Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
151: Nitekim size içinizden bir peygamber gönderdik. O, size âyetlerimizi okuyor, sizi günahlardan temizliyor, size kitap ve hikmeti öğretiyor; yine size daha önce bilmediklerinizi öğretiyor.
152: O halde siz beni anın, ben de sizi anayım. Bana şükredin ve sakın nimetlerime nankörlük etmeyin.
TEFSİR:
Peygamberimiz
(a.s.), her hususta insanlara model olabilecek beşer bir elçidir. Örnek
alabilmemiz açısından insan olması son derece önemlidir. O, sistemini bütünüyle
ilim, irfan ve ahlâk üzerine kurmuştur. Âyet-i kerîme onun asıl vazifelerini
sayarken bu noktaya dikkat çekmektedir: O Peygamber, ümmetine her biri bir ilim
ve irfan kaynağı olan Allah’ın âyetlerini okuyor, onları her türlü günah ve ahlâksızlık
kirlerinden arındırıp tertemiz yapıyor, onlara Kur’an’ı ve hikmeti öğretiyor ve
yine onlara bilmedikleri ve akıllarıyla asla bilemeyecekleri imanî esasları,
uhrevî bilgileri, yaratan ve yaratılana ait varlığın sırlarını öğretiyor.
Bundan daha büyük nimet olabilir mi?
Dolayısıyla
Allah’ın nimet, rahmet ve yardımına nâil olabilmek için Hz. Peygamber’in
getirdiği davete kulak verip bize okuduğu ayetleri anlamak, nefsimizi tezkiye
ve ruhumuzu tasfiye ederek ahlâkımızı güzelleştirmek, onun öğrettiği şekilde
Kur’an’ı ve sünneti özümseyip kavramak, bilmediğimiz fakat öğrenmemiz lazım
gelen şeyleri de öğrenerek ilim ve irfanda gelişmek mecburiyeti vardır. Cehalet
karanlıklarından kurtulup ilim, irfan ve medeniyetin aydınlığına kavuşmak,
böylece insanlığa örnek ve önder bir seviyeye yükselmek ancak bu yolla mümkün
olabilecektir.
Bütün
güç, kuvvet ve kudret Allah’a ait olduğundan, öncelikle O’na tam olarak
bağlanmak ve O’nun yardımını celbetmek esastır. Bütün başarıların temelinde bu
gerçek yatmaktadır. Bu bakımdan Allah Teâlâ bize üç mühim vazife vermektedir:
Zikretmek, şükretmek ve nankörlük etmemek.
Biz
Allah’ı zikredince, Allah da bizi şanına uygun bir tarzda zikretmekte; rahmet
ve yardımda bulunmaktadır. Kulluğumuzu kabul buyurmakta, tevbe ve
istiğfarlarımızı işitmekte ve dualarımıza icâbet etmektedir. Hadis-i kudside
şöyle buyrulur: “Kulum beni zikrettiğinde ben onunla beraberim. O beni kendi
içinde zikrederse ben de onu zâtımda zikrederim. O beni bir topluluk içinde
zikrederse, ben de onu o topluluktan daha hayırlı bir topluluk içinde
zikrederim.” (Buhârî, Tevhid, 15)
Allah’ı
zikir dille, kalple ve bedenle olur. Dille zikir, Allah
Teâlâ’yı en güzel isimleriyle anmak, O’na hamd etmek, O’nu tüm noksanlıklaran
pak ve uzak tutmak, kitabını okumak ve dua etmektir. Kalb ile zikir, Allah’ı
gönülden anmak, O’nun varlığının delilleri, isim ve sıfatları üzerinde
düşünmektir. Bedenle zikir ise vücudun azalarından her birinin görevli
bulundukları vazifeyle meşgul ve dopdolu olması, kendilerine yasaklanan
şeylerden uzak bulunmasıdır.
Büyük
velilerden Ubeydullâh Ahrâr (k.s.), Allah Teâlâ’nın zikriyle eriyebilmek için
şöyle bir yol tavsiye eder:
“Hayal
et ki, dünya yeşil bir kubbedir. Onun içinde de Allah’tan başkası yoktur; bir
de sen varsın. Bu hâlinle Allah’ı anmaya devam et ki, ezilip eriyip gitme
tecellisi seni sara… Bundan sonra sana ihtiyaç kalmaya, ancak O (c.c.) kala…” (el-Hadâiku’l-Verdiyye,
s. 474)
Şükür,
verdiği nimetlerden dolayı kulun Allah’a teşekkür etmesi, minnettarlık duyması,
bunu söz ve amelleriyle göstermesidir. Dolayısıyla şükür de yine bu üç yolla
yani dil, kalp ve bedenle yerine getirilir. Kul, şânına layık bir şekilde
Allah’ı zikredecek, Allah da kulunu şanına layık bir şekilde anıp
hatırlayacaktır. Yine kul, verdiği nimetlerden dolayı Rabbine teşekkür edecek
ve fakat O’na asla nankörlük etmeyecek, nimetlerini görmezden gelmeyecektir.
Şükür nimetin artmasına, nankörlük ise nimetin elden gidip ilâhî azabın
inmesine sebeptir. Âyet-i kerîmede buyrulur: “Şâyet şükrederseniz size olan
nimetlerimi artırır da artırırım. Yok eğer nankörlük ederseniz, şunu bilin ki
benim azabım çok şiddetlidir.” (İbrâhim 14/7)
Şu
kadar var ki müminler, “Beni zikrediniz!” emri karşısında acizliğini
hissederek, önce “Rabbimiz! Sadece sana kulluk eder ve sadece senden yardım
isteriz” (Fâtiha 1/4) sözünü hatırlayarak Rabbini zikretmek ve O’na
şükretmek için yine Allah’tan yardım isteyecektir. Bu sebeple devam eden ayette
iman edenlere hitaben şöyle buyrulmaktadır:
O halde siz beni anın, ben de sizi anayım. Bana şükredin ve sakın nimetlerime nankörlük etmeyin.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Öyle ise siz beni (ibadetle) anın ki ben de sizi anayım. Bana şükredin; sakın bana nankörlük etmeyin!
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Artık Beni anın, Ben de sizi anayım; Bana şükredin, nankörlük etmeyin.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Öyleyse yalnız beni anın ki ben de sizi anayım. Bana şükredin, sakın nankörlük etmeyin.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
O halde beni anın, ben de sizi anayım. Bana şükredin de nankörlük etmeyin.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
o halde anın beni, anayım sizi ve şükredin de bana nankörlük etmeyin
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Öyle ise siz beni (taatle, ibâdetle) anın, ben de sizi (sevab ile, mağfiretle) anayım. Bir de bana şükredin, bana nankörlük etmeyin.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Öyle ise beni (ibâdetle) zikredin ki, (ben de) sizi (rahmetimle) yâd edeyim; ve bana şükredin fakat bana nankörlük etmeyin!
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
O halde siz, bana itaat ve ibadet ederek beni anın ki, ben de sizi mağfiretimle anayım. Nimetlerime şükredin de nankörlük yaparak küfre varmayın. (Beni ve nimetlerimi inkâr etmeyin.)
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Artık Beni zikrediniz ki Ben de sizi zikredeyim ve Bana şükrediniz, Bana nankörlükte bulunmayınız.
11.
Ümit Şimşek Meali
Siz Beni anın ki, Ben de sizi anayım. Bana şükredin; sakın nankörlük etmeyin.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
Then do ye remember Me; I will remember you. Be grateful to Me, and reject not Faith.
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 152. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
Teğâbün sûresi Medine’de nâzil olmuştur. 18 âyettir. İsmini, 9. âyette geçen ve “aldanma, aldatma, kar-zarar” mânasına gelen اَلتَّغَابُنُ (teğâbün) k ...
Yâsîn sûresi, Mekke’de nâzil olmuştur. 83 âyettir. İsmini birinci âyette geçen يٰسٓ (Yâsîn) kelimesinden alır. Resmî sıralamada 36, iniş sırasına gör ...
