Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
45: Sabır ve namazla Allah’tan yardım isteyin. Doğrusu namaz çok ağır ve çetin bir iştir. Ancak o, Allah’a duyduğu derin saygıdan kalbi ürperenlere ağır gelmez.
46: Onlar, kendilerinin Rablerine kavuşacaklarını ve günün birinde O’na döneceklerini kesinlikle bilen kimselerdir.
TEFSİR:
Sabır,
ahlâkî güzelliklerin temelidir. Kalbî amellerin en zorudur. Nefsin arzularını
frenleyebilmenin, günahlardan uzak durabilmenin ve her türlü bela ve
musibetlere göğüs gerebilmenin yegane ilacıdır. İmandan sonra takip edilecek
yolun başı sabır, ahlâkın başı sabır, ilmin başı sabır, amelin başı sabır,
kısaca bütün başarıların başı sabırdır. İnsan hem ruhen hem de bedenen nefsini
terbiye edecek; sabır ve tahammüle, kararlı ve metin olmaya alışacak, böylece
Allah’ın yardımının ilk sebeplerinden birini elde etmiş olacaktır. Aksi halde
en ufak bir sıkıntı ve acı karşısında korkmak, sızlanmak, ümitsizliğe ve
gevşekliğe düşmek gibi ahlâki zafiyetler baş gösterir. Sabır iki yönlüdür.
Birincisi hoşa gitmeyecek durumların acısına tahammül göstererek onların güzel
neticelerini beklemektir. Bu, acı ilaçlarla tedavi olmaya benzer. Hoşumuza
gitmese de onları kullanırız. İkincisi ise çabucak gelecek olan lezzet ve
şehvetlerden uzak durarak onların hazin sonuçlarından sakınmaktır. Bu ise
zehirli tatlılardan sakınmak gibidir. Görüldüğü üzere sabır kalbi amellerin,
namaz ise yapılması emredilen zahiri amellerin en önemlisi ve aynı zamanda en
zorudur. Namaz, mü’minin miracıdır. İlâhî yardımın celbi için en mühim
vasıtalardan biridir. Bu sebeple yüce Rabbimiz, bu iki yolla sonsuz kudretinden
yardım talep edilmesini emir buyurmaktadır. Bu sayede kula ilâhî yardım
ulaşacak, dinin emirlerini yerine getirmek ve yasaklarından kaçınmak daha kolay
hâle gelecektir. Nitekim namazın bu hususiyeti ile alakalı olarak âyet-i kerîmede:
“Namazı da dosdoğru kıl! Çünkü bütün şartlarına riâyet edilerek
hakkiyle kılınan namaz, insanı her türlü hayasızlıktan, dînin ve aklın kabul
etmediği şeylerden alıkoyar.” (Ankebût 29/45) buyrulur.
Şu
kadar var ki sabır ve namaza devam edebilmek ve bu yolla Allah’tan yardım
isteyebilmek sanıldığı kadar kolay bir iş değildir. Bilakis son derece büyük,
ağır, çetin ve zor bir durumdur. Ancak “huşû” sahiplerine ağır ve zor gelmez.
“Huşû”, “Allah’a gönülden saygı duyup bağlanmak, boyun eğip itaat etmektir.”
“Huşû”, Allah korkusunun ve saygısının kalbe iyice yerleşmesi, vücudun dışına
da aksederek sahibini edepli, mütevâzı ve boynu bükük yapmasıdır. Dolayısıyla
huşû sahibi olanlar, dâimî bir kulluk şuuru içinde ve Rablerine hep niyâz
hâlinde olduklarından, ibâdetlerin yorgunluk ve meşakkatini hissetmezler.
Onlar, bir gün mutlaka Rablerine kavuşacaklarına ve O’nun huzûruna döneceklerine
yakînen inanmaktadırlar. Bütün tutum ve davranışlarının temelinde hep bu köklü
düşünce yer almaktadır. Nitekim Abdullah b. Zübeyr (r.a.), sahâbe-i kirâmın
çokça ibâdet edenleri arasında sayılırdı. Namazda o kadar huzura dalardı ki,
dikilir kalırdı... Secdeye varır, dalar giderdi… Serçe kuşları onu duvar
zanneder, üzerine konardı…” (Velîler Ansiklopedisi, I, 79)
Âyet-i
kerîmede bu gibi mü’minlerin hâlleri şöyle haber verilir:
“Onlar, yaptıkları her iyiliği ve işledikleri her ameli, kalpleri
her an Rablerine dönüyor olmanın haşyetiyle ürpererek yaparlar. İşte onlardır
hayırlı işlerde koşuşarak yarışanlar ve onlardır bu işlerde hep önde gidenler!” (Mü’minûn
18/60-61)
Onlar
işte bu inanç sayesinde Allah’a kavuşmayı, O’nun rızâsına ermeyi ve böylece
âhiret kurtuluşunu dünyanın bütün nimetlerinden daha ehemmiyetli görerek, bu
uğurda her türlü zorluklara kolaylıkla sabreder ve tahammül gösterebilirler.
Şimdi
de İsrâiloğulları, önceden kendilerine ihsan edilen nimetleri hatırlamaya, bu
nimetlerin ellerinden çıkmasının sebepleri üzerinde düşünmeye ve İslâm’ı seçmek
sûretiyle gelecekte, husûsiyle hiç kimsenin kimseye bir fayda sağlayamayacağı
âhirette daha büyük nimetlere ermeye davet edilmektedirler:
Sabır ve namazla Allah’tan yardım isteyin. Doğrusu namaz çok ağır ve çetin bir iştir. Ancak o, Allah’a duyduğu derin saygıdan kalbi ürperenlere ağır gelmez.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Sabır ve namaz ile Allah'tan yardım isteyin. Şüphesiz o (sabır ve namaz), Allah'a saygıdan kalbi ürperenler dışında herkese zor ve ağır gelen bir görevdir.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
45,46. Sabır ve namazla Allah'a sığınıp yardım isteyin; Rablerine kavuşacaklarını ve Ona döneceklerini umanlar ve huşu duyanlardan başkasına namaz elbette ağır gelir.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Sabrederek ve namaz kılarak (Allah’tan) yardım dileyin. Şüphesiz namaz, Allah’a derinden saygı duyanlardan başkasına ağır gelir.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Bir de sabırla, namazla yardım isteyin. Şüphesiz bu, (Allah'a) saygılı olanlardan başkasına ağır gelir.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
bir de sabır ile salât ile yardım isteyin, gerçi bu ağır gelir, fakat saygılı kimselere değil
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Hem sabır (ve sebat) ile, hem namazla (Hakdan) yardım isteyin. (Gerçi) bu, elbette büyük (ağır ve çetin bir şey) dir. Ancak (Allaha karşı) yüksek saygı gösterenlere göre öyle değil.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
O halde sabır ve namaz ile (Allah'dan) yardım isteyin! Hâlbuki şübhesiz o,(Allah'a) gönülden bağlı olanlardan başkasına elbette ağır gelir.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Bir de sabır ve namazla Allah'dan yardım isteyin; gerçi bu (nefsinize) ağır gelir, fakat saygılı kimselere değil...
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Sabır ile ve namaz ile yardım isteyiniz. Ve namaz şüphe yok ki ağır bir iştir. Ancak Hak'tan korkanlar için değil.
11.
Ümit Şimşek Meali
Sabır ve namazla yardım isteyin. Ancak bu, huşû sahiplerinden başkasına pek ağır gelir.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
Nay, seek ((Allah)´s) help with patient perseverance and prayer: It is indeed hard, except to those who bring a lowly spirit,-