Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
127: İbrâhim, İsmâil’le birlikte Beytullah’ın temelleri üzerine duvarlarını yükseltirken şöyle dua ediyorlardı: “Rabbimiz, bizden bunu kabul buyur. Şüphesiz sen işiten ve bilensin.”
TEFSİR:
Kaynaklarımızın verdiği bilgilere göre Kâbe, ilk
olarak Allah’ın emri ve meleklerin yardımıyla Hz. Âdem tarafından inşa
edilmiştir. Tarih boyunca zaman zaman yıkıldığı ve yeniden yapıldığı olmuştur.
Aynı şekilde Nûh tufanı ve buna benzer hadiselerle tahrip olan ve temelleri
kapanan Beytullah’ı, Hz. İbrâhim oğlu İsmâil’le birlikte eski temelleri üzerine
yeniden yapmıştır. (Taberî, Câmi‘u’l-beyân, I,
760-763; Zemahşerî, el-Keşşâf, I, 94) Şu âyet-i kerîmeler Kâbe’nin, Hz. İbrâhim’den
çok önceleri mevcut olduğuna işaret eder:
“Yeryüzünde insanlar için yapılan
ilk mâbed, bütün insanlık için bir bereket kaynağı, bir hidâyet rehberi ve bir
yönelme merkezi olan Mekke’deki Kâbe’dir.” (Âl-i İmrân 3/96)
“Rabbimiz! Ben zürriyetimden bir
kısmını senin her türlü hürmete lâyık Mukaddes Evinin yanında ekin bitmeyen bir
vâdiye yerleştirdim…” (İbrâhim
14/37)
“Bir vakit İbrâhim’e Kâbe’nin
yerini hazırlayıp göstermiştik…” (Hac
22/26)
Hz. İbrâhim ve oğlu İsmâil, bir taraftan Kâbe’nin
temellerini yükseltiyor, diğer taraftan da Cenâb-ı Hakk’tan, yaptıkları bu işi
kabul buyurmasını istiyorlardı. “Rabbimiz, bunu bizden kabul et!” diyorlardı.
Çünkü yegâne işiten ve bilen O’ydu. Yapılan duaları işitiyor ve her şeyi, hatta
gönüllerden geçen niyetleri bile biliyordu. Onlar âdeta, “Ya Rab! Bu mübârek
beyti, nasıl bir duygu ve düşünceyle yapmaya çalıştığımızı sen biliyorsun.
Dilimizden dökülen niyazlarımızı duyuyorsun. Bize ona göre rahmet ve
bereketinle muamele et!” diyorlardı. Sonra dualarına şöyle devam ediyorlardı:
“Rabbimiz! İkimizi sana kâmil mânasıyla teslim olan,
bütün varlığıyla emrine boyun eğen, takdir buyurduğun her şeye rızâ gösteren ve
bildirdiğin itikadî, amelî hükümleri tartışmasız kabul ederek uygulayan
kimselerden eyle! Öyle ki bizim bir damarımız bile senin arzunun hilafına
atmasın ve bir kılımız bile senin hükmünün aksine kıpırdamasın! Bu lütfunu
sadece ikimizle sınırlı tutma. Zürriyetimizden de sana hakkiyle teslim olacak
ve emrine kayıtsız şartsız itaat edecek bir ümmet, bir topluluk var et! Bizden
sonra onlar senin hukukunu yerine getirsin ve emrine râm olsunlar. Bize nasıl ibâdet
edeceğimizi öğret. Hac ve kurbanla alakalı vazifelerimizi ve onları ifa
edeceğimiz yerleri bize göster. Bizlere tevbe etmeyi, her an sana yönelmeyi
nasip et. Sen de tevbelerimizi ve yönelişlerimizi kabul buyur. Çünkü sen
tevbeleri çokça kabul eden ve kullarına sonsuz merhamet edensin!”
Hz. İbrâhim ve İsmâil, kendilerinden sonra kıyamete
kadar devam edecek nesillerinin iyiliğine son olarak şöyle dua ettiler:
“Rabbimiz! Sana teslim olacak zürriyetimiz içinden bir de Peygamber gönder! O
Peygamber, kendine inanıp tabi olanlara senin âyetlerini okusun, onlara Kitab’ı
ve hikmeti öğretsin ve onları günah kirlerinden tertemiz kılsın. Çünkü sen
Azîz’sin; hiçbir zaman mağlup olamayacak bir izzet ve kuvvet sahibisin.
Hakîm’sin; her işi hikmetle yapan, her hükmü hikmetin ta kendisi olan ve
yaptığını en sağlam ve en mükemmel yapan sadece sensin!”
Bu duada bahsedilen Peygamber, Peygamberimiz Hz.
Muhammed (s.a.s.)’dir. Dolayısıyla İbrâhim (a.s.)’ın duası kabul edilmiş ve son
Peygamber onun soyundan gelmiştir. Bununla ilgili olarak Resûlullah (s.a.s.)
şöyle buyurur: “Âdem daha çamur hâlinde iken ben; Allah katında «Hâtemü’n-nebiyyîn»[1]
diye yazılmıştım. Size bunun ilk işaretlerini haber vereceğim: Bunlar, babam İbrâhim’in
duası (Bakara 2/129), Îsa’nın müjdesi (Saf 61/6) ve annemin gördüğü rüyâdır. Bütün
peygamberlerin anneleri bu şekilde rüya görmüşlerdir. O rüyâda annem kendinden
bir nûr çıktığını ve Şam saraylarını aydınlattığını görmüştü.” (Ahmed b.
Hanbel, Müsned, IV, 127)
Hz. İbrâhim’in
duasında gelecek Peygamberin ifa edeceği önemli vazifeler; “Allah’ın âyetlerini
okumak, kitabı ve hikmeti öğretmek ve insanları tezkiye etmek” şeklinde hülasa
edilmektedir. Bunlar, bir peygamberin pek çok vazifesi yanında özellikle dinin
tebliği ve insanların terbiyesi açısından büyük önem arzetmektedir. Buradaki
“âyetler”den “vahyedilen bilgiler, Allah’ın birliğini ve peygamberlerin
doğruluğunu gösteren deliller”; “kitap”tan “Kur’ân-ı Kerîm”, “hikmet”ten “Peygamberimizin
sünneti, din ve dinî hükümlerle ilgili bilgiler, söz ve yaşayışta doğruluk”;
“tezkiye”den de “temizleme yani inkâr, şirk, kötü huylar ve günah kirlerinden
arındırma” mânaları anlaşılabilir. (Taberî, Câmi‘u’l-beyân, I,
774-776; Zemahşerî, el-Keşşâf, I, 94)
O Peygamber’in tebliğ ettiği din, tevhid inancını
temsil eden Hz. İbrâhim’in dinidir. O dinin kıymetini bilip ona tabi olmak
gerekir. Bundan gâfil olanlar ise, büyük bir hazineden mahrum kalmaktadırlar:
[1]Hâtemü’n-nebiyyîn:
Peygamberlerin sonuncusu, son peygamber, peygamberlerin isimlerinin yazılı
bulunduğu sayfanın mührü.
İbrâhim, İsmâil’le birlikte Beytullah’ın temelleri üzerine duvarlarını yükseltirken şöyle dua ediyorlardı: “Rabbimiz, bizden bunu kabul buyur. Şüphesiz sen işiten ve bilensin.”
2.
Diyanet Vakfı Meali
Bir zamanlar İbrahim, İsmail ile beraber Beytullah'ın temellerini yükseltiyor, (şöyle diyorlardı:) Ey Rabbimiz! Bizden bunu kabul buyur; şüphesiz sen işitensin, bilensin.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
İbrahim ve İsmail, Kabenin temellerini yükseltiyordu: "Rabbimiz! Yaptığımızı kabul buyur. Şüphesiz ki, Sen hem işitir hem bilirsin"
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Hani İbrahim, İsmail ile birlikte evin (Kâbe’nin) temellerini yükseltiyor, “Ey Rabbimiz! Bizden kabul buyur! Şüphesiz sen hakkıyla işitensin, hakkıyla bilensin” diyorlardı.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Ve ne vakit ki İbrahim, Beyt'in temellerini yükseltmeye başladı, İsmail ile birlikte şöyle dua ettiler: Ey Rabbimiz, bizden kabul buyur, hiç şüphesiz işiten sensin, bilen sensin.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
ve o vakit ki İbrahim beyitten temelleri yükseltiyordu İsmailde birlikte şöyle dua ettiler: Ey bizim Rabbımız kabul buyur bizden, daima işiten, daima bilen sensin ancak sen
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Hani İbrâhîm o Beytin temellerini (yahud: divarlarını), İsmail ile birlikde, yükseltiyordu (da ikisi de şöyle düâ etmişlerdi:) «Ey Rabbimiz, bizden (şu hizmeti) kabul buyur. Şübhesiz hakkıyle işiden, kemâliyle bilen sensin Sen».
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Ve bir zaman İbrâhîm, İsmâîl ile berâber Beyt'in (Kâ'be'nin) temellerini yükseltiyordu. (Ve şöyle duâ ediyorlardı:) “Rabbimiz! (Yaptığımızı) bizden kabûl buyur! Şübhe yok ki Semî' (her duâyı işiten), Alîm (herşeyi bilen) ancak sensin!”
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Ve o zaman, İbrahim ile İsmail (Aleyhisselâm) Kâbe'nin temellerini yükselttiler ve şöyle dua ettiler: “Ey Rabbimiz, bizden bu hayırlı işi kabul et; hakikaten Sen duâmızı işitici, niyyetimizi bilicisin.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
O vakti yâd et ki, İbrahim Beytullah'ın temellerini İsmail ile beraber yükseltiyor, «Ya Rabbenâ! Bizden kabul buyur, şüphe yok ki Sen semî' ve alîmsin,» diyordu.
11.
Ümit Şimşek Meali
Hani, İbrahim ile İsmail, Kâbe'nin temellerini yükseltirken, “Rabbimiz,” diyorlardı, “bunu bizden kabul et. Çünkü Sen herşeyi işiten, herşeyi bilensin.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
And remember Abraham and Isma´il raised the foundations of the House (With this prayer): "Our Lord! Accept (this service) from us: For Thou art the All-Hearing, the All-knowing.
Kur’an öğrenmek istiyorum diyen her Müslüman için hazırlanan Kur’an öğreniyorum seti ile öğrenmek artık çok kolay. Kur’an öğrenmek istiyorum diyenler ...
Asr ne demektir? Asr suresi ne zaman ve nerede nazil olmuştur? Asr suresi kaç ayettir? Asr suresinin okunuşu, anlamı ve tefsiri nasıldır? Asr suresini ...
Şifa ne demek? Kuran’da geçen şifa ayetleri var mı? Maddi-manevi bütün hastalıklarda istimdat edebileceğiniz, medet bekleyebileceğiniz bizzat Rabbimiz ...
İslam'da imtihanlara karşı sabretmenin mükafatı nedir? Zorluklara ve imtihanlara karşı nasıl sabretmeliyiz? Kur'anda geçen sabır ile ilgili ayetler ne ...
Miraç nedir, Miraç hadisesi nasıl meydana gelmiştir? Peygamber Efendimiz (s.a.v) miraçta neler yaşamıştır? Miraç ile ilgili ayet ve hadisler nelerdir? ...
Dinimiz maddi ve manevi temizliğe büyük önem vermiş, ibadetler için temizliği farz kılmıştır. Peygamber Efendimiz (s.a.v) temizliğin, imanın yarısı ...
