TEFSİR:
Sûre,
“Ey insanlar!” hitabıyla başlar. Bu hitap, sûrede açıklanan buyrukların,
benimsenip yaşanması istenen aile ve toplum nizamının, emir ve yasakların tüm
insanlık ailesini ilgilendirdiğini gösterir. Zira bütün insanlık aynı Rabbin
kulları ve aynı ana babanın çocuklarıdır. O halde, insanlar arasındaki her
türlü münâsebet insâniyet ve kardeşlik çerçevesinde ele alınmalı; bütün hukukî
meselelerin temelinde bu prensip esas olmalıdır. İnsanlarla Rableri arasındaki
münâsebet ise daima tek Allah’a layık “kulluk” ilişkisi üzerine kurulmalıdır.
Verilen
ilk emir, Allah’a karşı takvâ sahibi olmaktır. Allah’a karşı takvâ, özetle
O’nun tüm yasaklarından titizlikle kaçınıp, derece derece her türlü emirlerini gücümüz
oranında yerine getirmektir. Takvâ, sadece ıssız bir ormanda karşılaşılan vahşi
bir canlıdan korkmak gibi bir korku değil, duygusal yönüyle birlikte amel ve
davranış yönü de son derece güçlü olan bir durumdur. İşte bir tek insandan
milyarlarca insanı varlık sahasına çıkaran Yüce Yaratıcı’nın sonsuz kudreti
üzerinde etraflıca düşünmeli ve O’nun bütün insanları öldükten sonra diriltip
hesaba çekeceği unutulmamalı, dünyada da bu inanç ve anlayışa uygun bir hayat
sürmelidir.
Âyette
geçen نَفْسٌ وَاحِدَةٌ (nefsin vâhidetin) “bir tek nefis” ibaresiyle Âdem,
زَوْجَهَا (zevcehâ) “onun eşi” ibaresiyle de Havva
kastedilir. Allah Teâlâ, Âdem’i doğrudan doğruya topraktan yaratıp ona ruhundan
üflemiş, Havva’yı ise Âdem’i vasıta kılarak yaratmıştır. Bu husus, rivayetlerde
Havva’nın, Âdem’in bir kaburga kemiğinden yaratıldığı şeklinde ifade edilir.
(bk. Buhârî, Nikah 79-80; Müslim, Radâ‘ 65) Bunlardan anlaşılan, kadın da
erkekle aynı özden yaratılmış olmakla beraber, bir anlamda kadının varlığının
erkeğin varlığına tâbi olduğu, bir mânada kadının erkeğin ruhundan koptuğudur.
Ancak erkeğin kendine has fizikî ve rûhî özellikleri, kadının da kendine has
fizikî ve rûhî özellikleri vardır. Her birini tabii özelliklerine göre
kabullenmek ve o istikâmette değerlendirmek gerekir. Buna göre eğer hadîs-i
şerifte kadın kaburga kemiğine benzetilmişse (bk. Buhârî, Nikah 79-80), bu
kadının hâlet-i rûhiyesini, gönül yapısını izah eden muşahhas bir misaldir.
Kaburga kemiği ancak kavisli olduğunda uygun, sağlam ve maksada elverişlidir. O
zaman vazifesini yerine getirir. Düz olsaydı akciğerin şekline uymaz ve onu
koruyamazdı. O halde kadınları erkeklere benzetmeye çalışmak, tabii özelliklerini
yok etmeye kalkışmak, kavisli yaratılmış kaburga kemiğini düz hale getirmeye
uğraşmak gibidir. Bu teşebbüs onun aslî hüviyetinin bozulmasına yol açacaktır.
Ancak
konuyla ilgili âyet-i kerîme ve hadîs-i şeriflerden, erkek ve kadın arasında
yaratılışlarının başlangıcı ve sahip oldukları öz ile ruh itibariyle çok
derinlere inen bir irtibat bulunduğu anlaşılmaktadır. Bu yüzdendir ki, erkeğin
kadına duyduğu iştiyak, bir şeyin kendi nefsine, kendi cüzüne duyduğu sevgiyle;
kadının erkeğe hissettiği iştiyakı da bir şeyin kendi vatanına, kendi aslına
duyduğu sevgiyle açıklanabilir.
Verilen
ikinci emir, akraba hukukunu gözetmek ve akrabalık bağlarını koparmaktan
sakınmaktır. Allah Teâlâ, kendine itaatin hemen peşinden bunu emreder ki bu,
sıla-i rahimin önemine dikkat çeker. اَلْاَرْحَامُ (erhâm), “rahim”
kelimesinin çoğuludur. Rahim ise annenin döl yatağıdır. Bundan hareketle
akrabalığa da bu isim verilir. “Sıla-i rahim”, akrabayı ziyâret; “kat-i rahim”
ise akraba ile alakayı kesmektir. Rahim kelimesinin muhabbet, merhamet, şefkat
ve rikkat mânaları vardır. Burada “erhâm” hakkına riâyet emredilmekle,
kadınlara karşı şefkatli davranılması, âile hukukuna riâyet edilip aralarında
akrabalık bağı bulunan insanların birbirine karşı şefkat ve muhabbetle davranmaları,
akraba ile irtibatı kesmemeleri emredilir.
Âyetin
“Allah sizin üzerinizde tam bir gözeticidir” (Nisâ 4/1) cümlesiyle
Cenâb-ı Hak, bütün insanların her hallerine vâkıf olduğunu bildirir.
Dolayısıyla her yaptığımız iş ve harekette, dile getirdiğimiz her sözde,
gönlümüzden geçirdiğimiz her düşüncede Allah’ın varlığını hissetmemiz, O’nun
bizi görüp gözetlediğinin farkında bulunmamız gerekir. Eğer kul bu ve benzeri
âyetleri kendi varlığında gerçekleştirebilirse, tasavvufta “murâkabe’ denilen
makama erişir. Bu makam, sahibine ilim ve hal olmak üzere iki meyve veren
şerefli bir makamdır. İlim tarafı; Allah’ın kendisinden tam mânasıyla haberdar
olduğunu, bütün amellerinde kendisini gördüğünü, her sözünü işittiğini,
gönlünden geçen her şeyin farkında olduğunu kulun bilmesidir. Hal tarafı ise,
kalbin bu bilginin gereğini yerine getirmesidir. Bu da ancak bu bilginin kalbi
bütünüyle kaplaması ve kalbin bundan asla gâfil kalmaması yoluyla olur. Bu hal
olmadan yalnız bilgi yeterli değildir. Şayet kişide sözünü ettiğimiz ilim ve
hal hâsıl olursa, bunun semeresi “ashâb-ı yemîn”e[1]
göre o kişinin Allah’tan hayâ etmesidir. Bunun zorunlu neticesi de günahlardan
uzaklaşmak ve ibâdetlere kendini vermektir. “Mukarrebûn”[2]
grubundan olanlara göre semeresi ise “müşâhede”dir. Bu da Celâl ve İkrâm Sahibi
olan Allah’ı tâzim ve yüceltmeyi gerektirir. Bu her iki semereye işaret etmek
üzere Resûl-i Ekrem Efendimiz “ihsan”ın tarifinde: “Allah’a, O’nu
görüyormuşsun gibi ibâdet etmendir. Sen her ne kadar O’nu görmüyorsan da, O
seni görüyor” (Buhârî, İman 37) buyurur.
Üçüncü
emir, yetimlerin haklarını korumakla ilgili geliyor:
[1] Ashâb-ı yemîn:
Mahşer günü amel defterlerini sağ tarafından alan mutlu ve bahtiyar insanlar.
[2] Mukarrabûn:
Cennette Allah’a en yakın kullar.
Kaynak: Ömer Çelik Tefsiri
