Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
238: Namazları, özellikle orta namazı vaktinde, eksiksiz ve şartlarına uygun olarak kılmaya devam edin. Allah’ın huzurunda derin bir saygıyla el bağlayıp divan durun.
TEFSİR:
“Namazı
muhafaza”, en kıymetli varlıklarımızı koruduğumuz gibi, namazları da öyle
korumak, onları eksiksiz bir şekilde vakitlerine, rukûn ve şartlarına,
vâciplerine, sünnetlerine ve âdâbına dikkat ederek, huşû içinde devamlı
kılmaktır. “Namazlar”dan maksat, bir günde kılınan beş vakit namazdır. “Orta
namaz”ın hangisi olduğu hakkında ise farklı rivayetler vardır. Bu göre:
1.
Maksat ikindi namazıdır. Çünkü o, geceleyin kılınan akşam ve yatsı namazlarıyla
gündüzün kılınan sabah ve öğle namazları ortasında yer almaktadır. Bu mânaya, Resûl-i
Ekrem (s.a.s.) Efendimiz’in Hendek gazvesi sırasında buyurduğu şu söz de
delâlet etmektedir:
“Müşrikler bizi orta namaz yâni ikindi namazından alıkoydular.
Allah onların evlerini ve kabirlerini ateşle doldursun.” (Müslim,
Mesâcid 205; Buhârî, Cihâd 98)
İkindi
vaktinde insanlar, ticâret, alış veriş ve diğer çalışmalarla yoğun bir şekilde
meşgul olduklarından, bu hengâmede ikindi namazının kaçırılmamasına dikkat
çekilmiştir. Efendimiz de, “İkindi namazını kılmayan kimse ehlini ve malını
kaybetmiş gibidir” ikâzında bulunmuştur. (Buhârî, Mevâkît 14; Müslim,
Mesâcid 200)
2.
Sabah namazıdır. Nitekim Rasûllullah (s.a.s.), bir gün sabah namazını kılıp
rukudan önce kunut yapmış, elini kaldırıp dua etmiş ve sonunda: “İşte bu,
içerisinde boyun büküp dua ederek kılmamız emredilen orta namazıdır”
buyurmuştur. (Beyhaki, Sünenü’l-Kübra, I, 461)
3.
Öğle namazıdır. Zeyd b. Sabit (r.a.) şöyle anlatır: “Peygamber (s.a.s.), öğle
sıcağında namaz kılar, insanlar da kendilerini sıcaktan koruyacak
barınaklarında bulunurlar, cemaate gelmezlerdi. Bunun üzerine Cenab-ı Hak, orta
namazdan bahseden âyeti indirdi ki maksat öğle namazıdır.” Rivayete göre o
zaman öğleyin Efendimiz (s.a.s.)’in arkasında ancak bir iki saf cemaat
bulunurdu. Resûlullah (s.a.s.): “Vallahi, gönlümden geçiyor ki şu namaza
gelmeyen kavmin üzerlerine evlerini yakayım” buyurmuş, bunun üzerine bu
âyet inmiştir. (Buhârî, Ezan 29; Nesâî, İmâmet 49) Bir de öğle namazı, Resûlullah’ın
Cebrâil’in imamlığı ile kıldığı ilk namazdır. Bundan başka cuma namazı bu
vakittedir. Bunun fazileti ise bilinmektedir.
4.
Akşam namazıdır.
5.
Yatsı namazı olduğu da söylenmiştir.
6.
Beş vakit namazın tamamıdır. Çünkü namaz, iman ile diğer ameller arasında
ortada bulunan bir ibâdettir.
7.
Orta namaz beş vakit namazdan başka bir namaz olup, mesela gece namazı olması
da mümkündür. Çünkü en özenilen ve insanın en dingin olduğu vakitte kılınan
namaz olması sebebiyle bu mâna da göz ardı edilemez. (bk. Fahreddin er-Râzî, Mefâtîhu’l-gayb,
VI, 164-165; Elmalılı, Hak Dini, I, 810-812)
Bu
görüşler içinde orta namazın “ikindi namazı” olması görüşünün delilleri daha
kuvvetli olup müfessirler daha çok bu görüş üzerinde karar kılmışlardır. Fakat
mevsimlere ve iklimlere göre bu vakitlerden birinin önem kazandığı da bir
gerçektir. Mesela Mekke-Medine için orta namaz ikindi iken, Türkiye için sabah
namazı olabilir. Bunun delillerinden biri ay takvimine göre günün ilk namazı
akşam olup buna göre orta namaz sabah namazıdır. Ayrıca Türkiye’de en çok
kaçırılan namaz da sabah namazıdır. “Orta namaz” ifadesinin beş vakti içine
alması ise ayrı bir mâna ve önem taşımaktadır.
Âyetin,
“Allah’ın huzurunda derin bir saygıyla el bağlayıp divan durun” (Bakara
2/238) kısmı, namaz kılarken kulun Allah huzurunda saygıyla duruşunun nasıl
olması gerektiğini haber verir. Burada geçen “kunût” kelimesinde “bir şeye
ısrarla devam edip durmak, itaat etmek, huşû içinde olmak, susmak ve kıyamda durmak”
gibi mânalar vardır. Dolayısıyla âyet bize, Allah’a gönülden itaat ve kulluğa
devam etmemizi, ibâdetlerimizi huşû içinde edâ etmemizi, susarak ve etraftan
alakamızı keserek dikkatimizi namaza teksif etmemizi ve mümkün olduğu ölçüde
kıyam, kıraat, rukû, secde ve dualarımızı uzun yapmamızı emretmektedir.
Âyetin
şöyle bir de iniş sebebi vardır:
Zeyd
b. Erkam (r.a.) der ki: “Biz namaz kılarken konuşurduk. Yine kişi namazda
yanında bulunan arkadaşı ile konuşurdu. Bu âyetle, namazda susmakla emrolunduk
ve konuşmamız yasaklandı.” (Müslim, Mesâcid 35; Buhârî, Amel fi’s-Salât 2)
Namaz
kulu Allah’a bağlayan o kadar mühim bir ibâdettir ki, Yüce Rabbimiz, ne durumda
olunursa olunsun hiçbir şekilde onun terk edilmesine izin vermemektedir:
Namazları, özellikle orta namazı vaktinde, eksiksiz ve şartlarına uygun olarak kılmaya devam edin. Allah’ın huzurunda derin bir saygıyla el bağlayıp divan durun.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Namazlara ve orta namaza devam edin. Allah'a saygı ve bağlılık içinde namaz kılın.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Namazlara ve orta namaza devam edin; gönülden boyun eğerek Allah için namaza durun.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Namazlara ve orta namaza devam edin. Allah’a gönülden boyun eğerek namaza durun.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Namazlara ve orta namaza devam edin ve Allah için boyun eğerek kalkıp namaza durun.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
namazlara dıkkat edin hele orta namaza, ve kalkın Allah için dıvan durun
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Namazlara ve orta namaza (vakıflarında rükünleri ve şartları ile) devam edin. Allahın (dîvanına) tam huşu' ve taatle durun.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Namazlara devâm ediniz, bilhassa orta namaza! Hem gönülden bağlı kimseler olarak Allah'ın huzûruna durun!
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Farz namazlarının vakit ve erkânlarını gözeterek edasına devam edin, bilhassa orta (ikindi) namazına dikkat edin; ve Allah'a itaat ederek namaza durun.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Namazlara ve orta namaza devam ediniz. Ve Allah için O'nu zâkirler olarak kıyamda bulununuz.
11.
Ümit Şimşek Meali
Namazlara, özellikle orta namaza özen gösterin ve Allah huzurunda tam bir saygı ile kıyama durun.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
Guard strictly your (habit of) prayers, especially the Middle Prayer; and stand before Allah in a devout (frame of mind).