En‘âm sûresi çoğunluğun görüşüne göre Mekke’de bir defada
inmiştir. Ancak üç veya altı âyetinin Medine’de indiğine dair bir görüş de
bulunmaktadır. 165 ayettir. Mushaftaki tertibe göre 6, iniş sırasına göre 55.
sûredir. Sûreye isim olan اَلأنْعَامُ
(en‘âm) kelimesi Arapça’da “deve, sığır ve koyun gibi evcil hayvanlar, ceylan,
geyik ve benzeri yabani hayvanlar ve bir takım binek hayvanları” mânasında
kullanılmaktadır. Bu kelime sûrenin 136, 138, 139 ve 142. âyetlerinde altı kez
tekrar edilmiştir.
Nuzül
Mushaftaki sıralamada 6., iniş sırasına göre 55. sûredir. Hicr sûresinden sonra, Sâffât sûresinden önce Mekke’de nâzil olmuştur. Tamamına yakınının Mekke’de indiği hususunda ittifak vardır. Abdullah b. Ömer’e ulaşan bir rivayete göre Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “En‘âm sûresi bana toplu olarak indi. 70.000 melek tesbih ve hamd sözleriyle bu sûrenin inişine eşlik etti” (Taberânî, el-Mu‘cemü’s-sağ^r, I, 145). Abdullah b. Abbas’tan aktarılan bir rivayette de Mekke’de “bir defada” indiği teyit edilmiştir (Taberânî, el-Mu‘cemü’l-kebîr, XX, 215). Ancak birkaç âyetinin Medine’de indiğine dair görüşler de vardır (bk. İbn Atıyye, II, 265; Elmalılı, III, 1861).
Konusu
Esasen İslâm’ın inanç esaslarının işlendiği bu sûrede özetle şu
mevzular yer almaktadır:
›Allah’ın
birliğinin delilleri; ilim, irade, kudret gibi sıfatları beyân edilerek şirkin
geçersizliği ve âhirette sebep olacağı vahim neticeleri haber verilir. İslâm
inancını kabul etmeyen kâfirlerin, Kur’an’ın davetine bigâne kaldıkları
takdirde, kendilerinden önceki kâfirlerin uğradıkları hazin akıbete
uğrayacakları ikazı yapılır.
›Peygamberin
tebliğ vazifesi ve bu vazifeyi ifâ ederken kullandığı imkânların sınırlı oluşu,
zengin veya fakir her seviyeden muhatapla münâsebetleri ele alınmakta,
özellikle çevreden gelen baskılar sebebiyle fakir müslümanlara olması gereken
ilginin azaltılmaması istenmektedir.
›Tevhid
mücâdelesinde Resûlullah (s.a.s.) ve etrafındaki müslümanları teselli etmek,
münkirlerden gelecek eziyetlere karşı sabırlı olmaya teşvik etmek ve takip
edilmesi gereken bir tebliğ metodunu öğretmek gayesiyle Hz. İbrâhim’in
putperest kavmiyle olan münâsebetleri, onları şirkten vazgeçirmek için
getirdiği deliller üzerinde durulur. Efendimiz’den önceki bütün peygamberlerin
hep aynı hidâyet yolunun yolcuları oldukları ve insanları bu doğru yola davet
ettikleri, dolayısıyla Peygamberimiz’e düşen vazifenin onların nurlu izinden
yürümek olduğu beyân edilir.
›Bir kısım hayvanlar
ve ziraat mahsulleriyle alakalı olarak putperest Arapların benimsedikleri
yanlış uygulamalar dile getirilip reddedilir ve bu hususta uyulması gereken
İslâmî kâideler açıklanır. Haram ve helâli belirleme yetkisinin sadece Allah’a
ait olduğu ortaya konur.
›Son olarak
ana-babaya iyilik, çocukları öldürmemek, günahları terk etmek, yetim malı
yememek, adâletli olmak ve benzeri gibi İslâm’ın temel ahlâkî esasları tekrar
edilerek tabi olunacak dosdoğru yolun bu olduğu, bütün ilâhî kitapların hep bu
esasları getirdiği, dolayısıyla ölüp âhiret gerçeği ile karşılaşmadan önce bu
esaslara uygun bir şekilde iman ederek sadece Allah için bir kulluk yapmanın
gereği üzerinde durulur. Yaratılmış olmanın ve imtihan edilmenin gayesi de
zaten budur.
Fazileti
En‘âm sûresinin faziletine dâir Allah Resûlü (s.a.s.)’in şöyle
buyurduğu rivayet edilir:
“En‘âm sûresi bana toplu olarak indirildi. Yetmiş bin melek tesbih
ve hamdederek bu sûrenin indirilişine eşlik etti.” (Taberânî, el-Mu‘cemü’s-sağîr,
I, 145)
“En‘âm sûresi, Kur’ân-ı Kerîm’in en üstün sûrelerinden biridir.” (Dârimî, Fezâilü’l-Kur’ân
17)
75: Biz İbrâhim’e delille akıl yürütmesi, kesin bir ilme ve imana sahip olması için göklerin ve yerin muhteşem saltanatını öylece gösteriyorduk.
TEFSİR:
اَلْمَلَكُوتُ (melekût) kelimesi “mülk, tam olarak malik
olmak, sahip olmak, Allah’ın göklerde ve yerde olan rubûbiyet ve ulûhiyet
tecellileri, hükümranlık ve yönetimi” gibi mânalara gelmektedir. Allah Teâlâ İbrâhim
(a.s.)’ın gözüne, kesin bir bilgi ve imana ulaşabilmesi için yıldızları, ay ve
güneşiyle gökleri ve yeri gösterdikten başka, tümüyle bütün kâinatın sonsuz
kudret sahibi Cenâb-ı Hakk’ın hükümdarlık ve saltanatına tabi olduğunu,
bunlarda cereyan eden rubûbiyet sırlarını ve ulûhiyet tecellilerini onun basîretine
göstermiş, kalbine bildirmiştir. Böylece Hz. İbrâhim, gökleri, yerleri ve
bunlarda bulunan bütün varlıklarla birlikte kâinatı yaratan, eşsiz bir nizam
içinde hepsini idare eden, yöneten rabbânî kudretin, hepsinin sahibi ve hâkimi
bulunan ve benzeri olmayan bir tek kudretten ibaret olduğunu kesin olarak
görmüş, bilmiş ve buna yakini olarak iman etmiştir. Kendisinin o sonsuz kudrete
yıldızlardan daha uzak olmadığını, yıldızların gökte birer mevkileri varsa
yeryüzünde yaşayan kendisinin hepsinin üstünde bir şerefi olduğunu idrak
etmiştir. Dolayısıyla böyle bir şerefi taşıyan akıl ve irade sahibi insanın, o
hakiki mâliki bırakarak herhangi bir mahluka kul ve köle olup alçalması pek
büyük bir sapıklık, pek tehlikeli bir küfür ve büyük bir nankörlüktür.
Âyetteki
“melekût”la alakalı işâri izah şöyledir: Bu âlemdeki her şeyin bir zahiri
vardır. Bazan o cismânî varlık diye ifade edilir. Uzunluk, genişlik ve
derinlikten ibâret olup üç boyutludur. Bir yer tutar, bölünmeyi ve parçalanmayı
kabul eder. Beş duyuyla hissedilmeye yakın olması sebebiyle bazan ona “dünya”
denir. Şekil değiştirmeyi kabul etmesi ve beş duyuyla idrak edilmesi sebebiyle bazan
“sûret” denir. Duyularla müşâhede edilmesinden dolayı bazan “şehâdet” denir. Bazan
de, mülk edinilmesi ve onda duyularla tasarrufta bulunulması sebebiyle, “mülk”
denir. Bu âlemdeki her şeyin bir de
bâtını vardır. Buna da bazan üç boyutlu olmadığı, bir yer tutmadığı ve beş duyuyla
hissedilmediği ve parçalara ayrılamadığı için “ruhânî”, bazan sonradan
hissedilecek olması sebebiyle “âhiret”, bazan şekilsiz ve duyularla
anlaşılmaktan uzak oluşu sebebiyle “mâna” denir. Bazan de duyularla
hissedilemez olduğu için “gayb” denir. Bazan de mülk ve sûret âlemine sahip
olduğu için “melekût” denir. Çünkü mülk melekût ile, melekût ise Hakk’ın
kudretiyle ayakta durur. Nitekim Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur: “Her türlü
kusurdan ve ortaktan uzaktır o Allah ki, her şeyin mutlak hâkimiyeti ve
tasarrufu O’nun elindedir. Siz de sonunda O’na döndürüleceksiniz!” (Yâsîn
36/83) Yani, melekût yolundan O’na döndürülürsünüz. Melekût âlemi, Allah’tan
başka hiçbir şey yokken, “ol” emriyle Allah Teâlâ’nın ilk yarattıklarındandır.
Nitekim şu âyet buna delalet eder: “Onlar, göklerin ve yerin nasıl muhteşem
bir hükümranlık altında idare edildiğini görmüyorlar mı?” (A‘râf 7/185) Âyette melekût âleminin bir şeyden
yaratılmadığına dikkat çekilmiştir. Onun dışındakiler ise bir şeyden
yaratılmıştır. Allah Teâlâ, emir ile yarattığına “emir”, bir şeyden yarattığına
“halk” adını vermiş ve şöyle buyurmuştur: “Bilin ki, yaratma da, emir ve
idâre yetkisi de yalnız O’na aittir.”
(A‘râf 7/54)
İşte Allah Teâlâ, İbrâhim (a.s.)’a, izah edilmeye
çalışıldığı gibi eşyanın melekûtunu ve onlardaki Allah’ın birliğine işaret eden
alâmetleri göstermiştir. O da Allah’ın lütfuyla bu büyük hakikati tam olarak
idrak etmiş ve son derece şuurlu bir yaklaşımla putperest kavmini mantikî
yollarla ikna için mücadeleye başlamıştır:
Biz İbrâhim’e delille akıl yürütmesi, kesin bir ilme ve imana sahip olması için göklerin ve yerin muhteşem saltanatını öylece gösteriyorduk.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Böylece biz, kesin iman edenlerden olması için İbrahim'e göklerin ve yerin melekûtunu gösteriyorduk.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Yakinen bilenlerden olması için İbrahim'e göklerin ve yerin hükümranlığını şöylece gösteriyorduk:
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
İşte böylece İbrahim’e göklerdeki ve yerdeki hükümranlığı ve nizamı gösteriyorduk ki kesin ilme erenlerden olsun.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Böylece biz İbrahim'e göklerin ve yerin melekûtunu (muhteşem varlıklarını) gösteriyorduk ki, kesin inananlardan olsun.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
Bu sûretle Ibrâhîme Göklerin ve Yerin melekûtünü gösteriyorduk ki yakîn hâsıl edenlerden olsun
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Biz İbrâhîme (hakıykatı nasıl öğretdiysek, istidlalde bulunması ve) kesin ilme erenlerden olması için göklerin ve yerin büyük mülkünü de öylece gösteriyorduk.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
İşte (birliğimize delil getirsin) ve kat'î olarak îmân edenlerden olsun diye İbrâhîm'e, göklerin ve yerin melekûtunu (İlâhî tasarrufâtın açıkça göründüğü cihetini)böyle gösteriyorduk.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Biz, İbrahim'e atasının ve kavminin sapıklığını gösterdiğimiz gibi, göklerin ve yerin acâibini ve güzelliklerini gösteriyorduk ki, tevhîd hususunda yakîn sahibi olsun.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Ve İbrahim'e şöylece göklerin ve yerin melekutunu gösteriyorduk ki, yakinen bilip inananlardan oluversin.
11.
Ümit Şimşek Meali
Kesin bir imana erişmesi için, İbrahim'e Biz böylece göklerin ve yerin melekûtunu gösterdik.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
So also did We show Abraham the power and the laws of the heavens and the earth, that he might (with understanding) have certitude.
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. En'âm Sûresi 75. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
Zengin kelimesi sözlükte, “Parası, malı çok olan; varlıklı, yokluksuz, variyetli” demektir.
Fıkıhta ise zenginlik, “aslî ihtiyaçlardan fazla mala sah ...
