Bakara sûresi 286 ayettir. Medine’de on senelik bir
müddet içinde peyderpey nâzil olmuştur. Mushaf tertîbine göre 2, nüzûl sırasına
göre 87. sûredir. İsmini, 67 ile 71. âyetler arasında bahsedilen, İsrâiloğulları’nın
sığır kurban etmeleri kıssasından almıştır. Sûreye, içinde Âyetü’l-Kürsî
bulunduğundan اَلْكُرْسِيُّ (Kürsî), Kur’ân’ın zirvesi
olduğu için سَنَامُ الْقُرْاٰنِ (Senâmu’l-Kur’ân),
hidâyet nûrunun parlaklığı sebebiyle de اَلزَّهْرٰي
(Zehrâ) ismi verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in en uzun sûresidir. Bu hâliyle sûre,
Kur’ân’ın geniş bir özeti mâhiyetindedir.
Mushafta ikinci, nüzûl sıralamasında 87. sûredir, Medine’de nâzil olmuştur. Kur’an’ın en uzun sûresidir. Tamamının bir nüzûl sebebi olmamakla birlikte birçok âyeti için özel iniş sebepleri vardır. O âyetler açıklanırken nüzûl sebepleri hakkında da bilgi verilecektir.
Konusu
Sûrede bahsedilen temel konulardan bir kısmını şöyle
sıralayabiliriz:
Kur’an’ın Allah tarafından gönderilen hak bir kitap olduğu,
Tevhîd, nübüvvet ve âhiret gibi îman esaslarının delillerle beyân
edilmesi,
Mü’min, kâfir ve münafıkların vasıfları,
Hz. Âdem’in diğer yaratıklar arasındaki konumunun belirlenmesi, şeytanla
imtihanı ve cennetten indirilmesi,
İsrâiloğulları’nın tarih içindeki durumları, Kur’an’a ve Peygamberimize
karşı tavırları, hidâyete davet edilmeleri, yanlış itikad ve davranışlarının
tashihi,
Ka’be’nin inşâsı ve kıblenin Mescid-i Aksâ’dan Mescid-i Harâm’a
çevrilmesi,
Müslüman şahsiyetin inşası ve İslâm toplumunun teşekkülü için: Namaz,
oruç, zekât, hac ve cihad gibi ibâdetlerle ilgili hükümlerin; adâlet, ahde vefâ
ve infak gibi ictimâî hayata dair esaslar ile âile hukûku, devletler arası
ilişkiler, iktisadî ve siyâsî düzenlemelerin getirilmesi,
Ferd ve cemiyeti bozulup dağılmaktan korumak için sihir, içki, kumar ve faiz
gibi yasaklara dikkat çekilmesi,
Allah’ın birliğini, her şeye kâdir olduğunu ve ölüleri diriltip hesap
soracağını çeşitli misallerle ortaya koyarak insanları îman ve itaate
çağırması,
Kulluğun özü olan ve mü’mini Rabbine bağlayan bazı duaların öğretilmesi.
Hâsılı
dikkatle incelendiğinde Bakara sûresinin, ihtiva ettiği hükümler, konular ve
maksatlar itibariyle muazzam bir insicama, belirli ve düzenli bir plana sahip
olduğu görülür. İlk âyetlerde sûrede incelenecek olan konuların ana hatları
verilmekte, daha sonraki bölümlerde ise her konu sûre bütünlüğü içinde en uygun
yerini almaktadır. Sûre, hidâyeti kabul eden kulun, emredilen hükümleri yerine
getirme hususunda Rabbinden kolaylık talebiyle sona ermektedir. Muhtelif
konular ele alınmakla birlikte sûrenin esas hedefi, Kur’an’ın hidâyetini
gerçekleştirmek ve bundan âzamî istifadeyi sağlamaktır. Sûre boyunca devamlı bu
hedef gözetilmiş ve sûrenin başı ile sonu o hedefte birleşmiştir.[1]
[1] Sûrenin bu açıdan büyük
bir vukûfiyetle ele alınmasına örnek olarak bk. Drâz, en-Nebeü’l-azîm,
s. 163-211; En Mühim Mesaj: Kur’ân, s. 195-299.
Fazileti
Ele aldığı mevzulara bakıldığında Bakara sûresinin çok
önemli, faziletli ve büyük bir sûre olduğu görülür. Peygamber Efendimiz’in “Kur’an
âyetlerinin efendisi ve en büyüğü” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 142,
178) olarak beyân ettiği Âyetü’l-Kürsî de bu sûrede yer almaktadır. Sûrenin
faziletini beyân eden pek çok rivayet nakledilir. Bunların birkaçı şöyledir:
›“Kur’an’dan uzak kalarak evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şunu bilin ki
şeytan, içinde Bakara sûresi okunan evden ürküp kaçar.” (Müslim, Müsâfirîn 212)
›“Kur’an’ı okuyun; çünkü o, kıyamet gününde kendisiyle hemhâl olanlara
şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâvân’ı yani Bakara ve Âl-i İmrân sûrelerini okuyun;[1]
çünkü onlar, kıyamet gününde iki büyük bulut veya iki gölgelik ya da iki kuş
sürüsü hâlinde gelerek kendilerini okuyanları savunacak ve koruyacaklardır.
Bakara sûresini okuyun; çünkü ona sarılmak bereket, terketmek ise hasret ve
pişmanlıktır; ona sihirbazların gücü yetmez.” (Müslim, Müsâfirîn 252)
›“Bakara sûresinin sonundaki iki âyeti her kim gece vakti okursa bu iki
âyet o gece ona yeter.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 10)
›Sahâbeden Üseyd b. Hudayr bir gece Bakara sûresini okuyordu. Atı da
yanında bağlı bulunuyordu. Derken at ürküp hırçınlaşmaya başladı. Üseyd okumayı
kesince at da sâkinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at yine tedirgin bir
şekilde ileri geri gitmeye başladı. Üseyd susunca at da sâkinleşti. Bu durum
iki kez daha tekerrür etti. Oğlu Yahyâ ata yakın bir yerde bulunuyordu. Atın
çocuğa bir zarar vermesinden korktu ve onu bulunduğu yerden yanına çekti. Bu
sırada başını kaldırıp gökyüzüne baktığında buluta benzer bir şey içinde kandiller
misali ışıklar gördü. Bunlar yavaş yavaş yükselerek nihayet gözden kayboldu.
Sabah olunca durumu Resûlullah (s.a.s.)’e anlattı… Efendimiz şöyle buyurdu:
›“Onlar seni dinlemeye gelen meleklerdi. Eğer okumaya devam etseydin
sabah olunca onları herkes görecekti, kendilerini halktan gizlemeyeceklerdi.” (Buhârî, Fezâilü’l-Kur’ân 15; Müslim, Müsafirin 242)
Bu ve benzeri rivayetlerden de anlaşılacağı üzere
Bakara sûresi, hem evlerimizi hem de gönüllerimizi mânen îmâr edecek, okuyanı
âdeta maddî mânevî şerlerden muhâfaza ederek onu meleklerle beraberliğe yükseltecek
bir fazilet ve şerefi hâizdir.
Şimdi, bütün mâna, hikmet ve sırlarından kalbe
yansıyan miktarıyla o sûrenin tefsiri başlamaktadır:
[1] Bakara ve Âl-i İmrân
sûrelerine, hidâyet nûrlarının parlaklığı ve okuyanlara verilecek ecrin
büyüklüğü sebebiyle, اَلزَّهْرَاوَانِ (Zehrâvân) ismi verilmiştir.
72: O vakit siz bir insan öldürmüş, bu konuda münâkaşa edip suçu üzerinizden atmaya çalışmıştınız. Halbuki Allah, gizlediğiniz şeyleri mutlaka açığa çıkaracaktı.
73: “Kestiğiniz ineğin bir parçasıyla öldürülen kişiye vurun” dedik. İşte Allah, aklınızı çalıştırmanız için ölüleri böylece diriltir ve size âyetlerini gösterir.
74: Bundan sonra kalpleriniz yine katılaştı da taş kesildi, hatta taştan daha katı oldu. Çünkü öyle taşlar vardır ki bağrından ırmaklar çağlar. Öylesi de vardır ki, çatlar da arasından sular akar. Bazısı da Allah korkusundan yuvarlanıp düşer. Allah, yaptıklarınızdan habersiz değildir.
TEFSİR:
Rivayete
göre Hz. Mûsâ zamanında hayli zengin ve yaşlı bir yahudi vardı. Çocuğu da
yoktu. Kardeşinin çocukları ise oldukça fakir ve çaresiz bir durumda idiler.
Amcalarının mirasına ve kan bedeline göz diken bu çocuklar, onu öldürüp bir
tarafa attılar. Cinayeti de bir masumun üstüne yıkmaya çalıştılar. Katilin
bulunamaması yüzünden toplumda neredeyse silahlı mücadeleye kadar varacak bir
gerginlik doğdu. Hâdise Hz. Mûsâ’ya bildirilerek kendisinden bir çözüm bulması
istendi. O da Allah’tan aldığı vahye uygun olarak bir inek kesmelerini ve
bunun bir parçasıyla maktulün cesedine vurmalarını emretti. Denilenin
yapılması üzerine maktul dirildi ve kendisini öldürenin kimliğini açıkladı. (Taberî,
Câmi‘u’l-beyân, I, 507) Bir mûcize eseri olarak ölünün dirilmesiyle bir
yandan adâlet yerini bulup ihtilâf ortadan kalkarken bir yandan da yüce
Allah'ın ölüleri diriltmeye muktedir olduğu gösterilmiş oldu.
Aslında
ineğin kesilmesi ile birlikte İsrâiloğulları’nın kalplerinde bulunan ineği
kutsal sayma düşüncesi ve ona karşı duyulan sevginin de kesilip ortadan
kalkması gerekirdi. Gönüllerin tam mânasıyla Allah’a yöneltilmesi lazım
gelirdi. Ayrıca Allah’ın kudretini ve ölüleri dirilteceğini gösteren bir mûcize
olarak ölünün diriltilmesi de, İsrâiloğulları’nın imanlarını pekiştirmeli ve
kalplerini rakîk bir hale getirmeliydi. Bu gibi hadiselerden sonra onlardan bu
beklenirdi. Fakat böyle olmadı. Tam aksine kalpleri taş gibi katılaştı, hatta
taştan daha katı hâle geldi. Onlar, kalplerinin mukayese edildiği taşı daha
önceden tanıyorlardı. Taştan on iki pınarın fışkırdığını, Allah tecelli edince
dağın lime lime eridiğini ve Mûsâ’nın yere düşüp bayıldığını onlar bizzat
görmüşlerdi. Onların kalpleri ise bu taştan daha katıdır. Bütün olan bitene
rağmen bir türlü yumuşamamakta, ilâhî korku ile titrememekte ve takvâ
hisleriyle harekete geçememektedir. Bunlar, hayat emâreleri azalmış son derece
kuru, çorak ve katı kalplerdir.
İşte
İsrâiloğulları’nda sembolleştiği üzere kâfirlerin kalpleri, katılıkta mesel
hâline gelmiş taştan daha katıdır. Âyet bunun gerekçelerini şöyle
sıralamaktadır: Çünkü öyle taşlar vardır ki ondan tabiî veya teknik usullerle
gürül gürül ırmaklar fışkırır. Kâfir kalpler ise hiçbir şeyden etkilenmez ve
kendilerinden hiçbir mârifet fışkırmaz. Öyle taşlar vardır herhangi bir
etkilenme ile çatlar da aralarından sular akar; akmasa da süzülür, sızar. Kâfir
kalplerde böyle bir çatlama ve sızma da yoktur. Bazı taşlar da vardı ki yağmur,
kasırga, zelzele gibi ilâhî kudretin eseri olan olaylardan etkilenerek, Allah
korkusundan yerinden oynar, düşer, yuvarlanır. Halbuki kâfir kalpler, bu kadar
ayan beyân olan ayetler ve kesin açıklamalar karşısında bile zerre kadar tesir
altında kalmaz, teşvikten ve korkutmadan etkilenmez. Hâsılı taşlar bile Allah Teâlâ’nın
kendileri için koyduğu kanunlara uygun hareket edip bereketli ve faydalı
olabilirken, böyle katı kalplerin sahipleri Allah’ın emirlerine kayıtsız
kalarak ne kendilerine ne de başkalarına faydalı olabilmektedirler. Halbuki
Allah her şeyden haberdardır ve hiçbir şeyden gâfil değildir.
Allah
Resûlü (s.a.s.), kalp katılığına karşı bizleri uyararak şöyle buyurur: “Allah’ı
anmanın dışında çok konuşmayın. Çünkü Allah’ı
anmanın dışınıda sözün çokluğu kalp katılığına sebep olur. İnsanların Allah’tan
en uzak olanı ise, kalbi katı olandır.” (Tirmizî, Zühd 62)
Bu
bakımdan göz yaşarmaması, kalp katılığı, bitmek bilmeyen arzular ve dünyaya karşı
aşırı tamah bedbahtlık alâmeti olarak kabul edilmiştir.
Şu
hâdise, cansız diye bilinen varlıkların uyanıklığı ile inkârda Ebû Cehilleşmiş
kâfirlerin gafletini izah sadedinde çok mühimdir:
Ebû
Cehil, birgün Peygamberimiz (s.a.s.)’i aklınca imtihân etmek istedi. Ellerine
taşlar alarak Resûlullah (s.a.s.)’in yanına geldi ve:
“-
Bil bakalım, avucumda ne var? Gerçekten peygambersen ve sahiden göklerin
ardındaki sırlardan haberdâr isen, bu kadar yakınındaki şeyleri de hemen bilmen
lâzım!..” dedi. Allah Resûlü (s.a.s.):
“-
Avucunun içindekileri ben mi söyleyeyim, yoksa onlar mı benim hak peygamber
olduğuma şehâdet ederek konuşsunlar? Kudretullâh için senin avucundakileri dile
getirmek çok basittir. Rabbim dilerse, bütün cansızlar canlanıp insan gibi
konuşurlar. Esasen onlar, Allah’ın kudret ve azameti hakkında gönül sahiplerine
nice sırlar ifşâ ederler. Fakat elbette sen ve senin gibi gâfiller, onların
dilinden ve hâlinden anlayamaz!..” dedi.
Peygamberimiz
(s.a.s.) böyle söylerken, taşlar bir bir dile geldiler. Kelime-i şehâdet
getirdiler. Ebû Cehil, bu hâlden korktu, ürktü. Taşlar, elinden düştü. Nasipsiz
bedbaht, iman edip kurtuluşu seçeceği yerde: “Yalan, yalan!” diye haykırdı.
Sonra da:
“–Yeryüzünde
seninle başa çıkabilecek bir sihirbaz olamaz!” dedi. Bu küfür tezâhürleri ile,
kendisine kıyâmete kadar buğz edilecek kâfirlerin en mel’ûnu oldu. İlâhî
rahmetten ebedî olarak uzaklaştırıldı. (bk. Mesnevî, 2154-2161.
beyitler)
İmam
Kuşeyrî (r.a.), âyete bahsedildiği üzere maktûlün diriltilip kâtilinin kim
olduğunu söyleyebilmesi için ineğin kesilmesinin emredilmesinde şöyle bir işârî
mâna olduğunu söyler: “Kalbini mânen ihyâ etmek isteyen kimse, buna ancak
nefsini boğazlamakla erişebilir. Kim mücâhedelerle nefsini boğazlarsa, kalbini
müşâhede nurlarıyla diriltmiş olur.” (Kuşeyrî, Letâifü’l-işârât, I, 52)
Bu
bakımdan müslümanların, kalpleri böylesine taşlaşmış kişilerin hemen doğru yola
gelmelerini beklemeleri boşunadır:
O vakit siz bir insan öldürmüş, bu konuda münâkaşa edip suçu üzerinizden atmaya çalışmıştınız. Halbuki Allah, gizlediğiniz şeyleri mutlaka açığa çıkaracaktı.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Hani siz bir adam öldürmüştünüz de onun hakkında birbirinizle atışmıştınız. Halbuki Allah gizlemekte olduğunuzu ortaya çıkaracaktır.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Siz bir kimseyi öldürmüş ve bunu birbirinize atmıştınız; oysa Allah gizlemekte olduğunuzu ortaya çıkaracaktı.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Hani, bir kimseyi öldürmüştünüz de suçu birbirinizin üstüne atmıştınız. Hâlbuki Allah, gizlemekte olduğunuzu ortaya çıkaracaktı.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Hani bir zamanlar siz bir adam öldürmüştünüz de onun hakkında birbirinizle atışmış ve onu üstünüzden atmıştınız, halbuki Allah, saklamış olduğunuzu açığa çıkaracaktı.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
Ve o vakit bir kimse katletmiştiniz de hakkında biribirinizle atışmış, üstünüzden atmıştınız, halbuki Allah sakladığınızı çıkaracaktı
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Hani siz bir kimse öldürmüşdünüz de onun (kaatili) hakkında birbirinizle atışmışdınız (her biriniz suçu üstünüzden atmışdınız). Halbuki Allah sizin gizleyecek olduğunuz şey'i açığa vurandı.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Hem hani bir zaman siz, bir kimseyi öldürmüştünüz de, onun (katili) hakkında birbirinizle münâkaşa etmiştiniz. Hâlbuki Allah, gizlemekte olduğunuzu hakkıyla ortaya çıkarıcıdır.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Hani o vakıt, bir kişiyi öldürmüştünüz de, öldürenin kim olduğunu saklayıp suçu üstünüzden birbirinize atmıştınız. Halbuki, Allah gizlediğiniz şeyi açığa çıkarıcıdır.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Ve yine hatırlayınız ki, siz bir şahsı öldürmüştünüz, sonra bunda münazaaya kalkıştınız. Allah Teâlâ ise sizin gizlediğiniz şeyi (meydana) çıkarıcıdır.
11.
Ümit Şimşek Meali
Yine hatırlayın ki, siz birisini öldürmüş, onun katili hakkında da birbirinizle çekişmiştiniz. Allah ise sizin sakladığınızı açığa çıkaracaktı.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
Remember ye slew a man and fell into a dispute among yourselves as to the crime: But Allah was to bring forth what ye did hide.
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Bakara Sûresi 72. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
Hadîd sûresi Medine’de nâzil olmuştur. 29 âyettir. İsmini, 25. âyette geçen ve “demir” mânasına gelen اَلْحَد۪يدُ (hadîd) kelimesinden alır. Mushaf t ...
