Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
7: Allah, küfürdeki inatları yüzünden onların kalplerine ve kulaklarına mühür vurmuştur. Gözleri üzerine de kalın bir perde gerilmiştir. İşte böyle kimseler için pek büyük bir azap vardır.
TEFSİR:
Bu âyette, kullarına engin merhametinin tabii bir
neticesi olarak onlara gönderdiği peygamberlerine karşı inkârcıların hakikati
görme, ona kulak verme ve mesajın keyfiyetini idrak etme adına herhangi bir gayrette
bulunmamak suretiyle adeta kendilerini kilitleyerek kalplerini mühürlenmeye
hazır hale getirmeleri beyân edilmektedir.
Ayette geçen اَلْخَتْمُ
(hatm) kelimesi, lügat olarak “mühürlemek” ve “mühür” mânasına gelir. Mektup
mühürlemek, kapı ya da oda mühürlemek gibi giriş ve çıkışa engel olmak
suretiyle bir şeyi emniyete almak da “hatm” kelimesiyle ifade edilir. “Kalp”
ise, Kur’ân-ı Kerîm’de iki mânada kullanılmıştır. Bedenin orta bölgesinde yer
alması ve maddi varlığımızın hayatiyetini sürdürmesinde çok önemli bir öz
olması itibariyle bir et parçası olan yüreğe kalp denildiği gibi, mânevî
varlığımızın özü ve insanî hakikatin merkezi olması yönüyle de nuranî ve rabbânî
latifeye kalp ismi verilmiştir. Çam kozalağı şeklindeki zahirî kalple, insanın
bütün duygularının hayat kaynağı olan manevî kalp, bir hakikatin iki yüzü
denebilecek şekilde iç içedir.
Kalbin ve kulağın mühürlenmesi ise, mânevî
istidatlarının sona ermesi ve içine imanın giremeyeceği bir hale gelip,
üzerlerine “bu kalbin inanması ve bu kulağın hakikat sözünü duyması mümkün
değildir” damgasının vurulmasıdır. Bu haliyle kalp ve kulağın, ilâhî hakikatler
karşısında tamamen duyarsız, idraksiz ve anlayışsız bir hâle gelmesidir. Böyle
kimselerin gözleri üzerinde de, hakikati görmelerine engel olan kalın bir mânevî
perde vardır; Hakk’ın varlığını gösteren âfâkî ve enfüsî delilleri göremezler.
Yüce Rabbimiz, hakka davet için peygamberler göndermiş
ve kitaplar indirmiştir. “De ki: «Gerçek, Rabbinizden gelmiştir. Artık dileyen iman etsin, dileyen
inkâr etsin!»” (Kehf
18/29) âyet-i kerîmesi gereğince insanları tercihte serbest bırakmıştır. Onları
zorla imandan alıkoymadığı gibi, küfre de zorla yönlendirmemiştir. “Allah’a
ve Rasûlü’ne iman edin” (Nisâ 4/136) âyeti bütün insanların imana muhâtap olduğunu
gösterir. “Onlara ne oluyor ki inanmıyorlar?” (İnşikak 84/20) kınaması ise, imandan men’, küfre de
zorlama olmadığının açık delîlidir.
Âyet-i kerîmede “mühürleme” fiili, Cenâb-ı Hakk’a
nispet edilmektedir. Zira vuku bulan bütün hadiseler Allah’a dayanmakta ve
O’nun kudreti ile meydana gelmektedir. Bir davranış ve amelin ortaya çıkması,
isteme ve girişimde bulunma cihetiyle kula, yaratma yönüyle de Allah’a nispet
edilmiştir. Bu bakımdan amellerin neticesinden kul sorumludur. Nitekim inkârda
ısrar edenlerin kalplerinin mühürlenmesi, yaptıklarının bir sonucu olarak
gerçekleştiğini âyet-i kerîmeler şöyle haber vermektedir:
“Aslında Allah, onların kalplerini
inkârları yüzünden mühürlemiştir.” (Nisâ 4/155)
“Önce dilleriyle inandıklarını
söyleyip, sonra kalpleriyle inkâr ettiklerinden dolayı kalpleri mühürlenmiştir.” (Münafıkun 63/3)
Allah Resûlü (s.a.s.), büyük küçük her türlü günahın,
nihayetinde kalbin mühürlenmesine olan tesirini şöyle izah eder:
“Günah ilk defa yapıldığı zaman, kalpte
kara bir leke olur. Eğer sahibi pişman olur, tevbe ve istiğfâr ederse kalp yine
parlar. Etmez de günah tekrarlanırsa, o leke de artar. Sonra arta arta bir
dereceye gelir ki, leke bir kılıf gibi bütün kalbi kaplar. İşte «Aslında onların işledikleri günahlar, kalplerini bütün bütün paslandırmıştır»(Mütaffifîn 83/14) âyetinin mânası
budur.” (İbn Mâce, Zühd 29; Tirmizî, Tefsir 83)
İnkarcıların kalplerinin mühürlenme sürecini
psikolojik bir tahlille şu şekilde açıklamak mümkündür: Bu kimseler, inkâr ve
günah yolunu tutmak suretiyle kalplerinin temizliğini süflî ve nefsânî
amellerle yok ederler. Kendilerine lütfedilen temiz fıtratlarını hayvânî ve
şeytânî sıfatlarla değiştirip bozarlar. Böylece onların temiz ruhları, beş
duyunun şiddetli arzusuna râm olarak çirkin sûret âlemine yönelir ve ulvî
muhabbetlere perdelenir. Sonra da nefsin yoldaşlığına ünsiyet peydâ etmeye
başlar. Rûh, nefisle beraberliği sebebiyle kötü özellikler kazanır. Artık
nefsin güzel gördüğünü güzel görmeye, onun haz aldığı şeylerden haz almaya ve
hayvânî meralardan nemâlanmaya başlar. Nihâyet rûhânî gıdâlardan kesilir, üns
bahçelerinde Hakk ile komşu olmayı ve yüce mekânları unutur. Nefsin esîri olan
insan, hüsran vâdîlerinde şaşkına döner ve şeytanın oyuncağı haline gelir.
Nankörlük edip nimetleri görmezden gelenler, ilâhî yardımdan mahrum kalır ve
hevâlarına yenik düşerler. Tehlikeli uçurumlardan yuvarlanarak nefisleri
dipdiri, kalpleri ise ölü bir hâle gelirler. Bunlara hiçbir uyarı fayda vermez.
Onların kalpleri, dünyevî lezzetlerin verdiği kasvet sebebiyle gayb âlemine
kapalıdır. Böyle kalpler, dünya muhabbetiyle örtülü ve nefse tâbi olmaları
sebebiyle iyice kilitlidir. Bu durumda olanlar için âyet-i kerîmede: “Onlar
Kur’an’ı inceden inceye düşünmüyorlar mı? Yoksa kalplerinin üzerinde üst üste
kilitleri mi var?” (Muhammed 47/24) buyrulur. Bunlar kuds
bahçelerinden üns kokusu koklayamazlar. Ancak üzerlerine şekâvet ve bedbahtlık
rüzgârı eser. Neticede kalplerindeki kilitler üzerine bir de mühür vurulur. (Bursevî,
Rûhu’l-Beyân, I, 47)
Şunu da ifade etmek gerekir ki, hiçbir insan bir
diğeri hakkında kalbinin mühürlü olduğu bilgisine sahip olamayacağından, bu
yönde bir hüküm vermesi doğru değildir. Yine bilinmelidir ki, mühürlenen bir
kalbe sahip olan kişinin, Allah’ın dilemesi hariç, imana gelmesi imkânsızdır.
İman etmeden ve kalpleri mühürlü olarak âhirete
göçenlere ağır bir ceza, büyük bir azap hazırlanmıştır. “Azap”; tatlılığın yok
olması, acı, elem ve ızdırap demektir. Çünkü azap, hayatın tatlılığını, lezzet
ve halâvetini yok eder. Azabı tavsif eden “azîm” kelimesinde “büyüklük, çokluk
ve devamlılık” mânaları vardır. Dolayısıyla bu, cehennemde dâimî olarak azâba
uğramak; dehşeti, korkusu büyük; ateşten halkaları, susuzluğu, acı ve ızdırabı
çok olan azâba mahkum olmaktır. Bu, hem tehdit mânası ifade etmekte hem de âhirette
vaki olacak cezayı haber vermektedir. Ayrıca “azâp” ve “azîm” kelimelerinin
nekre olması, gerçek mâhiyetini Allah’tan başkasının bilmeyeceği pek çok ve pek
büyük azap çeşitlerinin bulunduğunu haber vermektedir.
Sûrenin başında önce şeref ve faziletleri sebebiyle
müttakîlerden, sonra onların tam zıddı olan kâfirlerden bahsedildi. Kur’ân
hidâyetine karşı kör ve sağır davranan bu grup hakkında söz fazla uzatılmadan
önemli vasıfları Sadece iki âyette bildirildi. Şimdi de bu iki grup arasında
gidip gelen ve hastalıklı bir şahsiyet sergileyen münafıkların durumuna dikkat
çekilmektedir. Onların hâl ve tavırlarından gelen on üç âyette tafsîlâtlı bir
şekilde bahsedilmiştir. Bu grup üzerinde uzunca durulması, hem tehlikelerinin
daha gizli ve daha büyük olması hem de imana gelme ihtimallerinin bulunması
sebebiyledir. Çünkü düşünce, niyet, hâl ve davranışlarının kötülüğünü ortaya
koymak; tâkîb ettikleri yolun yanlışlığını misâllerle anlatmak sûretiyle münafıklara
tesir etmek mümkündür. Bu vesileyle, kalplerinin yumuşaması ve içinde bulundukları
durumun doğru olmadığını anlayıp bundan vazgeçmeleri umulur. Böylece hastalıkları
iyileşir, manen temizlenir, İslâm’ın emirlerine boyun eğerek şu âyetle istisnâ
edilen kullardan olabilirler:
“Şüphesiz münafıklar cehennemin en
alt tabakasındadırlar. Onları oradan kurtaracak hiçbir yardımcı da bulamazsın.
Ancak tevbe edip hallerini düzeltenler, Allah’a sımsıkı sarılanlar ve dinlerini
tam bir ihlasla yaşayıp bütün samimiyuetleriyle Allah’a yönelenler başka. İşte
onlar gerçek mü’minlerle beraberdirler. Allah mü’minlere pek büyük bir mükâfat
verecektir.” (Nisâ 4/145-146).
Yüce Allah, İslâm toplumu için son derece tehlikeli
olan bu zümre hakkında mü’minleri uyanık tutmak, münafıkları da ihtar etmek
üzere onları ele verecek belli başlı vasıfları şöyle beyân buyuruyor:
Allah, küfürdeki inatları yüzünden onların kalplerine ve kulaklarına mühür vurmuştur. Gözleri üzerine de kalın bir perde gerilmiştir. İşte böyle kimseler için pek büyük bir azap vardır.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Allah onların kalplerini ve kulaklarını mühürlemiştir. Onların gözlerine de bir çeşit perde gerilmiştir ve onlar için (dünya ve ahirette) büyük bir azap vardır.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Allah onların kalblerini ve kulaklarını mühürlemiştir, gözlerinde de perde vardır ve büyük azab onlar içindir.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Allah, onların kalplerini ve kulaklarını mühürlemiştir. Gözleri üzerinde de bir perde vardır. Onlar için büyük bir azap vardır.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Allah onların kalplerini ve kulaklarını mühürlemiştir. Gözlerinin üzerinde bir de perde vardır. Ve büyük azab onlaradır.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
Allah kalblerini ve kulaklarını mühürlemiş ve gözlerine bir perde inmiştir ve bunların hakkı azîm bir azaptır
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Allah onların kalblerine de, kulaklarına da mühür basmışdır. Gözlerinin üzerinde bir de perde var. En büyük azâb onlarındır.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Allah, onların kalblerine ve kulaklarına (küfürlerindeki inadları yüzünden) mühür vurmuştur. Gözlerinin üzerinde ise bir perde bulunur. Ve onlar için (pek) büyük bir azab vardır.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Allah onların kalblerine, kulaklarına mühür vurmuştur. Gözlerinin üzerinde de bir perde vardır. Onlar için büyük bir azâp vardır. (Hem dünyada, hem ahirette).
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Allah Teâlâ onların kalplerini ve kulaklarını mühürlemiştir, onların gözleri üzerinde de bir perde vardır. Onlar için büyük bir azap da vardır.
11.
Ümit Şimşek Meali
Allah onların kalplerini de mühürlemiştir, kulaklarını da. Gözleri ise perdelidir. Ve onlara büyük bir azap vardır.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
Allah hath set a seal on their hearts and on their hearing, and on their eyes is a veil; great is the penalty they (incur).
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 7. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
Teğâbün sûresi Medine’de nâzil olmuştur. 18 âyettir. İsmini, 9. âyette geçen ve “aldanma, aldatma, kar-zarar” mânasına gelen اَلتَّغَابُنُ (teğâbün) k ...
Yâsîn sûresi, Mekke’de nâzil olmuştur. 83 âyettir. İsmini birinci âyette geçen يٰسٓ (Yâsîn) kelimesinden alır. Resmî sıralamada 36, iniş sırasına gör ...
