Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
34: Meleklere: “Âdem’e secde edin!” dediğimizde İblîs dışındakiler derhal secdeye kapandı. İblîs ise direnerek bundan kaçındı, kibirlendi ve kâfirlerden oldu.
TEFSİR:
اَلسَّجْدَةُ (secde), sözlükte eğilmek, boyun bükmek ve
tezellül mânalarına gelir. Dinî bir terim olarak “Allah’ın huzurunda ibâdet
kastıyla alnı yere koymak”tır. Secde, sadece Allah’a tezellül ve ibâdet mânasında
kullanılır. İhtiyârî ve teshirî olmak üzere iki türlü secde vardır. İhtiyârî
olan, sadece insanın yapacağı bir secdedir ve onunla sevap kazanır. Teshirî
secde ise insan başta olmak üzere hayvanların, bitkilerin, cansız varlıkların,
ay, güneş ve yıldızların mecburen yaptıkları secdedir. Yani durumlarına göre
Allah’ın emrine itaat etmeleridir; vazifelerini aksatmadan yapmalarıdır. (bk. Ra‘d
13/15)
Meleklerin
Hz. Âdem’e yaptıkları secde, ona ibâdet maksadıyla yapılan secde değildir. O,
sadece Allah’ın emrine uygun olarak hareket etmeleridir. Onların secdesi,
Allah’ın emriyle olduğu için, bizâtihi Allah’a ibâdettir. Allah Âdem’in şânını
yüceltmek için onu meleklerin kıblesi yapmıştır. Dolayısıyla buradaki secdeyi,
meleklerin Âdem’e tevâzu ve saygı göstermeleri olarak anlamak gerekir.
Kardeşlerinin Yûsuf’a secde etmelerinde de aynı mâna kastedilmiştir. (bk. Yûsuf
12/100) Selâmlamak için yapılan secde yani ayaklara kapanma önceleri câizdi.
Fakat Peygamberimiz (s.a.s.) Selman-i Fârisi (r.a.) kendisine secde etmek
isteyince: “Hiçbir kulun Allah Teâlâ dışında birine secde etmesi caiz
değildir. Şâyet bir kişinin diğerine secde etmesini emretseydim, hanımın
kocasına secde etmesini emrederdim” (Ebû Dâvûd, Nikah 40; Tirmizî, Rada 10)
buyurarak bunu yasaklamıştır. Dinimizde baş eğerek selâmlama da mekruh
sayılmıştır.
Meleklerin
Âdem’e secde etmesinde bizler için iki mühim ibret ve ders bulunmaktadır:
Birincisi; insan, melekleri örnek alarak onlar gibi Allah’a ibâdet edecek,
onlar gibi edeplenecektir. Şeytanın büyüklenip isyân ederek Allah katından
kovulması gibi, lanetlenmiş bir duruma düşmeyecek, aksine melekler gibi değerli,
övgüye layık ve şerefli bir kul olacaktır. Allah Teâlâ melekleri överek “Onlar,
Allah’ın emirlerine asla karşı gelmez ve kendilerine verilen her emri eksiksiz
yerine getirirler” (Tahrîm 66/6) buyurur. İkincisi; Allah Teâlâ, insana
olan sonsuz rahmet ve ihsânından dolayı itâat, tesbih ve hamd husûsunda
melekleri onun yardımına göndermiştir. Onların insana himmet etmesini sağlamıştır.
Bu mânada âyet-i kerîmede: “Melekler de Rablerini her türlü övgülerle
yücelterek tesbih ediyor ve yeryüzünde bulunanlar için bağışlanma diliyorlar”
(Şûrâ 42/5) buyrulur.
Ayette
geçen اِبْل۪يسُ (İblîs), “iblâs” masdarından Arapça bir
isimdir. “İblâs” iyilik ve hayırdan ümit
kesmek, pişmanlık ve üzülmek mânalarına gelir. Dolayısıyla İblîs, Allah’ın
rahmetinden ve bütün hayırlardan umudunu kesen, uzak olan demektir. Allah
Teâlâ, emrine isyan etmesine karşılık İblîs’i, bütün iyiliklerden ümitsiz, taşlanmış
ve koğulmuş bir şeytan kılmıştır. Kehf sûresinin 50. ayetinde İblîs’in
cinlerden olduğu bildirilmektedir. İbn Abbas (r.a.): “Cinler, meleklerin
ateşten yaratılmış bir koludur. İblîs de onlardandır. Öteki melekler nurdan
yaratılmışlardır” demektedir. (Kurtubî, el-Câmi‘, I, 294) Yine İbn
Abbas’tan rivayete göre İblîs, cennet muhafızı olmaları sebebiyle kendilerine
Cin denen bir melek grubunun başkanı, yakın göğün ve dünyanın sultanı idi.
Bilgisinin çokluğundan dolayı gurura kapıldı. (İbn Kesîr, Tefsiru’l-Kur‘an, I, 77) Buna göre İblîs’in cinlerden
olması, meleklerden olmasına aykırı değildir. Çünkü gözden gizli varlıklara cin
denir. Melekler de görünmez varlıklar grubundan olduğu için cin adı, her türlü
görülmez ruhî varlıkların ortak adıdır. Yalnız cin denen bu ruhî varlıkların
iyileri ve kötüleri vardır. İyilerine melek, kötülerine şeytan, iyiliği galip
olanlarına da sadece cin denilmiştir.
Meleklerle
beraber bulunan İblîs, Allah’ın emrine karşı gelerek Âdem’e secde etmedi. Kalbi
ile imtina etti, çekindi, direndi. Kendisine verilen emri kabul etmedi. Nefsine
mağrur olarak kibirlendi, secde etmeyi gururuna yediremedi. “İstikbâr”, kişinin
kendisini büyük görmesi demektir. O, kendisinin secde edecek olmasını hoş
karşılamamış, Âdem’e secde etmeyi de büyük bir iş olarak görmüştür. Bu sebeple
Allah’ın Âdem’e secde emrini ve bu emirdeki hikmetini mânasız bulmuştur. Allah
Resûlü (s.a.s.)’in: “Kalbinde hardal tanesi ağırlığı kadar kibir bulunan
kimse cennete giremeyecektir” (Müslim, İman 148) hadisinde bu mânada bir
büyüklenme kastedilmiştir. Dolayısıyla İblîs bu tavrıyla kâfirlerden olmuştur.
Peygamberimiz
(s.a.s.), İblîs’in Allah’a karşı isyanına duyduğu pişmanlığı mecâzen şöyle
haber verir: “Âdemoğlu secde âyetini okuyup secde ettiği takdirde şeytan
uzaklaşır, ağlar ve: «Vay benim halime! Âdemoğluna secde etmesi emrolundu, o da
secde etti, buna karşılık ona cennet verilecektir. Ben de secde etmekle
emrolundum, fakat kabul etmedim, dayattım. O bakımdan bana da cehennem var»
der.” (Müslim, İman 133)
İblîs’in
Âdem’e secdeden çekinmesi, Kur’ân-ı Kerîm’de birkaç yerde farklı yönleriyle
tekrar edilmektedir. Şu âyet-i kerîmede İblîs’in hangi sebeple secdeden imtina
ettiği beyân edilir:
“Allah: «Ey İblîs! Emrettiğim zaman seni secde etmekten alıkoyan
nedir?» diye sordu. İblîs: «Ben ondan daha üstünüm. Çünkü beni ateşten onu ise
çamurdan yarattın» dedi.” (A‘râf 7/12)
Âdem,
halife seçilip, imtihandan sonra meleklerin secdesine nâil oldu, fakat
karşısına İblîs gibi amansız bir düşman çıktı. Devam eden ayetler, Âdem’in
eşiyle birlikte cennete yerleşmesini ve İblîs’le imtihan olmasını
anlatmaktadır:
Meleklere: “Âdem’e secde edin!” dediğimizde İblîs dışındakiler derhal secdeye kapandı. İblîs ise direnerek bundan kaçındı, kibirlendi ve kâfirlerden oldu.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Hani biz meleklere (ve cinlere): Âdem'e secde edin, demiştik. İblis hariç hepsi secde ettiler. O yüz çevirdi ve büyüklük tasladı, böylece kâfirlerden oldu.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Meleklere, "Adem'e secde edin" demiştik, İblis müstesna hepsi secde ettiler, o ise kaçındı, büyüklük tasladı ve inkar edenlerden oldu.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Hani meleklere, “Âdem için saygı ile eğilin” demiştik de İblis hariç bütün melekler hemen saygı ile eğilmişler, İblis (bundan) kaçınmış, büyüklük taslamış ve kâfirlerden olmuştu.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Ve o zaman meleklere: "Âdem'e secde edin!" dedik, hemen secde ettiler. Yalnız İblis dayattı, kibrine yediremedi, inkârcılardan oldu.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
Ve o vakit melâikeye «Adem için secde edin» dedik, derhal secde ettiler, ancak İblis dayattı, kibrine yediremedi, zaten kâfirlerden idi
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Hani meleklere: «Âdeme (yahud: Âdem için Allaha) secde edin» demişdik de (şeytanların reisi olan) iblisden başkası hemen secde etmişlerdi. O ise dayatmış, kibirlenmek istemişdi. (Zâten de) o kâfirlerdendi.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
O vakit meleklere: “Âdem'e secde edin!” demiştik; (cinlerden olan) İblis hâriç, hemen secde ettiler. (O) dayattı ve büyüklük tasladı, böylece kâfirlerden oldu.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Onu hatırla ki, meleklere: “-Âdem'e (hürmet olarak) secde edin.” demiştik de bütün melekler secde etmişlerdi. Ancak İblis secde etmekten yüz çevirip kibirlendi ve kâfirlerden oldu.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Hani Biz meleklere demiştik ki: «Âdem'e secde ediniz.» Onlar da hemen secde edivermişlerdi. Yanlız İblîs (Şeytan) kaçınmış, kibirlenmiş ve kâfirlerden olmuştu.
11.
Ümit Şimşek Meali
Meleklere, “Âdem'e secde edin” dediğimizde, İblis'ten başka hepsi secdeye kapandı. O ise bundan kaçındı ve büyüklük taslayarak kâfir oldu.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
And behold, We said to the angels: "Bow down to Adam" and they bowed down. Not so Iblis: he refused and was haughty: He was of those who reject Faith.
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 34. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
"Göklerde ne var, yerde ne varsa hepsi Allah’ı tesbih eder. O, kudreti dâimâ üstün gelen, her hükmü ve işi hikmetli ve sağlam olandır." (Saf Sûresi ...
"Meryem oğlu İsa da: “Ey İsrâiloğulları! Ben size Allah tarafından gönderilmiş bir peygamberim; daha önce inen Tevrat’ı doğrulamak ve benden sonra g ...
"Allah’a ve Rasûlü’ne gerektiği gibi inanır, mallarınızla ve canlarınızla Allah yolunda cihâd edersiniz. Eğer bilirseniz, sizin için hayırlı olan bu ...
