Rûm sûresi Mekke’de nâzil
olmuştur. 60 âyettir. İsmini, 2. âyetinde yer alan اَلرُّومُ
(Rûm) kelimesinden alır.
Mushaf tertibine göre 30, nüzûl sırasına göre 84. sûredir.
Nuzül
Mushaftaki sıralamada otuzuncu, iniş sırasına göre seksen dördüncü sûredir. İnşikak sûresinden sonra, Ankebût sûresinden önce Mekke’de inmiştir. 17. âyetinin Medine’de nâzil olduğuna dair bir rivayet de vardır (nüzûl sebebi için bk. 2-6. âyetlerin tefsiri).
Konusu
Rûm
sûresi, çok mühim bir gaybî hâdiseyi haber vererek başlar. Bu hâdise,
Bizanslılarla İranlılar arasında meydana gelecek savaşta Bizanslıların galip
gelmesidir. Kur’ân-ı Kerîm’in haber verdiği şekilde gerçekleşen bu hâdise,
Kur’an’ın en büyük mûcizelerinden biri olup Peygamberimiz (s.a.s.)’in getirdiği
vahyin doğruluğunu ispat eder. Rûm sûresinde; bir taraftan mü’minleri seven,
onlara yardım eden, onları zafere eriştireceğini va‘deden ve onları cennetle
müjdeleyen; diğer taraftan da âhirete inanmayıp hayatı sadece dünyadan ibaret
sayan kâfirleri cehennemle korkutan Yüce Allah’ın varlığının, birliğinin,
nihâyetsiz kudret ve azametinin delilleri peş peşe serdedilir. İnsanlar böyle
bir Allah’ın dinine girmeye ve o dinin itikâdî, amelî ve ahlâkî gereklerini
yapmaya davet edilir. Bu münâsebetle şirkin tutarsızlığı misallerle izah
edilirken, şirke bulaşmış hastalıklı ruhların içler acısı halleri ortaya konur.
Bunların tedavisi için açık ve anlaşılır reçeteler sunulur. Yine mecbûri
istikâmet olan âhiretin varlığı, tabiatta ve insanlarda durmadan cereyan eden
ölme ve yeniden dirilme delilleriyle ispat edilir. Mahşerdekilerin diliyle
dünyanın bir gün, hatta bir saat gibi çok kısa olduğuna temas edildikten sonra,
gönüller o dehşetli ve sonsuz âhiret âleminin manzalarını ibretle temâşâya,
kulaklar da, bütün bu hususlarda en doğru bilgiyi ve misalleri veren Kur’ân-ı
Kerîm’i dinlemeye yönlendirilir.
3: Arabistan’a yakın bir yerde, yeryüzünün en aşağısında. Fakat onlar, mağlubiyetlerinden sonra yakın bir zamanda tekrar gâlip geleceklerdir.
4: Üç ile dokuz yıl içinde. Her işin öncesinde de sonrasında da mutlak hüküm ve o işleri karara bağlama yetkisi bütünüyle Allah’a aittir. Rumların gâlip geldiği o gün mü’minler de sevineceklerdir.
5: Allah’ın yardımı ve bahşedeceği zaferle. O, dilediğine yardım edip onu zafere eriştirir. Çünkü O, kudreti dâimâ üstün gelen, her hükmü ve işi hikmetli ve sağlam olandır.
TEFSİR:
Rumlardan
maksat, o zaman Doğu Roma’da yaşayan Bizanslılardır. Bizanslılar Ehl-i kitap,
İranlılar ise Mecûsi idiler. Nübüvvetin beşinci senesinde vuku bulan bir
savaşta İranlılar Bizanslıları müthiş bir şekilde mağlup etmiş, Ürdün,
Filistin, Mısır, hatta Anadolu’yu onlardan alarak İstanbul boğazına, Kadıköy’e
kadar dayanmışlardı. Bu durum Mekke müşriklerini sevindirmiş, fakat
müslümanları üzmüştü. Çünkü müslümanlar Ehl-i kitap olanları kendilerine daha
yakın görüyor, müşrikler ise kendilerini putperest olan Mecûsilerle aynı safta
sayıyorlardı. Bunun üzerine Kur’ân-ı Kerîm, bir mûcize olarak yakın gelecekte
vuku bulacak bir savaşın neticesini kesin ifadelerle haber verdi. بِضْعِ سِن۪ينَۜ (bid‘i sinîn) “3 ilâ 9 sene” içinde
Bizanslıların İranlılara galip geleceğini ve o sırada mü’minlerin hem onların
bu zaferine hem de bizzat kendilerine lütfedilecek zaferlere sevineceğini
bildirdi. Halbuki mevcut şartlar içinde ne müslümanların, ne de Rumların üç-beş
sene gibi kısa bir müddet içinde düşmanlarını yenebilecek güçleri vardı. Hatta
bu, hiç kimsenin hayal edemeyeceği bir şeydi. Böyle iken Kur’an, hiç kimseden
çekinmeden ve yalanlanmaktan korkmadan iki gaybî müjdeyi birlikte verdi.
Gerçekten de Bizans kralı Herakliyus 624’de İranlıları mağlup edip Azerbaycan’a
kadar ilerlediğinde, müslümanlar da aynı tarihlerde Bedir zaferini kazandılar.
(Tirmizî, Kırâât 4; Tefsir 30/2) Nihâyet Herakliyus 627’de en büyük darbeyi
vurup nihaî zaferi kazanırken, müslümanlar da apaçık fetih ve İslâm’ın tebliğ
sürecinde çok mühim bir dönüm noktası olan Hudeybiye zaferini elde ettiler.
2.
âyetteki اَدْنَى الْاَرْضِ (edna’l-ard) ifadesi iki anlama gelir:
›Yakın bir
yer,
›Yerin en
aşağısı.
Anlatılan
savaş için her iki anlamda geçerlidir. Çünkü Şam ve Kudüs’ün İranlılara
geçmesiyle sonuçlanan savaşın cereyan ettiği Lût Gölü bölgesi Arapların
yaşadığı bölgeye en yakın bir yer olduğu gibi, karaların en derin noktasını
teşkil etmekte ve deniz seviyesinin 395 metre aşağısında yer almaktadır.
Bütün
bu olaylar Kur’an’ın haber verdiği şekilde gerçekleşmiştir ve gerçekleşecektir.
Çünkü: