Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
22: O Rabbiniz, sizin için yeryüzünü bir döşek, göğü de bir binâ yaptı. Gökten yağmur indirip onunla size rızık olarak çeşitli meyveler, ürünler çıkardı. O halde, siz de gerçeği bile bile Allah’a ortak koşmayın!
TEFSİR:
Yüce Rabbimiz, sadece kendisine kulluk etmesi için
yarattığı insanı yeryüzünde başıboş ve çaresiz bırakmamıştır. Kâinatı onun
hizmetine vererek, insanın bedenî ve ruhî bütün ihtiyaçlarını karşılayacak
muazzam bir nizam kurmuştur. Kur’ân-ı Kerîm bu muhteşem nizamın mâhiyetini beyân
eden ilâhî kelamdır. İşte âyet-i kerîmede bu nizamdan bir kesit takdim edilmektedir:
Ayette geçen ilk kelime اَلْاَرْضُ
(arz)dır. Toprak için de kullanılan arz kelimesi, sözlükte “yiyip bitirme”,
“sarsma” ve “çiğneme” anlamlarına gelmektedir. Hz. Ali’nin ifadesine göre, “içinde bulunan her şeyi
yiyip yok ettiği için”; bir başka görüşe göre ise, “ayak ve tırnaklarla
çiğnendiği için” toprağa arz ismi verilmiştir. Üzerinde yaşadığımız gezegene de
yukarıdaki kök anlamlarından hareketle arz denmiştir. Aslında dünyamız, bir “su gezegeni” olmakla birlikte,
kendilerini dört bir yandan karaların kuşatmış olduğunu gören kadim insanlar
Yerküre’yi arz diye adlandırmış ve asırlarca
Yerküre’nin sathının -birtakım su kaynakları dışında- tamamen kaya ve topraktan
oluştuğuna inanmışlardır.
Allah Teâlâ, şu anki Yerküre’yi meydana getirirken,
onu üzerinde rahatça hayat sürdürebileceğimiz bir döşek şeklinde düzenlemiştir.
Aslında kararsız, sebatsız, oynak bir ateş koru olan Yerküre, zamanla suyun
fevkinde ve yumuşaklıkla sertlik arası bir kıvama erişmiş; canlıların, üzerinde
yerleşip yaşamasına, huzur ve karar bulmalarına elverişli hâle gelmiştir.
Yeryüzündeki dağlar, sert kayalıklar ve denizler gibi “döşek” mefhumuna aykırı
gözüken kısımlar ise, yeryüzünün döşek gibi kullanılmasını sağlayan
bölgelerdir. Nitekim “Biz yeryüzünü bir döşek yapmadık mı? Dağları da onu sağlam tutan
birer kazık” (Nebe’ 78/6-7) ayetinde, dağların arz
döşeğini istikrarlı bir şekilde tutan birer “kazık” olduğu belirtilmiştir.
Ayette geçen ikinci kelime اَلسَّمَاۤءُ (semâ)dır. Arapçada, “üstte olan her şeye”
semâ denir. Cenâb-ı Hak, semâ’yı yani başımız üzerindeki müzeyyen gök kubbeyi
de bir “binâ” yapmıştır. Ama ne bina!.. Kelimenin tam mânasıyla “muhteşem” bir
bina… Semâ kelimesinin nekire olması bu mânayı vermektedir. Burada, aynı
zamanda gökyüzü sağlam, süslü bir çatıya benzetilmektedir. İnsan olup da bu kubbe
altında yeryüzü döşeğine kurulmayan hiç kimse yoktur. Büyük küçük, zengin
fakir, yaşlı genç bütün beşeriyet aynı evde oturup aynı döşekte yatan bir aile
gibidir. Dolayısıyla insanlar, kimin binasında kalıp, kimin döşeğinde yattığını
bilirlerse, hangi Rabbin kulu olduklarını veya olmaları lazım geldiğini de bilirler.
Burada dile getirilen üçüncü nimet de şudur: Yüce
Allah, gökyüzünde dolaşan bulutlardan yağmur yağdırarak bununla canlılara rızık
olmak üzere çeşitli ürünler; sebze ve meyveler bitirir. Suda etken, toprakta
ise edilgen bir kuvvet vardır. Aynen erkek ve kadının birleşmesinden neslin
dünyaya gelmesi gibi, su ile toprağın birleşmesinden de bütün mahsulât
neşvünemâ bulmaktadır.
Bütün bunları yoktan yaratan ve yapan Cenâb-ı Hak’tır.
Aklı olan herkes bunu anlar ve bilir. O halde, bütün bunları bilip dururken
Allah’a asla ortak koşmamak; Allah’a ibâdet eder gibi başka şeylere ibâdet
etmemek gerekir. Aklını çalıştırarak kâinattaki kudret akışları üzerinde
tefekkür edenler, ilim, kuvvet ve kudret başta olmak üzere bütün kemal sıfatlarıyla
Allah Teâlâ’nın varlığını ve birliğini kabul edeceklerdir.
Burada aklî deliller kullanılarak, taklidin terk
edilip gerçek bir imana ulaşılması gerektiği hatırlatılır.
Ayette geçen اَنْدَادًا
(endâd) kelimesi, “nidd”in çoğuludur. Nidd ise denk, misil, emsal ve benzer
demektir. Ayrıca “tartışan, münakaşa eden muarız” mânası da vardır. Yukarıda
birkaç fiil ve sıfatı zikredilen Allah Teâlâ karşısında, bunlar hiç
mesabesinde, vehme dayalı varlıklardır. Gerçekten var olan İsa, melekler,
tâğutlar gibi “ilâh”lar da bizzat O’nun tarafından var edilmiş olup müstakil
hiçbir değerleri yoktur. Zaten, yukarıda da ifade edildiği üzere, nihayetsiz
merhamet sahibi olan Rabbimiz, kullarının her türlü ihtiyaçlarını karşılamış,
başkalarına kulluk edişlerini mazur gösterebilecek bütün mazeretlerinin yolunu
baştan kapatmış ve onları zât-ı ulûhiyeti dışındaki, gerçekte olmayan vehim
ürünü ortakların minnetinden kurtarmıştır. Onlara gökyüzü örtü, yeryüzü yaygı,
mübah olan şeyler rızık, taatler meslek, ibâdetler meşguliyet, Allah’ı
zikretmek ünsiyet, vekîl olarak Rabbü’l-âlemîn kâfîdir. O halde, Allah’a
ortaklar koşmayın. İhtiyaç duyduğunuz şeyleri elde etmeye çalışırken
kalplerinizi O’ndan başkasına bağlamayın. Çünkü Hak Teâlâ, yoktan en güzel ve
benzersiz şekilde yaratmada tektir; O’ndan başka var edecek yoktur. Eğer fayda
ve zararın ya da hayır ve şerrin olan biten şeylerden kaynaklandığını sanırsanız
başka bir ifadeyle bütün bunların bir yaratıktan kaynaklandığını düşünürseniz,
işte bu, gerçek mânada şirktir. Biliyorsunuz ki, kendisi muhtaç olana ihtiyaç beyân
edilmez. Muhtacın muhtaca el açması, zayıfın zayıfa itimad etmesi fakirliği gidermez,
bilakis artırır. (bk. Kuşeyrî, Letâifü’l-işârât, I, 28)
Bu âyetten şöyle bir ibret ve öğüt çıkarmak mümkündür:
Kıyamet günü Allah Teâlâ: “Ey insanlar! Ben sizin için
şunları şunları yaptım. Peki siz, benim için ne yaptınız?” diye sorarsa, bu
suale nasıl cevap verebiliriz? Rivayete göre Şiblî (k.s.) bir gün halka vaaz
etti. Kıyâmetten, kıyâmetin dehşetinden, hesabın son derece çetin, meşakkatli,
zor bir merhale olduğundan bahsetti. İnsanları ağlattı. O esnâda yanlarına
Ebu’l-Hüseyin en-Nûrî geldi ve şunları söyledi: “İnsanları bu kadar korkutmana
gerek yok! Çünkü o günün hesâbı bu kadar uzun değildir; iki kelimeden
ibârettir: O gün Allah Teâlâ kullarına sadece: «Men tü-râ bûdem tû ki râ bûdî:
Ben seninle idim, sen kiminle idin?» diye seslenerek buna cevap isteyecektir.”
Dolayısıyla, ibâdette esas olan, ihlastır, yani,
mâsivâ endişesini ve ağyâr beklentisini gönülden çıkararak sadece Allah’a
kulluk etmektir.
Yüce Allah, önceki iki âyet-i kerîmede, kendi birlik
ve kudretine dair delilleri zikrettikten sonra, aşağıdaki âyet-i kerîme ile de
Kur’ân-ı Kerîm’in Peygamberimiz (s.a.s.)’in kendiliğinden söylediği bir söz
olmadığını, yani onun tarafından uydurulmadığını ortaya koymaktadır:
O Rabbiniz, sizin için yeryüzünü bir döşek, göğü de bir binâ yaptı. Gökten yağmur indirip onunla size rızık olarak çeşitli meyveler, ürünler çıkardı. O halde, siz de gerçeği bile bile Allah’a ortak koşmayın!
2.
Diyanet Vakfı Meali
O Rab ki, yeri sizin için bir döşek, göğü de (kubbemsi) bir tavan yaptı. Gökten su indirerek onunla, size besin olsun diye (yerden) çeşitli ürünler çıkardı. Artık bunu bile bile Allah'a şirk koşmayın.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
O, yeryüzünü size bir döşek ve göğü de bir bina kıldı. Gökten su indirip onunla size rızık olmak üzere ürünler meydana getirdi; artık Allah'a, bile bile eş koşmayın.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
O, yeri sizin için döşek, göğü de bina yapan, gökten su indirip onunla size rızık olarak çeşitli ürünler çıkarandır. Öyleyse siz de bile bile Allah’a ortaklar koşmayın.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
O (Rabb) ki yeri sizin için bir döşek, göğü de bir bina yaptı. Gökten su indirdi, onunla size rızık olarak çeşitli ürünler çıkardı. Öyleyse siz de, bile bile, Allah'a eşler koşmayın.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
o öyle bir lûtufkâr ki sizin için yeri bir döşek yaptı, semayı bir bina ve sizin için semadan bir su indirdi de onunla türlü mahsullerden size bir rızk çıkardı, sizde artık bilecek halde iken tutupta Allaha menendler koşmayın
7.
Hasan Basri Çantay Meali
O (Rab) ki yer yüzünü sizin (ikaamet ve istirahatiniz) için bir döşek, göğü (yüksek tavan ve kubbe gibi) bir bina yapdı. O gökden su indirib onunla dürlü, dürlü semerelerden (meyvalardan, mahsullerden) sizin için rızk çıkardı. O halde, kendiniz bilib dururken (yaratılan o şeylerle) Allaha eşler koşmayın.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
(O,) sizin (ikamet ve istirâhatiniz) için yeri bir döşek, göğü ise (üstünüze) bir tavan yapandır. Ve gökten bir su indirip, onunla size rızık olmak üzere mahsûller çıkarandır. Öyle ise siz (bu hakikati) biliyor olduğunuz hâlde Allah'a ortaklar koşmayın!
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
O, öyle bir Allah'dır ki yeryüzünü, sizin (fayda ve rahatınız) için bir döşek, semâyı (göğü) bir bina yaptı ve sizin için, gökten bir su indirdi de onunla türlü mahsullerden bir rızık çıkardı. Artık siz de Allah'ın eş ve benzeri olmadığını bildiğiniz halde, Allah'a eşler koşmayınız.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Öyle Rabbiniz ki, sizlere yeryüzünü bir döşek, göğü de gökten su indirmiş ve o su ile sizin için rızk olmak üzere (bir nice şeyler meydana) çıkarmıştır. Artık Allah Teâlâ için eşler kılmayınız. Siz ise bilirsiniz.
11.
Ümit Şimşek Meali
Rabbiniz ki, size yeri bir döşek, göğü bir tavan yaptı. Gökten bir su indirdi; o suyla size ürünlerden rızık çıkardı. Bütün bunları bile bile kimseyi Allah'a denk tutmayın.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
Who has made the earth your couch, and the heavens your canopy; and sent down rain from the heavens; and brought forth therewith Fruits for your sustenance; then set not up rivals unto Allah when ye know (the truth).
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 22. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
Peygamberimizin (s.a.v.) ismi Kur’an-ı Kerim’de beş defa geçmektedir. Peygamberimiz (s.a.v.) Kur’an’da dört defa “Muhammed”, bir defa da “Ahmed” olara ...
Sözlükte “korku namazı” anlamına gelen salâtü'l-havf tabiri fıkıhta düşman, eşkıya, hayvan saldırısı yahut yangın, sel tehlikesi gibi tehditler karşıs ...
Hatim, “Kur’ân-ı Kerîm’i başından sonuna kadar ezberden veya yüzünden okuma” demektir.
Ebû Ümâme radıyallahu anh, ben Resûlullah sallallahu aleyhi ve ...
