Nisâ
sûresi Medine’de nâzil olmuştur, 176 âyettir. İsmini, birinci âyette geçen ve
“kadınlar” mânasına gelen اَلنِّسَاءُ
(Nisâ) kelimesinden alır. Ayrıca bu kelime sûre boyunca sıkça tekrar
edilmektedir. Mushaf tertîbine göre 4, nüzûl sırasına göre 98. sûredir. Kur’ân-ı
Kerîm’in 114 sûresi içinde اَلرِّجَالُ
(ricâl) yani “Erkekler” ismini taşıyan bir sûre olmayıp, “Nisâ” ismiyle anılan
bir sûrenin olması ve sûrede daha çok kadınlarla alakalı konuların ele alınması,
İslâm’ın kadına verdiği değer açısından dikkat çekicidir. Daha önce hep ikinci
planda tutulmuş ve hakları yenmiş kadınları onurlandırmanın ve onları İslâm
toplumu içinde layık oldukları yere oturtmanın açık bir işaretidir.
Nuzül
Mushaftaki sıralamada dördüncü, iniş sırasına göre doksan ikinci sûredir. Mümtehine sûresinden sonra, Zil âl’den önce inmiştir. Bakara, Enfâl, Âl-i İmrân, Ahzâb ve Mümtehine sûreleri Medine’de Nisâ’dan önce nâzil olmuştur. Sûrenin, hicretten sonra 5 veya 6. yılda, Müreysî Gazvesi’nde dinî hükümler ve uygulamalar arasına girdiği bilinen teyemmüm âyetini ihtiva etmesi ağırlıklı olarak bu yıllarda indiğini düşündürmektedir. Buhârî’de yer alan (“Ferâiz”, 14) Nisâ sûresinin 176. âyetinin Kur’an’ın son âyeti olduğu yönündeki rivayet dikkate alındığında, başka bazı sûreler gibi bunun da nüzûlünün geniş bir sürede tamamlandığı söylenebilir. Sûrenin hicret günlerinde veya Mekke’de nâzil olduğunu ifade eden rivayetler zayıf bulunmuştur. “Ey insanlar!” hitabıyla başlayan sûrelerin Mekke’de vahyedildiği yönündeki kabulden hareketle ileri sürülen son iddiaya şöyle karşı çıkılmıştır: Medine’de geldiği bilinen birçok âyette benzer hitaplar bulunmaktadır ve Medine’de “ey insanlar!” denildiğinde bununla yalnızca Medineliler kastedilmez; dolayısıyla bu hitap Mekke’de inişin işareti değildir (İbn Âşûr, IV, 212).
Konusu
Sûrede
öncelikle toplumun temeli olan ailenin istikrarı için gereken tavsiye ve
direktifler verilir. Bu açıdan bilhassa nikah ve mirasla alakalı hükümler
açıklanır. Kadından ve kadınların toplum içindeki yerinden bahsedilir.
Kadınlarla erkeklerin aynı asıldan geldiklerine vurgu yapılarak, akrabalık
haklarına riayet emredilir. Emanetin ehline verilmesinin ve adâletin lüzumu
hatırlatılır. Ayrıca vakit namazı, korku namazı, namaz için gerekli taharet ve
teyemmüm gibi konulara temas edilerek insanların sağlam ve sıhhatli bir kulluk
şuuru oluşturmalarında önemli hususlara yer verilir. Mü’minler kendilerini
savunmaya teşvik edilir. Bununla birlikte onlara İslâm’ı tebliğ etmenin
ehemmiyeti de öğretilir. Hicretin hükmü açıklanır. Mü’minlerle “münafıklar, yahudiler
ve müşrikler” arasındaki münâsebetlere ait hükümler getirilir. Yahudilerin bazı
yanlış inanç, tutum ve davranışları tenkit ve tashih edilir. Her şeyin ötesinde
en çok müslüman fert ve toplumu kuvvetlendirme ve sağlam bir birlik oluşturma
gayesiyle, müslüman şahsiyetinin ve ahlâkî karakterinin mükemmel, yüksek ve
güçlü olması yönünde telkinler yapılır.
İbn
Abbas (r.a.) şöyle der:
Nisâ
suresinde bulunan sekiz âyet, bu ümmet için güneşin üzerine doğduğu ve battığı
şeylerin hepsinden hayırlıdır:
“Allah sizi
günahlardan, yanlış yollara gitmekten koruyup affına ve rahmetine yöneltmek
diliyor.…” (Nisâ 4/27)
“Allah sizin
yükünüzü hafifletip dinî hayatı yaşanılır kılmak istiyor. …” (Nisâ 4/28)
“Siz eğer yasaklanan büyük günahlardan sakınırsanız, biz sizin
küçük günahlarınızı örteriz…” (Nisâ 4/31)
“Allah zerre
kadar bile olsa kimseye zulmetmez.” (Nisâ 4/40)
“Allah, kendisine şirk koşulmasını kesinlikle bağışlamaz. Bunun
altındaki günahları ise dilediği kimse için affeder…” (Nisâ 4/48)
“Kim bir kötülük yapar veya
nefsine zulmeder de sonra Allah’tan bağışlanma dilerse, şüphesiz Allah’ı çok
bağışlayıcı ve çok merhamet edici olarak bulur.” (Nisâ 4/110)
“Eğer siz şükredip inanırsanız Allah size ne diye azap etsin.” (Nisâ 4/147)
(İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’ân, I, 448)
Nisâ
sûresi, içerisinde hukukî ve ahlâkî hükümlerin en çok bulunduğu sûrelerden
birisidir. Kulların bütün bu ağır hükümlerin üstesinden gelebilmeleri için
sûreye takvâdan ve Allah’ın her şeyi görüp bildiğinden söz edilerek
başlanmaktadır.
Fazileti
İbn
Abbas (r.a.) şöyle der:
Nisâ
suresinde bulunan sekiz âyet, bu ümmet için güneşin üzerine doğduğu ve battığı
şeylerin hepsinden hayırlıdır:
“Allah sizi
günahlardan, yanlış yollara gitmekten koruyup affına ve rahmetine yöneltmek
diliyor.…” (Nisâ 4/27)
“Allah sizin
yükünüzü hafifletip dinî hayatı yaşanılır kılmak istiyor. …” (Nisâ 4/28)
“Siz eğer yasaklanan büyük günahlardan sakınırsanız, biz sizin
küçük günahlarınızı örteriz…” (Nisâ 4/31)
“Allah zerre
kadar bile olsa kimseye zulmetmez.” (Nisâ 4/40)
“Allah, kendisine şirk koşulmasını kesinlikle bağışlamaz. Bunun
altındaki günahları ise dilediği kimse için affeder…” (Nisâ 4/48)
“Kim bir kötülük yapar veya
nefsine zulmeder de sonra Allah’tan bağışlanma dilerse, şüphesiz Allah’ı çok
bağışlayıcı ve çok merhamet edici olarak bulur.” (Nisâ 4/110)
“Eğer siz şükredip inanırsanız Allah size ne diye azap etsin.” (Nisâ 4/147)
(İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’ân, I, 448)
1: Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan, ondan eşini var eden, bu ikisinden de birçok erkekler ve kadınlar üretip yayan Rabbinize karşı gelmekten sakının. İsmi hürmetine birbirinizden dilekte bulunduğunuz o Allah’a saygısızlık etmekten ve akrabalık bağlarını koparmaktan sakının. Çünkü Allah sizin üzerinizde tam bir gözeticidir.
TEFSİR:
Sûre,
“Ey insanlar!” hitabıyla başlar. Bu hitap, sûrede açıklanan buyrukların,
benimsenip yaşanması istenen aile ve toplum nizamının, emir ve yasakların tüm
insanlık ailesini ilgilendirdiğini gösterir. Zira bütün insanlık aynı Rabbin
kulları ve aynı ana babanın çocuklarıdır. O halde, insanlar arasındaki her
türlü münâsebet insâniyet ve kardeşlik çerçevesinde ele alınmalı; bütün hukukî
meselelerin temelinde bu prensip esas olmalıdır. İnsanlarla Rableri arasındaki
münâsebet ise daima tek Allah’a layık “kulluk” ilişkisi üzerine kurulmalıdır.
Verilen
ilk emir, Allah’a karşı takvâ sahibi olmaktır. Allah’a karşı takvâ, özetle
O’nun tüm yasaklarından titizlikle kaçınıp, derece derece her türlü emirlerini gücümüz
oranında yerine getirmektir. Takvâ, sadece ıssız bir ormanda karşılaşılan vahşi
bir canlıdan korkmak gibi bir korku değil, duygusal yönüyle birlikte amel ve
davranış yönü de son derece güçlü olan bir durumdur. İşte bir tek insandan
milyarlarca insanı varlık sahasına çıkaran Yüce Yaratıcı’nın sonsuz kudreti
üzerinde etraflıca düşünmeli ve O’nun bütün insanları öldükten sonra diriltip
hesaba çekeceği unutulmamalı, dünyada da bu inanç ve anlayışa uygun bir hayat
sürmelidir.
Âyette
geçen نَفْسٌ وَاحِدَةٌ (nefsin vâhidetin) “bir tek nefis” ibaresiyle Âdem,
زَوْجَهَا (zevcehâ) “onun eşi” ibaresiyle de Havva
kastedilir. Allah Teâlâ, Âdem’i doğrudan doğruya topraktan yaratıp ona ruhundan
üflemiş, Havva’yı ise Âdem’i vasıta kılarak yaratmıştır. Bu husus, rivayetlerde
Havva’nın, Âdem’in bir kaburga kemiğinden yaratıldığı şeklinde ifade edilir.
(bk. Buhârî, Nikah 79-80; Müslim, Radâ‘ 65) Bunlardan anlaşılan, kadın da
erkekle aynı özden yaratılmış olmakla beraber, bir anlamda kadının varlığının
erkeğin varlığına tâbi olduğu, bir mânada kadının erkeğin ruhundan koptuğudur.
Ancak erkeğin kendine has fizikî ve rûhî özellikleri, kadının da kendine has
fizikî ve rûhî özellikleri vardır. Her birini tabii özelliklerine göre
kabullenmek ve o istikâmette değerlendirmek gerekir. Buna göre eğer hadîs-i
şerifte kadın kaburga kemiğine benzetilmişse (bk. Buhârî, Nikah 79-80), bu
kadının hâlet-i rûhiyesini, gönül yapısını izah eden muşahhas bir misaldir.
Kaburga kemiği ancak kavisli olduğunda uygun, sağlam ve maksada elverişlidir. O
zaman vazifesini yerine getirir. Düz olsaydı akciğerin şekline uymaz ve onu
koruyamazdı. O halde kadınları erkeklere benzetmeye çalışmak, tabii özelliklerini
yok etmeye kalkışmak, kavisli yaratılmış kaburga kemiğini düz hale getirmeye
uğraşmak gibidir. Bu teşebbüs onun aslî hüviyetinin bozulmasına yol açacaktır.
Ancak
konuyla ilgili âyet-i kerîme ve hadîs-i şeriflerden, erkek ve kadın arasında
yaratılışlarının başlangıcı ve sahip oldukları öz ile ruh itibariyle çok
derinlere inen bir irtibat bulunduğu anlaşılmaktadır. Bu yüzdendir ki, erkeğin
kadına duyduğu iştiyak, bir şeyin kendi nefsine, kendi cüzüne duyduğu sevgiyle;
kadının erkeğe hissettiği iştiyakı da bir şeyin kendi vatanına, kendi aslına
duyduğu sevgiyle açıklanabilir.
Verilen
ikinci emir, akraba hukukunu gözetmek ve akrabalık bağlarını koparmaktan
sakınmaktır. Allah Teâlâ, kendine itaatin hemen peşinden bunu emreder ki bu,
sıla-i rahimin önemine dikkat çeker. اَلْاَرْحَامُ (erhâm), “rahim”
kelimesinin çoğuludur. Rahim ise annenin döl yatağıdır. Bundan hareketle
akrabalığa da bu isim verilir. “Sıla-i rahim”, akrabayı ziyâret; “kat-i rahim”
ise akraba ile alakayı kesmektir. Rahim kelimesinin muhabbet, merhamet, şefkat
ve rikkat mânaları vardır. Burada “erhâm” hakkına riâyet emredilmekle,
kadınlara karşı şefkatli davranılması, âile hukukuna riâyet edilip aralarında
akrabalık bağı bulunan insanların birbirine karşı şefkat ve muhabbetle davranmaları,
akraba ile irtibatı kesmemeleri emredilir.
Âyetin
“Allah sizin üzerinizde tam bir gözeticidir” (Nisâ 4/1)cümlesiyle
Cenâb-ı Hak, bütün insanların her hallerine vâkıf olduğunu bildirir.
Dolayısıyla her yaptığımız iş ve harekette, dile getirdiğimiz her sözde,
gönlümüzden geçirdiğimiz her düşüncede Allah’ın varlığını hissetmemiz, O’nun
bizi görüp gözetlediğinin farkında bulunmamız gerekir. Eğer kul bu ve benzeri
âyetleri kendi varlığında gerçekleştirebilirse, tasavvufta “murâkabe’ denilen
makama erişir. Bu makam, sahibine ilim ve hal olmak üzere iki meyve veren
şerefli bir makamdır. İlim tarafı; Allah’ın kendisinden tam mânasıyla haberdar
olduğunu, bütün amellerinde kendisini gördüğünü, her sözünü işittiğini,
gönlünden geçen her şeyin farkında olduğunu kulun bilmesidir. Hal tarafı ise,
kalbin bu bilginin gereğini yerine getirmesidir. Bu da ancak bu bilginin kalbi
bütünüyle kaplaması ve kalbin bundan asla gâfil kalmaması yoluyla olur. Bu hal
olmadan yalnız bilgi yeterli değildir. Şayet kişide sözünü ettiğimiz ilim ve
hal hâsıl olursa, bunun semeresi “ashâb-ı yemîn”e[1]
göre o kişinin Allah’tan hayâ etmesidir. Bunun zorunlu neticesi de günahlardan
uzaklaşmak ve ibâdetlere kendini vermektir. “Mukarrebûn”[2]
grubundan olanlara göre semeresi ise “müşâhede”dir. Bu da Celâl ve İkrâm Sahibi
olan Allah’ı tâzim ve yüceltmeyi gerektirir. Bu her iki semereye işaret etmek
üzere Resûl-i Ekrem Efendimiz “ihsan”ın tarifinde: “Allah’a, O’nu
görüyormuşsun gibi ibâdet etmendir. Sen her ne kadar O’nu görmüyorsan da, O
seni görüyor” (Buhârî, İman 37) buyurur.
Üçüncü
emir, yetimlerin haklarını korumakla ilgili geliyor:
[1]Ashâb-ı yemîn:
Mahşer günü amel defterlerini sağ tarafından alan mutlu ve bahtiyar insanlar.
Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan, ondan eşini var eden, bu ikisinden de birçok erkekler ve kadınlar üretip yayan Rabbinize karşı gelmekten sakının. İsmi hürmetine birbirinizden dilekte bulunduğunuz o Allah’a saygısızlık etmekten ve akrabalık bağlarını koparmaktan sakının. Çünkü Allah sizin üzerinizde tam bir gözeticidir.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da eşini yaratan ve ikisinden birçok erkekler ve kadınlar üretip yayan Rabbinizden sakının. Adını kullanarak birbirinizden dilekte bulunduğunuz Allah'tan ve akrabalık haklarına riayetsizlikten de sakının. Şüphesiz Allah sizin üzerinizde gözetleyicidir.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Ey İnsanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan, ondan eşini var eden ve ikisinden pek çok erkek ve kadın meydana getiren Rabb'inize hürmetsizlikten sakının. Kendisi adına birbirinizden dilekte bulunduğunuz Allah'ın ve akrabanın haklarına riayetsizliktende sakının. Allah şüphesiz hepinizi görüp gözetmektedir.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da eşini yaratan; ikisinden birçok erkek ve kadın (meydana getirip) yayan Rabbinize karşı gelmekten sakının. Kendisi adına birbirinizden dilekte bulunduğunuz Allah’a karşı gelmekten ve akrabalık bağlarını koparmaktan sakının. Şüphesiz Allah, üzerinizde bir gözetleyicidir.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan eşini yaratıp ikisinden bir çok erkekler ve kadınlar üreten Rabbinizden korkun; kendi adına birbirinizden dilekte bulunduğunuz Allah'dan ve akrabalık (bağlarını kırmak)tan sakının. Şüphesiz Allah sizin üzerinizde gözeticidir.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
Ey o bütün insan kömeleri! Sakının o Rabbınıza karşı gelmekten ki sizleri bir tek nefisten yarattı, ondan eşini yarattı da ikisinden bir çok erkekler ve dişiler üretti, sakının o Allaha karşı gelmekten ki siz onun ve o rahimlerin hurmetine biribirinizden dilek dilersiniz, çünkü o Allah üzerinizde gözcü bulunuyor
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Ey insanlar, sizi bir tek candan yaratan, ondan da yine onun zevcesini vücûde getiren ve ikisinden bir çok erkekler ve kadınlar türeten Rabbiniz (e karşı gelmek) den çekinin. Kendisi (nin adını öne sürmek suretiy) le birbirinize dileklerde bulunduğunuz Allahdan ve akrabalık (bağlarını kırmak) dan sakının. Çünkü Allah sizin üzerinizde tam bir gözeticidir.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Ey insanlar! Sizi tek bir nefisten (Âdem'den) yaratan, ondan da eşini (Havvâ'yı)yaratarak (yeryüzüne) ikisinden birçok ricâl (erkekler) ve nisâ (kadınlar) yayan Rabbinizden sakının! O'nun hakkına birbirinizden isteklerde bulunuyor olduğunuz Allah'dan ve akrabâlık bağların(ı koparmak)tan sakının! Şübhesiz ki Allah, sizin üzerinizde tam bir gözeticidir.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Ey insanlar, sizleri bir tek şahıstan (Hz. Âdem'den) yaratan, o şahıstan da eşini (Havva'yı) vücuda getiren, ikisinden bir çok erkeklerle kadınlar üreten Rabbinizden korkun ve günah yapmaktan sakının; ve yine kendisine hürmet göstererek birbirinizden dileklerde bulunduğunuz (Allah adına senden istiyorum, dediğiniz) Allah'dan korkun ve akrabalık bağlarını kesmekten sakının. Şüphesiz ki Allah, üzerinize gözcü bulunuyor.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Ey insanlar! O Rabbinizden korkunuz ki, sizi bir nefisten yaratmıştır ve ondan da zevcesini yaratmıştır. Ve o ikisinden de birçok erkekler ve kadınlar türetmiştir. Ve Allah-ü Azîmüşşan'dan korkunuz ki, O'nunla birbirinizden dilekte bulunursunuz, rahîmlerden de korkunuz ki, şüphe yok ki, Allah Teâlâ üzerinize nâzir bulunmaktadır.
11.
Ümit Şimşek Meali
Ey insanlar! Sizi tek bir candan yaratan Rabbinizden sakının ki, o tek candan da eşini yarattı, ikisinden ise nice erkekler ve kadınlar türetti. Onun adını vererek birbirinizden istekte bulunduğunuz Allah'a karşı gelmekten ve akrabalık bağlarını kesmekten sakının. Şurası muhakkak ki, Allah sizi görüp gözetmektedir.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
O mankind! reverence your Guardian-Lord, who created you from a single person, created, of like nature, His mate, and from them twain scattered (like seeds) countless men and women;- reverence Allah, through whom ye demand your mutual (rights), and (reverence) the wombs (That bore you): for Allah ever watches over you.
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Nisâ Sûresi 1. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
