En‘âm sûresi çoğunluğun görüşüne göre Mekke’de bir defada
inmiştir. Ancak üç veya altı âyetinin Medine’de indiğine dair bir görüş de
bulunmaktadır. 165 ayettir. Mushaftaki tertibe göre 6, iniş sırasına göre 55.
sûredir. Sûreye isim olan اَلأنْعَامُ
(en‘âm) kelimesi Arapça’da “deve, sığır ve koyun gibi evcil hayvanlar, ceylan,
geyik ve benzeri yabani hayvanlar ve bir takım binek hayvanları” mânasında
kullanılmaktadır. Bu kelime sûrenin 136, 138, 139 ve 142. âyetlerinde altı kez
tekrar edilmiştir.
Nuzül
Mushaftaki sıralamada 6., iniş sırasına göre 55. sûredir. Hicr sûresinden sonra, Sâffât sûresinden önce Mekke’de nâzil olmuştur. Tamamına yakınının Mekke’de indiği hususunda ittifak vardır. Abdullah b. Ömer’e ulaşan bir rivayete göre Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “En‘âm sûresi bana toplu olarak indi. 70.000 melek tesbih ve hamd sözleriyle bu sûrenin inişine eşlik etti” (Taberânî, el-Mu‘cemü’s-sağ^r, I, 145). Abdullah b. Abbas’tan aktarılan bir rivayette de Mekke’de “bir defada” indiği teyit edilmiştir (Taberânî, el-Mu‘cemü’l-kebîr, XX, 215). Ancak birkaç âyetinin Medine’de indiğine dair görüşler de vardır (bk. İbn Atıyye, II, 265; Elmalılı, III, 1861).
Konusu
Esasen İslâm’ın inanç esaslarının işlendiği bu sûrede özetle şu
mevzular yer almaktadır:
›Allah’ın
birliğinin delilleri; ilim, irade, kudret gibi sıfatları beyân edilerek şirkin
geçersizliği ve âhirette sebep olacağı vahim neticeleri haber verilir. İslâm
inancını kabul etmeyen kâfirlerin, Kur’an’ın davetine bigâne kaldıkları
takdirde, kendilerinden önceki kâfirlerin uğradıkları hazin akıbete
uğrayacakları ikazı yapılır.
›Peygamberin
tebliğ vazifesi ve bu vazifeyi ifâ ederken kullandığı imkânların sınırlı oluşu,
zengin veya fakir her seviyeden muhatapla münâsebetleri ele alınmakta,
özellikle çevreden gelen baskılar sebebiyle fakir müslümanlara olması gereken
ilginin azaltılmaması istenmektedir.
›Tevhid
mücâdelesinde Resûlullah (s.a.s.) ve etrafındaki müslümanları teselli etmek,
münkirlerden gelecek eziyetlere karşı sabırlı olmaya teşvik etmek ve takip
edilmesi gereken bir tebliğ metodunu öğretmek gayesiyle Hz. İbrâhim’in
putperest kavmiyle olan münâsebetleri, onları şirkten vazgeçirmek için
getirdiği deliller üzerinde durulur. Efendimiz’den önceki bütün peygamberlerin
hep aynı hidâyet yolunun yolcuları oldukları ve insanları bu doğru yola davet
ettikleri, dolayısıyla Peygamberimiz’e düşen vazifenin onların nurlu izinden
yürümek olduğu beyân edilir.
›Bir kısım hayvanlar
ve ziraat mahsulleriyle alakalı olarak putperest Arapların benimsedikleri
yanlış uygulamalar dile getirilip reddedilir ve bu hususta uyulması gereken
İslâmî kâideler açıklanır. Haram ve helâli belirleme yetkisinin sadece Allah’a
ait olduğu ortaya konur.
›Son olarak
ana-babaya iyilik, çocukları öldürmemek, günahları terk etmek, yetim malı
yememek, adâletli olmak ve benzeri gibi İslâm’ın temel ahlâkî esasları tekrar
edilerek tabi olunacak dosdoğru yolun bu olduğu, bütün ilâhî kitapların hep bu
esasları getirdiği, dolayısıyla ölüp âhiret gerçeği ile karşılaşmadan önce bu
esaslara uygun bir şekilde iman ederek sadece Allah için bir kulluk yapmanın
gereği üzerinde durulur. Yaratılmış olmanın ve imtihan edilmenin gayesi de
zaten budur.
Fazileti
En‘âm sûresinin faziletine dâir Allah Resûlü (s.a.s.)’in şöyle
buyurduğu rivayet edilir:
“En‘âm sûresi bana toplu olarak indirildi. Yetmiş bin melek tesbih
ve hamdederek bu sûrenin indirilişine eşlik etti.” (Taberânî, el-Mu‘cemü’s-sağîr,
I, 145)
“En‘âm sûresi, Kur’ân-ı Kerîm’in en üstün sûrelerinden biridir.” (Dârimî, Fezâilü’l-Kur’ân
17)
76: Derken gece bastırınca İbrâhim bir yıldız gördü: “Bu benim Rabbim, öyle mi?” dedi. Yıldız batınca da: “Ben batıp kaybolanları sevmem” dedi.
77: Sonra doğmakta olan ayı görünce: “Bu benim Rabbim, öyle mi?” dedi. O batıp kaybolunca: “Eğer Rabbim bana doğru yolu göstermeseydi, elbette sapıklığa düşenlerden olurdum” dedi.
78: Birgün de güneşi doğarken gördü ve hemen: “Bu benim Rabbim, öyle mi? Bu hepsinden de büyük!” dedi. O da batıp kaybolunca asıl gerçeği haber verdi: “Ey kavmim, şüphesiz ben, sizin Allah’a koştuğunuz ortaklardan beriyim.”
79: “Şunu bilin ki ben, dupduru bir iman ve teslimiyetle yüzümü gökleri ve yeri yoktan yaratan Allah’a çevirdim. Ben müşriklerden değilim.”
TEFSİR:
Allah’ın
birliğine kesinlikle inanmış olan Hz. İbrâhim, yıldızlara, aya, güneşe tapan
kavminin, bu bâtıl inançlarından hareket ederek ve bir metot gereği onlarla aynı
düşünceyi paylaşıyormuş süsü vererek onları tevhid akidesini kabule davet eder.
Öncelikle bunlar içinde görüntü itibariyle en küçüğü olan yıldızdan başlar.
Gece karanlığı bastırıp yıldızlar doğunca, muhtemelen içlerinden en parlak
birini gözüne kestirip, “onun gerçek rab olabileceğini” söyler. Fakat kısa bir
müddet sonra yıldız batıp kaybolunca, bu haliyle yıldızın gerçek rab olmasının
imkânsızlığını bildirmek üzere hemen “Ben batıp kaybolanları sevmem” (En‘âm
6/76) der. Bu sözüyle Hz. İbrâhim, Rab ile kul arasındaki münasebette sevginin
en mühim esas olduğunu, fakat hareket etme ve batmanın rubûbiyet delili değil,
sonradan yaratılmış olma, etkilenme, mahkum olma ve yok olma delili olduğunu
gösterir. Bu sebeple batıp kaybolanın rab olamayacağını, batana sevgi
göstermenin sonu boşa çıkacak bir sapıklık olduğunu ve gerçek Rabbin her türlü
zevalden uzak bulunan bir yaratıcı kudret olması gerektiğini ortaya koyar.
Sonra doğmakta olan ayı görür. Bunun “gerçek rab olma” ihtimalini dile getirir,
fakat batıp kaybolunca hem kendinin hidâyet üzere bulunduğunu belirtmek, hem
her an rabbine olan ihtiyacını itiraf edip şükretmek, hem de muhataplarını
kendisi gibi inanmaya çağırmak niyetiyle hemen “Eğer Rabbim bana doğru yolu
göstermeseydi, elbette sapıklığa düşenlerden olurdum” (En‘âm 6/77) der.
Daha sonra doğmakta olan güneşi görüp, diğerlerinden daha büyük olması
itibariyle “gerçek rabbin bu olabileceği” ihtimali üzerinde durur. Fakat o da
batıp kaybolunca Hz. İbrâhim derhal, çok önceden kalbinin her köşesine tam olarak
yerleşmiş, iliklerine, hücrelerine işlemiş tevhid inancını bütün samimiyetiyle
dile getirerek: “Ey kavmim, şüphesiz ben, sizin Allah’a koştuğunuz
ortaklardan beriyim. Şunu bilin ki ben, dupduru bir iman ve teslimiyetle yüzümü
gökleri ve yeri yoktan yaratan Allah’a çevirdim. Ben müşriklerden değilim” (En‘âm
6/78-79) buyurur.
Görüldüğü
üzere kıssada Hz. İbrâhim’in, Allah’ın birliğine hangi delillerle ve nasıl
ulaştığı anlatılır. Kıssanın esasının, Allah’ı birleyenle Allah’a ortak koşanın
tartışması olduğu açıkça görülür. Dolayısıyla bu ikna edici ve susturucu
delillerle aynı zamanda Allah Resûlü (s.a.s.), Hz. İbrâhim’e çok değer veren ve
onun neslinden gelmekle öğünen putperest kavmini tevhide davet etmiştir. Hak
dinin temsilcileri ve tebliğcileri de kıyamete kadar insanları bu nevi
delillerle tevhide davet edeceklerdir. Çünkü zaman değişse de insan gerçeği,
şirk ve tevhid hakikati hiçbir zaman değişmemektedir.
Bu
âyetlerden şöyle bir işârî mâna anlamak mümkündür: İnsanı talep perdeleri
kuşatır ve ona “varlık sabahı”nın ötesi tecelli etmez. Ancak “akıl yıldızı”
doğduğunda delil ışığıyla sırrında Hakk’ı müşâhede eder ve “Bu benim Rabbim”
der. Sonra sırrındaki ışık biraz daha artarak “ilim ayı” doğar. Anlama ve izah
şartı ile onu mütalaa eder ve “Bu benim Rabbim” der. Sonra sabah iyice açılır,
gün aydınlık olur, sırrın şeref burcundan “irfan güneşleri” doğar da talep için
bir mekan, ihtimal için bir hüküm ve töhmet için bir karar kalmaz. Hepsi mânasını
yitirir de kul: “Ey kavmim! Ben sizin koştuğunuz ortaklardan uzağım” der. Çünkü
gözle ayân beyân gördükten sonra hiçbir şüpheye, gerçek ortaya çıktıktan sonra
onu örtecek bir perdeye yer yoktur. (Kuşeyrî, Letâifü’l-işârât, I, 301)
Hz.
İbrâhim ile kavmi arasındaki tartışma şöyle devam ediyor:
Birgün de güneşi doğarken gördü ve hemen: “Bu benim Rabbim, öyle mi? Bu hepsinden de büyük!” dedi. O da batıp kaybolunca asıl gerçeği haber verdi: “Ey kavmim, şüphesiz ben, sizin Allah’a koştuğunuz ortaklardan beriyim.”
2.
Diyanet Vakfı Meali
Güneşi doğarken görünce de, Rabbim budur, zira bu daha büyük, dedi. O da batınca, dedi ki: Ey kavmim! Ben sizin (Allah'a) ortak koştuğunuz şeylerden uzağım.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Güneşi doğarken görünce "işte bu benim Rabbim, bu daha büyük!" dedi; batınca, "Ey milletim! Doğrusu ben ortak koştuklarınızdan uzağım" dedi.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Güneşi doğarken görünce de, “İşte benim Rabbim! Bu daha büyük” dedi. O da batınca (kavmine dönüp), “Ey kavmim! Ben sizin Allah’a ortak koştuğunuz şeylerden uzağım” dedi.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Güneş'i doğarken görünce: "Rabb'im budur, bu hepsinden büyük" dedi. O da batınca dedi ki: "Ey kavmim! Ben sizin (Allah'a) ortak koştuğunuz şeylerden uzağım".
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
vaktâki güneş doğmak üzere iken gördü «bu imiş rabbim, bu hepsinden büyük» dedi, o da batınca ey kavmim, dedi: haberiniz olsun ben sizin şirk koştuğunuz şeylerden berîim
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Sonra güneşi doğar vaz'iyyetde görünce de: «Bu mu imiş benim Rabbim?! Bu, hepsinden de büyük!» demiş, batınca da (şöyle) söylemişdi: «Ey kavmim, (Gördünüz ya, bunların hepsi fânî ve mahlukdur) Ben sizin (Allaha) eş katageldiğiniz nesnelerden kat'iyyen uzağım».
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Nihâyet doğmakta olan güneşi görünce: “Bu rabbimdir; (öyle mi?) bu daha büyüktür!” dedi. Fakat (o da) batınca: “Ey kavmim! (Bilin ki) doğrusu ben, (sizin Allah'a)ortak koşmakta olduğunuz şeylerden uzağım!” dedi.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Daha sonra, güneşi doğar halde görünce: “- Rabbim bu mudur?” “Bu, gördüklerimden daha büyük ve parlak!” demiş ve batınca da; “-Ey kavmim, bu gördükleriniz, hep yok olan varlıklardır, ben sizin Allah'a ortak koştuğunuz şeylerden kat'iyyen berîyim.” diye söylemişti.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Vaktâ ki, güneşi doğmaya başlar gördü. Dedi ki: «Budur Rabbim, bu daha büyük.» Nihâyet o da batınca dedi ki: «Ey kavmim! Ben muhakkak sizin Allah Teâlâ'ya şerik koştuğunuz şeylerden berîyim.
11.
Ümit Şimşek Meali
Güneşi doğarken gördüğünde “İşte rabbim; en büyük bu” dedi. O da batınca “Ey kavmim,” dedi. “Ben sizin ortak koştuğunuz şeylerden uzağım.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
When he saw the sun rising in splendour, he said: "This is my Lord; this is the greatest (of all)." But when the sun set, he said: "O my people! I am indeed free from your (guilt) of giving partners to Allah.
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. En'âm Sûresi 78. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
