Hac
sûresinin büyük bir bölümü Mekke’de, 19-24. âyetleri ise Medine’de nâzil
olmuştur. Dolayısıyla onda hem Mekkî hem de Medenî sûrelerin özellikleri
vardır. 78 ayettir. Bu sûrede hac ibâdetinin İbrâhim (a.s.) tarafından
başlatılıp Hz. Muhammed (s.a.s.) tarafından devam ettirildiği anlatılır. Ayrıca
27. âyette “hac”dan açık olarak bahsedilir. Bu sebeple ona “Hac” ismi verildiği
anlaşılmaktadır. 18. âyeti secde âyetidir. Fakihlerin ittifakıyla bu âyet
okunduğu ve işitildiği zaman tilâvet secdesi yapılmalıdır. Mushaf tertibine
göre 22, nüzûl sırasına göre 88. sûredir.
Nuzül
Mushaftaki sıralamada yirmi ikinci, iniş sırasına göre yüz üçüncü sûredir. Nûr sûresinden sonra, Münâfikn sûresinden önce inmiştir. Sûrenin üslûbu ve içeriği, bir kısmının Mekke, bir kısmının da Medine döneminde indiğini düşündürmektedir. Özellikle baş taraftaki âyetlerin Mekke döneminde inmiş olması ihtimali güçlü olduğundan, genellikle Mekkî olarak nitelenir ve bütününün iniş sırası itibariyle 103. sûre olduğu kabul edilir (bu konudaki rivayet ve görüşlerin değerlendirilmesi için bk. İbn Âşûr, XVII, 180-183; Derveze, VII, 73-74; Esed, II, 666; Emin Işık, “Hac Sûresi”, DİA, XIV, 420; Ateş, nüzûl sırası bakımından seksen sekizinci sûre olduğu kanaatindedir, bk. VI, 5).
Konusu
Sûre
kıyâmetin ödleri patlatan, yürekleri boğaza getiren ve insanların akıllarını
başlarından alan dehşetli sarsıntısıyla başlar. Bunun mutlaka vuku bulacağı ise
insanın topraktan başlayıp ana rahmindeki safhalardan geçerek doğup büyüyüp
kemâle ermesi ve yaşlanıp ömrün en rezil devresine dönerek âhiret yolcusu
olması, mü’min-münkir hiç kimsenin bu mecburi istikâmetten ayrılamaması; buna
ilâveten ölü haldeki yeryüzünün her bahar yeniden hayat bularak her renkten,
her koku ve tattan binlerce bitki bitirmesi delilleriyle te’yîd edilir. Sonra
eserden müessire geçilerek Allah’ın birliği, sonsuz kudreti, bu vesileyle
kabirlerdeki ölüleri diriltip hesaba çekeceği hatırlatılır. Fakat bu açık
hakikat karşısında insanların aldığı pozisyonlar farklıdır. Kimi elinde hiçbir
haklı delil olmaksızın Allah ile mücâdeleye kalkışır, kimi münafık tabiatıyla
menfaati icabı kulluk gösterisinde bulunur, kimi de Allah’ın istediği bir
kulluk yaparak rahmet-i Rahmân’a erer. Bu vesileyle mü’min, yahudi, hıristiyan,
mecûsi ve müşrik inanç gruplarına temas edilip, bunların âhiretteki
durumlarıyla alakalı olarak cehennemden son derece korkutucu, cennetten ise
cezbedici birer manzara sunulur. Hac ibâdetinin Hz. İbrâhim ile başlayan ve
kıyamete kadar imkânı yerinde bütün müslümanlara farz bir ibâdet olduğundan ve
menâsikinden söz edilir. On beş yıla yakın bir süredir müşriklerin baskıları
karşısında iyice daralan mü’minlere artık şavaşmaları için izin verilir. Önceki
peygamberlerin ve kavimlerinin durumuna kısaca değinilerek Efendimiz ve
mü’minler teselli edilir. Kur’ân-ı Kerîm’in Allah’tan gelen hak kelam olduğu,
gerçek ilim sahiplerinin bu konuda hiçbir tereddütlerinin olmadığı belirtilir.
Hepsi de insanın yerini yurdunu terk ederek uzaklara gitmesini, çeşitli
zahmetlere katlanmasını ve aynı inancı taşıyanlarla kader birliği yapmasını
gerektiren hac ve cihattan sonra, aynı doğrultuda Allah yolunda hicret teşvik
edilir. Allah Teâlâ’nın kâinatta tecelli eden varlık delilleri ve kudret
akışlarına temas edilerek, insanlar gerçek bir tevhid inancıyla O’na kulluğa
çağrılır. Hiçbir işe yaramaz bâtıl inanç ve hiçbir şeye hatta en küçük bir
sivrisineği bile yaratmaya güç yetiremeyen sahte ilâhlardan uzaklaşmaları
tavsiye edilir. Son olarak mü’minlere hitap edilerek namaz, zekât ve her türlü hayırlı
amellerle Allah’a kul olmaları, Allah’ın kendilerine olan hususi ikramlarına
karşılık O’nun yolunda hakkıyla cihad etmeleri, örnek yaşayışlarıyla İslâm’ı
temsil ederek tebliğ etmeleri ve bu hususta en güzel yardımcı olan Allah’a
güvenmeleri telkin edilir.
12: Allah’ı bırakır da, kendisine zararı da faydası da olmayacak şeylere yalvarır durur. İşte bu, içinden çıkılmaz derin sapıklığın ta kendisidir.
TEFSİR:
Bu
tip insanlar, nefsânî arzulardan kurtulamadığı için, gönülden gelerek değil,
belli bir maksat için gâfilâne bir şekilde kulluk yaparlar. Eğer kendisine bir iyilik gelirse sevinir,
bir belâ geldiğinde ise kulluktan yüz çevirir. Doğrusu ise, insanın Rabbine
dayanıp güvenmesi, iyiliklere teşekkür, hoşa gitmeyen şeylere ise
sabretmesidir.
Âyetlerin
iniş sebebi olarak nakledilen şu hâdiseler, nurada resmedilen insan tipinin
daha açık ve net anlaşılmasına yardımcı olacaktır:
❂Medine
halkından olmayan birisi, Medine-i Münevvere’ye gelip müslüman olurdu. Eğer
karısı erkek çocuk dünyaya getirir, atı da güzel bir tay doğurursa İslâm
hakkında: “Bu doğru ve güzel bir din imiş” derdi. Yok karısı doğurmaz, kısrağı
da yavrulamazsa: “Bu ne kötü bir din imiş” derdi. (Buhârî, Tefsir 22/2)
❂Bedevilerden
bazı kimseler Peygamberimiz (s.a.s.)’e gelip müslüman olurlardı. Memleketlerine
döndükleri zaman yağmur yağar, bolluk olur ve hayvanları güzel güzel yavrularsa
“Şu bizim dinimiz ne kadar güzel bir din” derler ve ona sımsıkı sarılırlardı.
Yok eğer kıtlık kuraklık olur, hayvanları istedikleri şekilde yavrulamazsa
“Bizim şu dinimizde hiç bir hayır yok” derlerdi. (Taberî, Câmi‘u’l-beyân, XVII, 161-162)
❂Bu âyet-i
kerîme müellefe-i kulûb[1]
hakkında nâzil olmuştur. Bunlar birbirlerine: “Muhammed’in dinine girelim.
Bakalım; eğer bir hayır elde edersek onun hak olduğunu anlamış oluruz. Eğer
hayır bulmazsak bâtıl olduğunu anlamış oluruz” diyorlardı. (Fahreddin er-Râzî, Mefâtîhu’l-gayb,
XXIII,13)
❂Bir yahudi
müslüman olmuştu. Fakat müslüman olduktan sonra gözü kör oldu, malı gitti ve
çocuğu öldü. İslâm’da bir uğursuzluk olduğunu sanarak Peygamberimiz (s.a.s.)’e
geldi ve: “Benim müslümanlığımı feshet” dedi. Allah Resûlü (s.a.s.): “İslâm
fesholunmaz” buyurdu. O: “Bu dini girdikten sonra hiç bir hayır elde etmedim;
gözümü kör etti, malımı ve çocuğumu elimden aldı” dedi. Bunun üzerine
Peygamberimiz (s.a.s.): “Ey yahudi! İslâm, ateşin demir, gümüş ve altının
kirini giderdiği gibi insanların kirlerini giderir” buyurdu ve bu âyet-i
kerîme nâzil oldu. (Vâhidî, Esbâbu’n-nüzûl, s. 317)
Âyetlerin
tasvir ettiği yapıdaki insan tipini, hemen hemen her devirde ve her yerde
görmek mümkündür. Bunlar, Allah’a ve âhirete tam bir iman kıvamına ulaşamamış,
bir kısım içtimâî saikler ve dünyevî beklentilerle Allah’a kulluk etmeyi
deneyen, fakat O’nu şahsî arzularını yerine getiren bir mabud olarak
göremediğinden tekrar şirke yönelen, böylece hem dünya hem de âhiret
mutluluğunu kaybeden bozuk karakterli insanlardır. Allah’tan yüz çeviren bu tür
insanlar yine de birilerine kulluk etme ve yakarma ihtiyacı duyarlar. Fakat bu
sefer ya hiçbir zarar veya faydası olmayan cansız nesnelere gönül bağlarlar ki
bu, çölde yolunu iyice şaşırmış bir yolcunun içine düştüğü şaşkınlık gibi derin
bir şaşkınlık ve son derece uzak bir sapıklıktır. Veya faydasından çok
zararının dokunma ihtimali daha yüksek olan kişilere, mesela istikâmetleri
bozuk olan liderlere yönelirler ki, Allah’a asi olarak hak yoldan sapmış, hem
kendilerini hem de kendilerine tâbi olanları uçuruma doğru sürükleyen bu
liderlerin ne kötü efendi ve ne fenâ arkadaş olduklarında şüphe yoktur.
Bu
bakımdan cennete girmek isteyenler, Allah’a kulluğa aykırı tüm inanç ve
davranışlardan uzaklaşarak iman ve sâlih amel yolunu tutmalıdır:
[1]Müellefe-i
kulûb: Henüz müslüman olmayıp kalpleri İslâm’a ısındırılmak istenen
kimseler.
Allah’ı bırakır da, kendisine zararı da faydası da olmayacak şeylere yalvarır durur. İşte bu, içinden çıkılmaz derin sapıklığın ta kendisidir.
2.
Diyanet Vakfı Meali
O, Allah'ı bırakıp, kendisine ne faydası, ne de zararı dokunacak olan şeylere yalvarır. Bu, (haktan) büsbütün uzak olan sapıklığın ta kendisidir.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Allah'ı bırakıp, kendisine fayda da zarar da veremeyen şeylere yalvarır. İşte derin sapıklık budur.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
O, Allah’ı bırakır da kendine ne zarar, ne de fayda veren şeylere tapar. Bu da derin sapıklığın ta kendisidir.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Allah'ı bırakır da kendine ne zarar, ne menfaat veremeyecek şeylere yalvarır. İşte derin sapıklık budur.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
Allahı bırakır da kendine ne zarar ne menfeat vermiyecek şeylere yalvarır, işte dalâli baîd odur
7.
Hasan Basri Çantay Meali
O, Allahı bırakır da kendisine ne zarar, ne fâide vermeyecek olan şeylere tapar. Bu ise (Hakdan) en uzak sapıklığın ta kendisidir.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Allah'ı bırakıp, kendisine ne bir zararı dokunan, ne de kendisine bir fayda veren şeylere yalvarır. İşte o (haktan) uzak olan dalâlet, budur!
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Allah'ı bırakır da kendine ne zarar, ne fayda vermiyecek olan şeylere ibadet eder, yalvarır. İşte, hidayetten uzak olan sapıklık budur.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Allâh'tan başka kendisine ne zarar ve ne de menfaat veremiyecek olan şeye ibadet eder. İşte bu, en uzak sapıklıktır.
11.
Ümit Şimşek Meali
Allah'ı bırakıp da kendisine ne bir yarar, ne de bir zarar veremeyen şeylere dua eder. Şaşkınlığın en koyusu da işte budur.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
They call on such deities, besides Allah, as can neither hurt nor profit them: that is straying far indeed (from the Way)!
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Hac Sûresi 12. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
Allah, inkâr edenlere Nûh’un karısı ile Lût’un karısını örnek verir. Her ikisi de, kullarımızdan iki sâlih kişinin nikâhları altında idiler, fakat o ...
