Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
29: Yeryüzünde ne varsa hepsini sizin için yaratan, sonra semâya yönelip onları yedi kat gök olarak tastamam tanzîm eden O’dur. O, her şeyi hakkıyle bilendir.
TEFSİR:
Allah,
o kadar şanı yücedir ki, mahlukâtın en şereflisi olarak insanı yaratmıştır.
Yeri, gökleri ve bunların içinde bulunan her şeyi insanın emrine ve faydasına
âmade kılmıştır. Bunlarla insanın din, dünya ve âhiretini mamur etmesini
istemiştir. Pek çok âyet-i kerîme bu hususa temas etmektedir. Bunlardan
bazıları şöyledir:
“Allah, göklerde ve yerde ne varsa hepsini kendi tarafından bir lutuf
olarak sizin hizmetinize verdi. Bütün bunlarda düşünen bir toplum için elbette
nice dersler ve ibretler vardır..” (Câsiye 45/13)
“Allah ki, gökleri ve yeri yaratan, gökten su indirip onunla size
rızık olmak üzere çeşit çeşit meyveler, ürünler çıkaran O’dur. Koyduğu
kanunlara uyarak denizde yüzüp giden gemileri size boyun eğdiren ve ırmakları
hizmetinize veren de O’dur. Bir düzen içinde kendi yörüngelerinde dönüp
durmakta olan güneşi ve ay’ı hizmetinize veren ve gece ile gündüzü de faydanıza
sunan yine O’dur. Hâsılı O size, kendisinden istediğiniz her şeyi verdi. Öyle
ki, eğer Allah’ın nimetlerini tek tek saymaya kalksanız, imkânı yok, onları
toplu halde bile sayamazsınız. Gerçekten insan çok zâlimdir, çok nankördür.” (İbrâhim
14/32-33)
Dolayısıyla
Cenâb-ı Hak şu altımızdaki yeri ve bu yerde bulunan şeylerin hepsini;
denizleri, karaları, dağları, dereleri, ovaları, çölleri, ormanları, ırmakları,
pınarları, madenleri, otları, ağaçları, çiçekleri, meyveleri, hayvanları, kuşları,
geceleri, gündüzleri hâsılı zikredilen veya edilmeyen unsurların hepsini bizim
için, hayatımız ve ölümümüzde faydalanmamız için yaratmıştır. Bütün bunlar,
insanı yaratmak ve yarattıktan sonra mesut yaşatmak içindir.
İlgili
âyet-i kerîmelerden “Eşyada aslolan mübâhlıktır” kaidesi çıkarılabilir. Fakat
bunun mânası her şeyin mübâh olması değildir. Dinin emirleri ve yasakları
vardır. Dolayısıyla Allah ve Resûlü’nün yasakladıkları haram veya mekruh, bunun
dışındakiler ise mübahtır. Cenâb-ı Hak, her şeyi insan için, insanı da kendine
kulluk için yaratmıştır. Âyet-i kerîmede: “Ben cinleri ve insanları ancak
beni tanıyıp bana kulluk etsinler diye yarattım” (Zâriyât 51/56)
buyrulmuştur.
Yeryüzü
ve içindekiler insan için yaratıldığı gibi, yedi kat gökler ve orada bulunanlar
da yine insana müsahhar kılınmıştır. Bu bakımdan âyet-i kerîmenin devamında
Rabbimizin yaratma iradesinin gökyüzüne yöneldiği, orasını yedi kat gök olarak
yarattığı ve en mükemmel şekilde tanzim ettiği bildirilir. Ayette geçen
“istivâ” lügat olarak “bir şeyin üzerine çıkmak, yükselmek ve kurulmak” mânalarına
gelir. Güneşin tepeye yükselmesi ve kuşun havalanıp yukarı uçması Arap dilinde
bu kelime ile anlatılır. Yine kelimenin “kişinin olgunlaşması, gençliğinin ve
gücünün kemal noktasına ermesi” mânasının yanı sıra “bir şeye yönelmek” mânası
da vardır. Ehl-i sünnet âlimleri, bu ayette istivâya “kasdetme ve yönelme” mânası
vermişlerdir. Yani Allah gökleri yaratmayı murad etmiş ve ona yönelmiştir (bk. Kurtubî, el-Câmi‘, I, 254-255).
Bunlardan da insanlara sayısız faydalar sağlanmıştır. Bu sayede insanlar, bu
görkemli bina içinde yer, içer, nefes alır, ısınır, aydınlanır ve hayatlarını
devam ettirirler. Allah’ın bu kâinata koyduğu kaideleri keşfederek ilim, fen,
kültür ve medeniyet yolunda ilerleme kaydederler. Şeyh Sadî der ki: “Toprak,
su, bulut, rüzgar, ay, güneş ve felek hepsi durmadan işlerinde çalışıyorlar. Tâ
ki sen eline bir ekmek geçirebilesin ve onu gafletle yemeyesin”.
Burada
ve başka ayetlerde Allah Teâlâ’nın gökleri “yedi sema” olarak yaratıp
düzenlediği beyân edilir. Bu yedi göğü dünyanın gökleri veya uzayın gökleri
olarak kabul eden tefsirciler, eski Aristo ve Batlamyus nazariyesine göre
Ortaçağ’dan sonra da Kopernik, Galile, Kepler, Newton, Einstein, S. Hawkiag
çizgisinde gelişen güneş ve kâinat sistemleriyle ilgili bilgilere göre
açıklamalar yapmışlardır. Ancak bu yedi gökten maksadın ne olduğu konusunda
kesin bir bilgi yoktur. Arap dilindeki kullanıma göre bunun çokluktan kinaye
olarak düşünülüp birçok gök şeklinde anlaşılması da mümkündür. (Kur’an
Yolu, I, 98)
Yine
de bununla alakalı iki farklı yaklaşıma yer vermek faydalı olacaktır:
Birinci yaklaşıma göre yerden Venüs’e kadar
bir; Venüs’ten Merkür’e kadar iki; Merkür’den güneşe üç; güneşten Merih’e yahut
yine yerden Merih’e dört; Merih’ten Jüpiter’e beş; Jüpiter’den Satürn'e altı;
Satürn’den daha ilerisine kadar yedidir ki, sonradan keşfedilmiş olan Üranüs ve
Neptün gezegenleri ve daha keşfedilmesi mümkün olanlar hep bu yedinci hudud
içinde demektir. Çünkü bu takdirde bu “yedi sema” özellikle yerin yaratılması
üzerine tesviyeye dâhil olanlardır. Bu düşünce çoğunlukla, astronomi ilmi
görüşünü takip edenlerindir ki, zamanımızın astronomi görüşüne de aykırı
değildir.
İkinci
yaklaşıma göre ise dünyanın üstünde bütün yıldızların süslediği maddî âlemin
hepsi bir semadır. Yedi semanın birincisidir. Bunun ötesinde bundan başka altı
sema daha vardır. Bunlar arasında son derece bir nizam, insicâm ve uygunluk
bulunmaktadır. Büyük tefsir âlimlerinin kanaatleri bu istikamettedir. Mi’rac
hadisesinde de semaların böyle ruhanî mânalarına işaret vardır. Cenab-ı Hak her
an bunların çeşitli durumlarını tesviye etmektedir (Elmalılı, Hak Dini, I,
292-294).
Şüphesiz
Allah Teâlâ “alîmdir”; her şeyi bilmektedir. “Alîm”, bilgi sahibi, çok bilen
anlamındadır. Allah’ın ilmine sınır yoktur. O, her şeyi bilir. Olmuşları olduğu
gibi, olacakları da, olmuşlar kadar açık-seçik bir şekilde bilir. O’nun ilmi
zamanla ve mekânla kayıtlı değildir. Hiç bir şey, O’nun ilminin dışında
kalamaz. Âyet-i kerîmede buyrulur:
“Gaybın anahtarları Allah’ın yanındadır; başkası onları bilemez.
Karada ve denizde ne varsa hepsini O bilir. O’nun bilgisi dışında dalından bir
yaprak bile düşmez. O, yerin karanlıları içindeki bir tek dâneyi, yaş ve kuru
ne varsa her şeyi bilir. Bütün bunlar, gerçeği tüm netliği ile gösteren apaçık
bir kitapta yer almaktadır.” (En‘âm 6/59)
Cenâb-ı
Hak, bütün varlıkların künhünü, mâhiyetini ve ne olduğunu çok iyi bildiği için
de yarattığı her şeyi en güzel ve en faydalı bir şekilde yaratmıştır. Bunun bir
tezâhürü olarak yarattığı şeyler kemâl noktasında tertipli, düzenli ve hayrete
şayandır. O’nun bütün fiilleri ve ahkâmı mükemmelliğin zirvesindedir. Sonsuz
ilim, irade ve kudret sahibi olan Allah, şüphesiz ölüleri tekrar diriltmeye
kadirdir. Mü’minlerin, Allah’ın Alîm olduğunu bilmesi, emirleri gereğince amel
etmeleri içindir. Kul, yaptığı her şeyin Allah tarafından bilindiğinin şuûrunu
her an için hissetmeli ve ona göre davranmalıdır. Zira Allah sadece
yaptıklarımızı değil, içimizden geçenleri dahi bilmektedir. (bk. Bakara 2/235)
Önceki
âyetlerde, insanın Allah yanındaki değerine, bunun bir gereği olarak bütün
mahlukatın ona hediye edilmesine yer verildikten ve Hak Teâlâ’nın ilmine vurgu
yapıldıktan sonra, gelecek ayetlerde insanın halife kılınması ve haiz olduğu ilim
sebebiyle meleklerden bile üstün olması beyân buyruluyor:
Yeryüzünde ne varsa hepsini sizin için yaratan, sonra semâya yönelip onları yedi kat gök olarak tastamam tanzîm eden O’dur. O, her şeyi hakkıyle bilendir.
2.
Diyanet Vakfı Meali
O, yerde ne varsa hepsini sizin için yarattı. Sonra (kendine has bir şekilde) semaya yöneldi, onu yedi gök olarak yaratıp düzenledi (tanzim etti). O, her şeyi hakkıyla bilendir.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Yerde olanların hepsini; sizin için yaratan O'dur. Sonra, göğe doğru yönelerek yedi gök olarak onları düzenlemiştir. O her şeyi bilir.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
O, yeryüzünde olanların hepsini sizin için yaratan, sonra göğe yönelip onları yedi gök hâlinde düzenleyendir. O, her şeyi hakkıyla bilendir.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
O ki, yeryüzünde ne varsa hepsini sizin için yarattı. Sonra göğe yöneldi, onları yedi gök olarak düzenledi. O, her şeyi bilir.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
o, o hâlikdir ki yerde ne varsa hepsini sizin için yarattı. Sonra Semaya inayet buyurdu da onları yedi sema halinde nizamına koydu o her şey'i bilir bir alîmdir
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Yerde ne varsa hepsini sizin (fâideniz) için yaratan, sonra (irâdesi) göğe yönelib de onları yedi gök haalinde tesviye (ve tanzîm) eden (sapasağlam yapan) Odur ve O her şey'i hakkıyle bilendir.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Yerde ne varsa hepsini sizin için yaratan, sonra göğü (yaratmayı) kasdedip onları yedi (kat) semâ olarak tanzîm eden O'dur. Ve O, herşeyi hakkıyla bilendir.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
O, o yaratıcıdır ki, yerde ne varsa (faydalanıp ibret alasınız diye) hepsini sizin için yarattı. Sonra semayı (yaratmayı) kasdetti de onları (semaları), yedi gök halinde nizama koydu. O her şeyi hakkıyla bilendir.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
O öyle bir Hâlık-i Kerîm' dir ki yeryüzünde ne var ise hepsini sizin için yarattı. Sonra da semaya teveccüh edip onları yedi sema olarak tasfiye buyurdu, O her şeyi bihakkın bilicidir.
11.
Ümit Şimşek Meali
Yerde ne varsa hepsini sizin için O yarattı; bir de semâya yönelip onu yedi gök halinde düzenledi. O herşeyi hakkıyla bilendir.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
It is He Who hath created for you all things that are on earth; Moreover His design comprehended the heavens, for He gave order and perfection to the seven firmaments; and of all things He hath perfect knowledge.
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 29. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
