En‘âm sûresi çoğunluğun görüşüne göre Mekke’de bir defada
inmiştir. Ancak üç veya altı âyetinin Medine’de indiğine dair bir görüş de
bulunmaktadır. 165 ayettir. Mushaftaki tertibe göre 6, iniş sırasına göre 55.
sûredir. Sûreye isim olan اَلأنْعَامُ
(en‘âm) kelimesi Arapça’da “deve, sığır ve koyun gibi evcil hayvanlar, ceylan,
geyik ve benzeri yabani hayvanlar ve bir takım binek hayvanları” mânasında
kullanılmaktadır. Bu kelime sûrenin 136, 138, 139 ve 142. âyetlerinde altı kez
tekrar edilmiştir.
Nuzül
Mushaftaki sıralamada 6., iniş sırasına göre 55. sûredir. Hicr sûresinden sonra, Sâffât sûresinden önce Mekke’de nâzil olmuştur. Tamamına yakınının Mekke’de indiği hususunda ittifak vardır. Abdullah b. Ömer’e ulaşan bir rivayete göre Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “En‘âm sûresi bana toplu olarak indi. 70.000 melek tesbih ve hamd sözleriyle bu sûrenin inişine eşlik etti” (Taberânî, el-Mu‘cemü’s-sağ^r, I, 145). Abdullah b. Abbas’tan aktarılan bir rivayette de Mekke’de “bir defada” indiği teyit edilmiştir (Taberânî, el-Mu‘cemü’l-kebîr, XX, 215). Ancak birkaç âyetinin Medine’de indiğine dair görüşler de vardır (bk. İbn Atıyye, II, 265; Elmalılı, III, 1861).
Konusu
Esasen İslâm’ın inanç esaslarının işlendiği bu sûrede özetle şu
mevzular yer almaktadır:
›Allah’ın
birliğinin delilleri; ilim, irade, kudret gibi sıfatları beyân edilerek şirkin
geçersizliği ve âhirette sebep olacağı vahim neticeleri haber verilir. İslâm
inancını kabul etmeyen kâfirlerin, Kur’an’ın davetine bigâne kaldıkları
takdirde, kendilerinden önceki kâfirlerin uğradıkları hazin akıbete
uğrayacakları ikazı yapılır.
›Peygamberin
tebliğ vazifesi ve bu vazifeyi ifâ ederken kullandığı imkânların sınırlı oluşu,
zengin veya fakir her seviyeden muhatapla münâsebetleri ele alınmakta,
özellikle çevreden gelen baskılar sebebiyle fakir müslümanlara olması gereken
ilginin azaltılmaması istenmektedir.
›Tevhid
mücâdelesinde Resûlullah (s.a.s.) ve etrafındaki müslümanları teselli etmek,
münkirlerden gelecek eziyetlere karşı sabırlı olmaya teşvik etmek ve takip
edilmesi gereken bir tebliğ metodunu öğretmek gayesiyle Hz. İbrâhim’in
putperest kavmiyle olan münâsebetleri, onları şirkten vazgeçirmek için
getirdiği deliller üzerinde durulur. Efendimiz’den önceki bütün peygamberlerin
hep aynı hidâyet yolunun yolcuları oldukları ve insanları bu doğru yola davet
ettikleri, dolayısıyla Peygamberimiz’e düşen vazifenin onların nurlu izinden
yürümek olduğu beyân edilir.
›Bir kısım hayvanlar
ve ziraat mahsulleriyle alakalı olarak putperest Arapların benimsedikleri
yanlış uygulamalar dile getirilip reddedilir ve bu hususta uyulması gereken
İslâmî kâideler açıklanır. Haram ve helâli belirleme yetkisinin sadece Allah’a
ait olduğu ortaya konur.
›Son olarak
ana-babaya iyilik, çocukları öldürmemek, günahları terk etmek, yetim malı
yememek, adâletli olmak ve benzeri gibi İslâm’ın temel ahlâkî esasları tekrar
edilerek tabi olunacak dosdoğru yolun bu olduğu, bütün ilâhî kitapların hep bu
esasları getirdiği, dolayısıyla ölüp âhiret gerçeği ile karşılaşmadan önce bu
esaslara uygun bir şekilde iman ederek sadece Allah için bir kulluk yapmanın
gereği üzerinde durulur. Yaratılmış olmanın ve imtihan edilmenin gayesi de
zaten budur.
Fazileti
En‘âm sûresinin faziletine dâir Allah Resûlü (s.a.s.)’in şöyle
buyurduğu rivayet edilir:
“En‘âm sûresi bana toplu olarak indirildi. Yetmiş bin melek tesbih
ve hamdederek bu sûrenin indirilişine eşlik etti.” (Taberânî, el-Mu‘cemü’s-sağîr,
I, 145)
“En‘âm sûresi, Kur’ân-ı Kerîm’in en üstün sûrelerinden biridir.” (Dârimî, Fezâilü’l-Kur’ân
17)
76: Derken gece bastırınca İbrâhim bir yıldız gördü: “Bu benim Rabbim, öyle mi?” dedi. Yıldız batınca da: “Ben batıp kaybolanları sevmem” dedi.
77: Sonra doğmakta olan ayı görünce: “Bu benim Rabbim, öyle mi?” dedi. O batıp kaybolunca: “Eğer Rabbim bana doğru yolu göstermeseydi, elbette sapıklığa düşenlerden olurdum” dedi.
78: Birgün de güneşi doğarken gördü ve hemen: “Bu benim Rabbim, öyle mi? Bu hepsinden de büyük!” dedi. O da batıp kaybolunca asıl gerçeği haber verdi: “Ey kavmim, şüphesiz ben, sizin Allah’a koştuğunuz ortaklardan beriyim.”
79: “Şunu bilin ki ben, dupduru bir iman ve teslimiyetle yüzümü gökleri ve yeri yoktan yaratan Allah’a çevirdim. Ben müşriklerden değilim.”
TEFSİR:
Allah’ın
birliğine kesinlikle inanmış olan Hz. İbrâhim, yıldızlara, aya, güneşe tapan
kavminin, bu bâtıl inançlarından hareket ederek ve bir metot gereği onlarla aynı
düşünceyi paylaşıyormuş süsü vererek onları tevhid akidesini kabule davet eder.
Öncelikle bunlar içinde görüntü itibariyle en küçüğü olan yıldızdan başlar.
Gece karanlığı bastırıp yıldızlar doğunca, muhtemelen içlerinden en parlak
birini gözüne kestirip, “onun gerçek rab olabileceğini” söyler. Fakat kısa bir
müddet sonra yıldız batıp kaybolunca, bu haliyle yıldızın gerçek rab olmasının
imkânsızlığını bildirmek üzere hemen “Ben batıp kaybolanları sevmem” (En‘âm
6/76) der. Bu sözüyle Hz. İbrâhim, Rab ile kul arasındaki münasebette sevginin
en mühim esas olduğunu, fakat hareket etme ve batmanın rubûbiyet delili değil,
sonradan yaratılmış olma, etkilenme, mahkum olma ve yok olma delili olduğunu
gösterir. Bu sebeple batıp kaybolanın rab olamayacağını, batana sevgi
göstermenin sonu boşa çıkacak bir sapıklık olduğunu ve gerçek Rabbin her türlü
zevalden uzak bulunan bir yaratıcı kudret olması gerektiğini ortaya koyar.
Sonra doğmakta olan ayı görür. Bunun “gerçek rab olma” ihtimalini dile getirir,
fakat batıp kaybolunca hem kendinin hidâyet üzere bulunduğunu belirtmek, hem
her an rabbine olan ihtiyacını itiraf edip şükretmek, hem de muhataplarını
kendisi gibi inanmaya çağırmak niyetiyle hemen “Eğer Rabbim bana doğru yolu
göstermeseydi, elbette sapıklığa düşenlerden olurdum” (En‘âm 6/77) der.
Daha sonra doğmakta olan güneşi görüp, diğerlerinden daha büyük olması
itibariyle “gerçek rabbin bu olabileceği” ihtimali üzerinde durur. Fakat o da
batıp kaybolunca Hz. İbrâhim derhal, çok önceden kalbinin her köşesine tam olarak
yerleşmiş, iliklerine, hücrelerine işlemiş tevhid inancını bütün samimiyetiyle
dile getirerek: “Ey kavmim, şüphesiz ben, sizin Allah’a koştuğunuz
ortaklardan beriyim. Şunu bilin ki ben, dupduru bir iman ve teslimiyetle yüzümü
gökleri ve yeri yoktan yaratan Allah’a çevirdim. Ben müşriklerden değilim” (En‘âm
6/78-79) buyurur.
Görüldüğü
üzere kıssada Hz. İbrâhim’in, Allah’ın birliğine hangi delillerle ve nasıl
ulaştığı anlatılır. Kıssanın esasının, Allah’ı birleyenle Allah’a ortak koşanın
tartışması olduğu açıkça görülür. Dolayısıyla bu ikna edici ve susturucu
delillerle aynı zamanda Allah Resûlü (s.a.s.), Hz. İbrâhim’e çok değer veren ve
onun neslinden gelmekle öğünen putperest kavmini tevhide davet etmiştir. Hak
dinin temsilcileri ve tebliğcileri de kıyamete kadar insanları bu nevi
delillerle tevhide davet edeceklerdir. Çünkü zaman değişse de insan gerçeği,
şirk ve tevhid hakikati hiçbir zaman değişmemektedir.
Bu
âyetlerden şöyle bir işârî mâna anlamak mümkündür: İnsanı talep perdeleri
kuşatır ve ona “varlık sabahı”nın ötesi tecelli etmez. Ancak “akıl yıldızı”
doğduğunda delil ışığıyla sırrında Hakk’ı müşâhede eder ve “Bu benim Rabbim”
der. Sonra sırrındaki ışık biraz daha artarak “ilim ayı” doğar. Anlama ve izah
şartı ile onu mütalaa eder ve “Bu benim Rabbim” der. Sonra sabah iyice açılır,
gün aydınlık olur, sırrın şeref burcundan “irfan güneşleri” doğar da talep için
bir mekan, ihtimal için bir hüküm ve töhmet için bir karar kalmaz. Hepsi mânasını
yitirir de kul: “Ey kavmim! Ben sizin koştuğunuz ortaklardan uzağım” der. Çünkü
gözle ayân beyân gördükten sonra hiçbir şüpheye, gerçek ortaya çıktıktan sonra
onu örtecek bir perdeye yer yoktur. (Kuşeyrî, Letâifü’l-işârât, I, 301)
Hz.
İbrâhim ile kavmi arasındaki tartışma şöyle devam ediyor:
Derken gece bastırınca İbrâhim bir yıldız gördü: “Bu benim Rabbim, öyle mi?” dedi. Yıldız batınca da: “Ben batıp kaybolanları sevmem” dedi.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Gecenin karanlığı onu kaplayınca bir yıldız gördü, Rabbim budur, dedi. Yıldız batınca, batanları sevmem, dedi.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Gece basınca bir yıldız gördü, "işte bu benim Rabbim!" dedi; yıldız batınca, "batanları sevmem" dedi.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Üzerine gece karanlığı basınca, bir yıldız gördü. “İşte Rabbim!” dedi. Yıldız batınca da, “Ben öyle batanları sevmem” dedi.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Üzerine gece bastırınca, bir yıldız gördü:"Rabb'im budur" dedi. Yıldız batınca da:" Ben batanları sevmem" dedi.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
vakta ki üzerini gece kapladı bir yıldız gördü «bu imiş rabbım» dedi, derken batıverince «ben öyle batanları sevmem» dedi
7.
Hasan Basri Çantay Meali
İşte o, üstüne gece bürüyüb örtünce bir yıldız görmüş, «Bu mu benim Rabbim?!» demiş, o sönüb gidince ise şöyle demişdi: «Ben böyle sönüb batanları (Tanrı diye) sevmem».
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Derken (İbrâhîm,) üzerini gece (karanlığı) kaplayınca bir yıldız gördü (ve kavmine): “Bu rabbimdir (öyle mi?)” dedi. Fakat (bir süre sonra o yıldız) batınca: “Ben batanları sevmem!” dedi.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Vakta ki İbrahim'in üzerini gece bürüdü, bir yıldız gördü: “- Bu mu benim Rabbim?!” dedi. Derken yıldız batıverince: “- Ben öyle batanları sevmem” dedi.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Vaktâ ki, üzerine yine gece bastı, bir yıldızı gördü, «Bu benim Rabbim,» dedi. Batınca da, «Ben öyle batanları sevmem,» deyiverdi.
11.
Ümit Şimşek Meali
Gece bastırınca, İbrahim bir yıldız gördü, “İşte rabbim” dedi. Batınca da, “Ben batıp gidenleri sevmem” dedi.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
When the night covered him over, He saw a star: He said: "This is my Lord." But when it set, He said: "I love not those that set."
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. En'âm Sûresi 76. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
Teğâbün sûresi Medine’de nâzil olmuştur. 18 âyettir. İsmini, 9. âyette geçen ve “aldanma, aldatma, kar-zarar” mânasına gelen اَلتَّغَابُنُ (teğâbün) k ...
Yâsîn sûresi, Mekke’de nâzil olmuştur. 83 âyettir. İsmini birinci âyette geçen يٰسٓ (Yâsîn) kelimesinden alır. Resmî sıralamada 36, iniş sırasına gör ...
