ bu mesel ile birçoklarını dalâlette bırakır, birçoklarını da hidâyete eriştirir. Allah Teâlâ bununla ancak fâsık olanları dalâlete düşürür.
11.
Ümit Şimşek Meali
Allah, sivrisinekle yahut ondan daha küçüğüyle misal vermekten çekinmez. İman edenler bilirler ki, o, Rablerinden gelen hakkın tâ kendisidir. İnkâr edenler de “Allah bu misalle ne demek istedi?” deyiverirler. Allah, bu misalle nicelerini saptırır, nicelerini de doğru yola ulaştırır. Aslında, Allah'ın saptırdıkları, zaten yoldan çıkmış olanlardır.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
Allah disdains not to use the similitude of things, lowest as well as highest. Those who believe know that it is truth from their Lord; but those who reject Faith say: "What means Allah by this similitude?" By it He causes many to stray, and many He leads into the right path; but He causes not to stray, except those who forsake (the path),-
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 26. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
Rahman suresi 14. ayet: "Allah insanı kiremit gibi pişmiş bir çamurdan yarattı."Rahman suresi 15. ayet: "Cinleri de dumanı olmayan saf bir ateş alev ...
Enam suresi 151, 152 ve 153. ayetlerde sıralanan buyruklar...
ENAM SURESİNDEKİ ON EMİR
“De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyayım ...
Sabiîlik, El-Cezîre’de ortaya çıkan ve Hz. Yahyâ’ya (as.) bağlı olduğu ileri sürülen bir Yahûdi-Hristiyan mezhebi veya ışık-karanlık düalizmine dayalı ...
