Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
180: Birinize ölüm yaklaştığı vakit, eğer geride mal bırakıyorsa, anaya, babaya ve yakın akrabaya meşrû bir biçimde vasiyette bulunmak size farz kılındı. Bu, takvâ sahiplerinin yerine getirmesi gereken bir borçtur.
TEFSİR:
اَلْوَصِيَّةُ
(vasiyet) kelimesi, bir kimsenin ölmesi veya bir yolla ortadan kaybolması
halinde, geride kalanlardan bir şey yapmalarını istemesidir. Dinî bakımdan bu
kelime kullanılış biçimine göre, “öldükten sonra malına başkasını mâlik kılmak”
veya “öldükten sonra malında ve çocuklarının menfaatleri hususunda tasarruf
yetkisini başkasına havale etmek” mânasına gelir. Burada birinci mânada
kullanılmıştır. Yine âyetteki اَلْخَيْرُ
(hayır) kelimesi, sözlükte “faydalanılan herhangi bir şey” mânasında olup âlimlerin
ittifakıyla, “mal” demektir. Bunun, hangi miktarda olacağı belirtilmemekle
beraber, en azından kendisinden vasiyet yapılacak bir miktarda olması gerekir.
Miras ayetleri
inmeden önce nâzil olan bu ayetlerde vasiyetin kimlere ve ne şekilde yapılacağı
beyân edilmektedir. Tefsirlerimizde âyetin iniş sebebiyle alakalı olarak şöyle
bir durum tespiti yapılmaktadır:
Câhiliye döneminde
insanlar, gösteriş yapmak, övülmek ve şeref sahibi olarak bilinmek için uzak
kimselere mallarını vasiyet ederler, diğer taraftan fakir olan akrabalarını
ihmâl ederlerdi. Allah Teâlâ bu âyeti indirerek, söz konusu kimseler hakkında
vasiyette bulunmayı vâcib kılmıştır. Böylece insanları daha önce alışkanlık
haline getirdikleri bu durumdan menedip, akraba olmayan insanlara yapılan
yardımları ana, baba ve yakın akrabaya çevirmeyi murad etmiştir. (Fahreddin
er-Râzî, Mefâtîhu’l-gayb, V, 52)
İçtimai şartlar,
hikmet ve maslahatların gerektirdiği kadar bu âyetle amel edildikten sonra Nisâ
sûresindeki ana, baba ve diğer akrabaların mirastan alacakları payları net bir
şekilde belirleyen âyetlerle (bk. Nisâ 4/11-12) bu âyetin hükmü sınırlandırılmıştır.
Bunun üzerine Peygamber Efendimiz de: “Allah
Teâlâ, her hak sahibine hakkını vermiştir. Artık bundan sonra vâris lehine
vasiyet yoktur” (Ebû Dâvûd, Vesâyâ 6; Tirmizî, Vesâyâ 5) buyurmuştur.
Vasiyet yoluyla
verilen mallar, vasiyet edenin verdiklerine bir bağışıydı. Miras ayetleriyle,
Allah Teâlâ her hak sahibinin hakkını belirtmiştir. Şüphesiz Allah’ın verdiği,
vasiyet edenin verdiğinden daha üstündür. Durum böyle olunca, varis
olabileceklere vasiyette bulunmaya gerek kalmamıştır. Fakat isteyen, farz veya
vacip olmamakla beraber, vârisleri dışında kalan yakın veya uzak diğer
şahıslara vasiyette bulunabilir. Bu yasaklanmış değildir.
Yapılan vasiyeti
duyanlar ve görenlere büyük bir sorumluluk düşmektedir. Bu bir emanettir ve
emanetin hakkının verilmesi gerekir. Vasiyeti değiştirmeye kalkışmak büyük bir
günahtır. Nelerin vasiyet edildiğini bilen kişi, yazarken veya hakları
paylaştırırken doğrusunu bile bile gerçeğe aykırı davranır; şâhit olan kişi de
yalancı şâhitlik yapmak veya şâhitliği gizlemek sûretiyle diğerine ortaklık
ederse, büyük bir günah kazanmış olurlar. Çünkü emanete hıyânet etmiş ve dinin
emrine aykırı davranmışlardır. Suça ortak olan herkes, aynı zamanda günaha da
ortaktır. Fakat onların hatalı davranışları sebebiyle, vasiyette bulunan
kimseye bir vebâl söz konusu olamaz. Allah’ın her şeyi işittiğini ve bildiğini
dikkate alarak, ilgililer bu hususta dikkatli davranmak zorundadırlar.
Ancak vasiyette
bulunan kişinin de bilerek veya bilmeyerek hata yapma ihtimali vardır. Mesela meşrû
ve helâl olmayan bir mal, menfaat ve fiil vasiyet etmiş olabilir. Vasiyetin
dinî ve hukukî bir kısım kaidelerine uymamış, kasten veya bilmeyerek yanlışlar
yapmış olabilir. Hâsılı hata ile veya bile bile haktan sapıp, adâlet ve
iyilikten ayrılabilir. Bundan haberdar olan herhangi bir kimse mesela veli,
vâli, müftü, kadı veya vâris, samimi olarak bir haksızlık ve kötülüğün vuku
bulmasından korkar da, vasiyetle alakası olan kimselerin aralarını düzeltir, haksızlığın
giderilip adâletin gerçekleşmesini sağlarsa, böyle bir değiştirmede, onun
üzerine günah yoktur. Hatta böyle bir davranış, sakıncalı olmak bir yana,
müminlerin önde gelen vazifelerinden biridir.
Allah Teâlâ’nın bildirdiği
her türlü emir ve yasaklara güzelce riayet edebilmek, ancak iyi bir takvâ eğitimi,
kalp tasfiyesi ve nefis terbiyesine bağlıdır. Bu terbiye ise sabır, nefsin
arzularını bertaraf etmek, etkili bir ibâdet, bedenî ve ruhî bir riyâzatla
gerçekleşebilir. Bunu sağlayacak amellerin başında da oruç geldiğinden devam
eden ayetlerde şöyle buyrulur:
Birinize ölüm yaklaştığı vakit, eğer geride mal bırakıyorsa, anaya, babaya ve yakın akrabaya meşrû bir biçimde vasiyette bulunmak size farz kılındı. Bu, takvâ sahiplerinin yerine getirmesi gereken bir borçtur.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Birinize ölüm geldiği zaman, eğer bir mal bırakacaksa anaya, babaya, yakınlara uygun bir biçimde vasiyet etmek Allah'tan korkanlar üzerine bir borçtur.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Birinize ölüm geldiği zaman, eğer mal bırakıyorsa, ana babaya, yakınlara, uygun bir tarzda vasiyet etmesi Allah'a karşı gelmekten sakınanlara bir borç olarak size farz kılındı.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Sizden birinize ölüm gelip çattığı zaman, eğer geride bir hayır (mal) bırakmışsa, anaya, babaya ve yakın akrabaya meşru bir tarzda vasiyette bulunması -Allah’a karşı gelmekten sakınanlar üzerinde bir hak olarak- size farz kılındı.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Birinize ölüm geldiği vakit, bir hayır (bir mal) bırakacaksa, babası, anası ve en yakın akrabası için meşru bir surette vasiyet etmek, Allah'tan korkan kimseler üzerine yerine getirilmesi vacib bir hak olarak size farz kılındı.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
Birinize ölüm geldiği vakit bir hayır -bir mal- bırakacaksa, babası ve anası ve en yakın akrıbası için meşrubir surette vasıyyet etmek müttekiler üzerine icrası vacib bir hak olarak üzerinize yazıldı
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Sizden birinize ölüm gelib çatdığı vakit eğer mal bırakacaksa anaya, babaya, yakın akrabaya meşru' bir suretde vasıyyetde bulunmak takvaa sahihleri üzerinde bir hak olarak farzedildi.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Birinize ölüm geldiği zaman, eğer bir hayır (bir mal) bırakacaksa, ana-babaya ve akrabâlara meşrû' bir sûrette vasiyet etmek, takvâ sâhiblerine bir borç olarak üzerinize farz kılındı!
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Sizden birinize ölüm alâmetleri belirdiği zaman, eğer geriye mal bırakacaksa, babasına, anasına ve akrabasına malının üçte birinden çok olmıyacak şekilde vasiyyet etmek farz kılındı. Bu vasiyyet, ebeveyn ve akrabasını mahrum etmemek için takva sahiplerine hak oldu. (Bu âyeti kerimenin hükmü, daha ileride gelecek olan Nisa sûresindeki miras âyeti ile kaldırılmış, nesh edilmiştir.)
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Birinize ölüm yaklaştığı zaman eğer fazla bir mal terkedecekse anasına, babasına ve en yakınlarına mâruf veçhile vasiyette bulunması farz kılınmıştır. Bu muttakîler üzerine terettüp eden bir vecibedir.
11.
Ümit Şimşek Meali
Sizden birisine ölüm yaklaştığında, eğer ardında mal bırakacaksa, vasiyet etmek farz kılındı. Bu vasiyetin anne ve baba ile akrabaya uygun şekilde yapılması gerekir. Bu, takvâ sahipleri üzerine bir borçtur.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
It is prescribed, when death approaches any of you, if he leave any goods that he make a bequest to parents and next of kin, according to reasonable usage; this is due from the Allah.fearing.
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 180. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
