Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
165: Buna rağmen öyle insanlar var ki, Allah’tan başka varlıkları O’na denk tutar da, Allah’ı sever gibi onları severler. Gerçek mü’minlerin Allah’a olan sevgileri ise, her şeyden daha sağlam ve daha kuvvetlidir. Keşke o zulmedenler, azabı gördüklerinde anlayacakları gibi, şimdiden bütün kuvvetin Allah’a ait olduğunu ve Allah’ın, azabı gerçekten çok şiddetli bir zat olduğunu anlasalardı!
166: İşte o zaman dünyada kendilerine uyulanlar, uyanları tanımazlıktan gelecekler ve azabı gördüklerinde aralarındaki bütün bağlar paramparça olacaktır.
167: Kötülerin arkasından gidenler: “Keşke dünyaya bir daha dönebilsek de, onların şimdi bizi tanımazlıktan geldiği gibi, biz de onları görmezlikten gelsek” diyecekler. Böylece Allah onlara, dünyada yaptıklarını üzerlerine yığılmış acı pişmanlıklar halinde gösterecektir. Artık onlar cehennemden asla çıkamayacaklardır.
TEFSİR:
İnsanlardan
bir kısmı dosdoğru yolun, tevhid caddesinin dışında kalmaktadır. Sonsuz
merhamet, sınırsız kudret, sayısız nimet sahibi olan Allah’ı bir tarafa
bırakıp, O’nun dışında bir kısım eşler, ortaklar ve önderler edinmekte, üstelik
Allah’ı sever gibi onları sevmektedirler. Allah’ı ve emirlerini unutacak
derecede onlarla hemhâl olmaktadırlar. Allah’a isyanı göze alarak onların
yanlış yollarından gitmektedirler. Bu ne büyük bir gaflet ve ne büyük bir
dalâlettir.
Abdullah
b. Mesud (r.a.), Peygamber Efendimiz’e, “Hangi günah daha büyüktür?” diye
sorduğunda Allah Rasulü (s.a.s.): “Seni yaratan yalnızca Allah olduğu
halde, O’na başkasını ortak tutmandır”
buyurmuştur. (Buhârî, Edeb 20; Müslim, İman 141-142)
İmrân b. Husayn şöyle anlatıyor: Resûlullah (s.a.s.)
babam Husayn’a: “Kaç tane ilâha tapıyorsun?”
diye sorunca babam: “Altısı yerde ve biri gökte olmak üzere yedi ilâha
tapıyorum” dedi. Peygamberimiz: “Azâbından
korkarak ve faydasını umarak hangisine ibâdet ediyorsun?” diye sordu. O da:
“Göktekine” şeklinde cevap verince Resûlullah (s.a.s.): “Sana gökteki ilâh yeter” buyurarak onu tevhid inancına çağırdı.
Sonra: “Ey Husayn! Eğer müslüman olursan
sana faydalı iki söz öğreteceğim” dedi. Husayn müslüman oldu ve: “Ya Rasûlallah,
bana o iki sözü öğret” diye talepte bulundu. Bunun üzerine Resûl-i Ekrem (s.a.s.)
ona: “Allahım! Bana doğruyu ilham et ve
beni nefsimin şerrinden koru, de!” buyurdu. (Tirmizî, Da‘avat 69)
Dolayısıyla
bu hususta iman edenlerin tuttuğu yol, en güzel yoldur. Zira onlar, şirkin her türünden
uzak durarak zâtı, sıfatları ve fiilleriyle Allah’ı tanır ve O’nu her şeyden
çok severler. Gerçekten mü’minlerin Allah’a olan sevgileri, bütün sevgilerin
üstünde, son derece sağlam ve kuvvetlidir. Onlar mal, evlat, akraba, dost ve
arkadaş gibi Allah’ın dışındaki varlıkları ise durumlarına göre ve yine Allah
için severler. Dolayısıyla muhabbet açısından bir hata içine düşmezler.
Dostlarından
biri, Mârûf-i Kerhî Hazretleri’ne:
“–Ey
Mârûf! Seni bu derece ibâdete sevk eden nedir?” diye sormuştu. Hazret sükût
etti. Arkadaşı ısrâr ederek:
“–Ölümü
hatırlamak mı?” dedi. Mârûf-i Kerhî cevap verdi:
“–Ölüm
dediğin nedir ki?”
“–Kabir
ve âlem-i berzahı düşünmek mi?”
“–Kabir
dediğin nedir ki?” Arkadaşı yine ısrâr ederek:
“–Cehennem
korkusu veya cennet ümîdi mi?” diye sordu. Bunun üzerine Mârûf-i Kerhî
Hazretleri şu muhteşem cevâbı verdi:
“–Bunlar
da nedir ki?!. Bu saydığın şeylerin hepsini elinde tutan Zât-ı Kibriyâ öyle
yüce bir Rab’dır ki, eğer O’na karşı derin bir muhabbet ve iştiyâka sahip
olabilirsen, bu dediklerinin hepsini sana unutturur. Allah ile aranda bir
mârifet, bir muhabbet meydana gelir ve bu sâyede O, saydıklarının hepsinden
seni kurtarır!” (Topbaş, Faziletler Medeniyeti-1, 217-218)
Hz.
Mevlânâ, Hak âşıklarının ilâhî muhabbet bağı içinde yaşadıkları müstesnâ hâli
ne güzel anlatır:
“Hak
âşıkları, ilâhî muhabbet deryâsının balıklarıdır. Onlar vuslat suyuna
kanmazlar, bu sebeple balıktan başka herkes suya kandı, nasibi olmayanın da
günü uzadıkça uzadı.” (Mevlânâ, Mesnevî, 17. beyt)
Fakat
Allah’a karşı başkalarını eş ve ortak tutan, onları Allah’ı sever gibi seven ve
Allah’a karşılık onları bizzat kendilerine uyulacak varlıklar edinerek
emirlerine itaat eden, özellikle Allah Teâlâ’nın hakkı olan ilâhlık sıfatına ve
mabudluğuna başkalarını da ortak kılanlar büyük bir zulüm ve haksızlık
içindedirler. İşte “Şüphe yok ki şirk, gerçekten çok büyük bir zulümdür!”
(Lokmân 31/13) ayeti bu gerçeği beyân etmektedir. Böyle yapan zâlimler, birgün
gelecek, mutlaka Allah’ın azabını göreceklerdir. İşte o zaman ne kadar kuvvet
ve kudret varsa hepsinin Allah’a ait olduğunu ve Allah’ın azabının ne kadar
şiddetli bulunduğunu da elbette anlayacaklardır. Fakat bu durum, onlara bir
fayda sağlamayacaktır. Çünkü artık dünya sayfası kapanmış, iman ve amel etme
fırsatları tükenmiş, imtihan bitmiş ve sonuçların açıklanması beklenmektedir.
Geriye dönüş yolları bütünüyle kapatılmış ve hesap vermek üzere ilâhî divan
huzurunda durulmuştur. Bu sebeple Yüce Rabbimiz, yanlış yolda yürüyen
insanların, dönüşü mümkün olmayan bu noktaya gelmeden ve çaresiz bir pişmanlık
içine düşmeden önce akıllarını başlarına almalarını, Allah’ın kudret ve
kuvvetini tanımalarını ve O’nun şiddetli azabından korunmaya çalışmalarını
öğütlemektedir.
Zira
kıyâmet günü, çok dehşetli bir gündür. O günün durumu, dünya hayatına benzemez.
O gün kişi anasından, babasından, kardeşinden, eşinden ve evladından, yani en
sevdiklerinden kaçacaktır. (Abese 80/34-36)
Dolayısıyla o gün gelip de azâbı gördükleri zaman kendilerine uyulan
önderler dünyadayken savundukları dâvânın bâtıl olduğunu itiraf ederek,
kendilerine uyanlardan uzaklaşırlar, onlara lânetle mukabelede bulunurlar ve
böylece aralarındaki bütün bağlar kopup parçalanır. Kötülerin ardından
gidenler, uydukları o meymenetsizlerin kendilerinden uzaklaştıklarını görünce, dünyada
onlara uyduklarına pişman olurlar; “keşke tekrar dünyaya dönebilsek de bunların
şu anda bizden kaçtıkları gibi biz de orada onlardan kaçabilsek ve onlara
uymasak!” derler. Fakat artık bu mümkün değildir. Allah Teâlâ onlara, azâbın
inişini ve birbirlerinden uzaklaşmalarını gösterdiği gibi, şiddetli
pişmanlıklar doğuracak amellerini de gösterecektir. Onlar, küfürleri sebebiyle
iyi amellerinin boşa çıkmasına ve yaptıkları kötülüklere pişman olacaklardır.
“Keşke iyiliklerimiz yok olmasaydı, keşke günah işlemeseydik” diye yakınıp
duracaklardır. Müfessir Süddî’nin nakline göre, kıyâmet günü kâfirlere cennet
gösterilir. Onlar Allah’a itâat etmiş olanlara verilecek köşklere bakarlarken:
“Eğer siz Allah’a itaat etmiş olsaydınız bu köşkler sizin olacaktı” denilir.
Bunlar mü’minler arasında taksim edilince kâfirler son derece pişmanlık
duyarlar. (Taberî, Câmi‘u’l-beyân, II, 102-103) Sonra cehenneme atılırlar
ve oradan asla çıkamazlar.
Bu
değişmez gerçekler ve kaçınılmaz sonuçlar sebebiyle, takip eden ayetlerde
Cenab-ı Hak bütün insanları ikaz etmekte ve şeytana uymaktan sakındırmaktadır:
İşte o zaman dünyada kendilerine uyulanlar, uyanları tanımazlıktan gelecekler ve azabı gördüklerinde aralarındaki bütün bağlar paramparça olacaktır.
2.
Diyanet Vakfı Meali
İşte o zaman (görecekler ki) kendilerine uyulup arkalarından gidilenler, uyanlardan hızla uzaklaşırlar ve (o anda her iki taraf da) azabı görmüş, nihayet aralarındaki bağlar kopup parçalanmıştır.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Nitekim, kendilerine uyulanlar, azabı görünce uyanlardan uzaklaşacaklar ve aralarındaki bağlar kopacaktır.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Kendilerine uyulanlar o gün azabı görünce, kendilerine uyanlardan uzaklaşacaklar, aralarındaki bütün bağlar kopacaktır.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
O zaman kendilerine uyulan kimseler, azabı görerek kendilerine uyanlardan kaçıp uzaklaşmışlar ve aralarındaki bütün bağlar parça parça kopmuştur.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
o vakit o metbu olanlar azabı görerek tabi olanlardan teberri etmişlerdir, aralarındaki bütün rabıtalar didik didik kopmuştur
7.
Hasan Basri Çantay Meali
O zaman (görecekler ki) arkalarından uyulub gidilenler kendilerine uyanlardan hızla uzaklaşmışdır. (Hepsi) o azabı görmüşlerdir. Aralarındaki ipler (münâsebetler) de parçalanıb kopmuşdur.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
O zaman o tâbi' olunanlar, azâbı görerek (kendilerine) tâbi' olanlardan uzaklaşmışlar ve aralarındaki bağlar kopmuştur.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
O zaman, küfür öncülerinin arkasında gidenler görecekler ki, arkalarına düşüp uydukları kimseler, kendilerinden hızla uzaklaşmıştır. Hepsi o azabı görmüştür ve aralarındaki bağlar da parçalanıp kopmuştur.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
O vakit o kendilerine uyulmuş kimseler, o uyan şahıslardan teberri edecekler ve azabı görmüş olacaklar. Ve aralarındaki rabıtalar kesilmiş bulunacaktır.
11.
Ümit Şimşek Meali
O zaman, izinden gidilenler, kendilerine uyanlardan uzaklaşır ve onları reddederler; artık azabı görmüşler ve hiçbir çareleri kalmamıştır.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
Then would those who are followed clear themselves of those who follow (them) : They would see the penalty, and all relations between them would be cut off.
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 166. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
Rahman suresi 14. ayet: "Allah insanı kiremit gibi pişmiş bir çamurdan yarattı."Rahman suresi 15. ayet: "Cinleri de dumanı olmayan saf bir ateş alev ...
Enam suresi 151, 152 ve 153. ayetlerde sıralanan buyruklar...
ENAM SURESİNDEKİ ON EMİR
“De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyayım ...
Sabiîlik, El-Cezîre’de ortaya çıkan ve Hz. Yahyâ’ya (as.) bağlı olduğu ileri sürülen bir Yahûdi-Hristiyan mezhebi veya ışık-karanlık düalizmine dayalı ...
