Tevbe
sûresi Medine’de hicretin 9. senesinde nâzil olmuştur. 129 âyettir. En son inen
sûrelerden biridir. Mushaf tertîbine göre 9, nüzûl sırasına göre 113. sûredir.
Meşhur isimleri “Tevbe” ve “Berâe”dir. “Tevbe”, tevbeyi konu alan 102-118.
âyetlerinden alınmıştır. “Berâe” ise “beri olmak, ilişiği kesmek, ihtâr, ültimatom”
mânalarına gelir. Sûrenin ilk kelimesinden alınmıştır. Sûre bunlar dışında
çeşitli isimlerle de anılmaktadır:
Öyle
ki, Huzeyfe (r.a.) bu sûre hakkında: “Sizler bu sûreye Tevbe sûresi adını
veriyorsunuz. Allah’a yemin olsun ki bu sûre, hiç kimseyi dışarıda
bırakmaksızın hepsini sarsmış ve sorgulamıştır” demiştir. (Fahreddin er-Râzî, Mefâtîhu’l-gayb,
XV, 172)
Nuzül
Mushaftaki sıralamada dokuzuncu, iniş sırasına göre yüz on üçüncü sûredir. Mâide sûresinden sonra, Nasr sûresinden önce Medine’de nâzil olmuştur. Müfessirler arasındaki hâkim kanaate göre son iki âyeti Mekke’de inmiştir. 113. âyetinin de Mekke’de indiğine dair bir rivayet bulunmaktadır. Hicretin 9. yılında nâzil olmaya başlayan bu sûrenin Kur’an’ın en son inen sûresi olduğu yönünde bir rivayet de vardır (Şevkânî, II, 378; Elmalılı, IV, 2441). İçeriği ve konusuna ilişkin tarihî bilgiler, sûrenin hemen tamamının Tebük Seferi’nden az bir zaman önce başlayıp sefer süresince ve seferden hemen sonraki günlerde, en büyük kısmıyla da Medine’den Tebük’e yapılan uzun yürüyüş sırasında vahyedildiğini göstermektedir (bk. Esed, I, 343). Aşağıda açıklanacağı üzere sûrenin baş kısmı Tebük Seferi’ni takiben yani kronolojik sıra itibariyle diğer kısımlarından sonra inmiştir. Hz. Peygamber Tebük Seferi’nden döndükten sonra Hz. Ebû Bekir’i hac emîri olarak görevlendirmişti. Ebû Bekir beraberindeki müslümanlarla hareket ettikten sonra bu sûrenin baş kısmı nâzil oldu. Bunun üzerine Resûlullah sûredeki buyrukları hac esnasında insanlara tebliğ etmesi için Hz. Ali’ye görev verdi. Hz. Ali hac kafilesine yolda yetişti. Hz. Ebû Bekir ona âmir sıfatıyla mı yoksa memur sıfatıyla mı geldiğini sordu. O sadece sûreyi hac sırasında insanlara tebliğ etmekle memur olduğunu söyledi. Birlikte Mekke’ye gittiler. Hz. Ali kurban bayramının birinci günü Cemre-i Akabe yanında insanlara hitap etti, kendisinin Hz. Peygamber’in elçisi olduğunu bildirip sûreden otuz veya kırk (Mücâhid’den yapılan rivayete göre on üç) âyet okudu ve şu dört hususu özellikle tebliğ etmekle görevli olduğunu söyledi: Bu yıldan sonra Kâbe’ye müşrik yaklaşmayacak, kimse Kâbe’yi çıplak tavaf etmeyecek, mümin olmayan cennete giremeyecek, verilen söz mutlaka tutulacaktır (Zemahşerî, II, 138; Râzî, XV, 218).
Konusu
Aslında
sûrenin isimleri, onun hangi mevzulardan bahsettiğini de ifade etmektedir. Bu
bakımdan sûrenin en önemli konuları, sûrenin nüzûl tarihi itibariyle
müşriklerle ve Ehl-i kitapla münâsebetler ve bunlara tatbik edilecek hükümler;
Bizans ordusuna karşı çıkılan Tebük seferi öncesinde, sefer sırasında ve
sonrasında yaşanan dikkat çekici hâdiseler; bu süreçte müslümanların ve münafıkların
halet-i rûhiyelerini ortaya koymaktır. Sûre ayrıca müşriklerden daha tehlikeli
olan münafıklardan, onların İslâm birliğini parçalamak için yaptıkları Mescid-i
Dırar’dan bahseder. Sûrenin sonunda ise müminlerin sahip olmaları gereken bazı
vasıflar, cihada teşvik, peygamber göndermenin insanlık açısından ehemmiyeti
gibi mevzulara temas edilir.
Tevbe
sûresi, başında besmele yazılı olmayan tek sûredir. Bunun birinci sebebi, Allah
Resûlü (s.a.s.)’in böyle yapmış olmasıdır. İkinci sebebi şudur: Besmele
emândır. Bu sûre ise kılıçla ve ahdi bozanlara karşı bir ültimatomla
başlamaktadır. Dolayısıyla iki zıt şeyin bir arada bulunması uygun
görülmemiştir. Ayrıca müslümanların burada besmelenin yazılamayacağında ittifak
etmeleri, sahâbe ve tabiin dönemlerinde herhangi bir ictihatla buraya besmele
yazılmasına karar vermemeleri, Kur’ân
metninin Peygamberimiz’den itibaren en ufak bir değişikliğe mâruz kalmadığının
açık delillerinden biridir.
Fazileti
Diğer sûrelerden farklı olarak bu sûrenin başında “besmele”nin olmaması şu iki sebeple açıklanmaktadır: a) Bu sûrenin, aralarındaki anlam ve içerik yakınlığı itibariyle Enfâl sûresinin devamı olma ihtimali. Hz. Peygamber’den bu sûrenin Enfâl veya başka bir sûrenin parçası olduğuna dair bir açıklama nakledilmiş olmadığı için bu ihtimal zayıf bulunmuştur. Bu görüş şu açıdan da eleştirilmiştir: Eğer sebep bu olsaydı sadece Enfâl sûresinden bu sûreye geçerken besmele okunmaması gerekirdi, oysa bu sûreye başlarken de besmele okunmaz (Elmalılı, IV, 2442-2443). b) Sûrenin müşriklere ağır bir ihtarla ve –âyetin tefsiri sırasında açıklanacak sebeplere binaen– onlarla yapılmış antlaşmanın bozulup savaş ilân edilmesi tâlimatıyla başlaması. Bu izaha göre, besmele güven ve rahmetin ifadesi olduğundan iki zıt ifadenin birlikte okunması uygun görülmemiştir. Başka bazı sûrelerin de savaş buyruğu içerdiği (Derveze, XII, 66) veya “yazıklar olsun” gibi ifadelerle başladığı (Âlûsî, X, 61) gerekçesiyle bu izah eleştirilmişse de, başka bir sûrenin başında böyle şiddetli bir uyarı ve ahdi bozma ifadesi yer almamaktadır. Bu konudaki izah farklılıkları bir yana, İslâm âlimleri bu sûrenin başında besmelenin yazılmaması ve okunmaması gerektiği hususunda fikir birliği içindedirler. Bunun herkesçe kabul edilen ortak sebebi Resûlullah’ın bu sûrenin başında besmeleyi yazdırmamış olmasıdır. Bu durum, Kur’an’ın hiçbir değişikliğe uğratılmaksızın, aynen Hz. Peygamber’den öğrenildiği biçimde sonraki nesillere aktarılması konusunda sahâbenin büyük bir titizlik gösterdiğini ve bu ulvî emanetin nesiller boyu özenle korunduğunu açıkça ortaya koyan kanıtlardan biri sayılmalıdır (Râzî, XV, 216; Mevdûdî, II, 179). Şu hususa da işaret edilmelidir ki, Tevbe sûresinde besmele çekilmemesi bu sûrenin başıyla ilgilidir. Şayet Kur’an okumaya bu sûrenin başından başlanacaksa sadece “eûzü” çekilir; daha sonraki bir âyetinden başlanacaksa eûzü ile birlikte besmele de okunur. Enfâl sûresinden Tevbe sûresine geçilirken ise eûzübesmele okumaksızın kıraate devam edilir.
32: Onlar Allah’ın nûrunu ağızlarıyla üfleyip söndürmek istiyorlar. Allah ise, kâfirler hiçbir zaman hoşlanmasa da, nûrunu mutlaka tamamlamak istiyor.
33: Allah, Rasûlü’nü doğru yolun ta kendisiyle ve adâlet ve hakkaniyet üzerine kurulan hak dîni ile gönderdi ki, müşrikler hiçbir zaman istemese de, o dîni diğer bütün dinlere üstün ve hâkim kılsın.
TEFSİR:
“Allah’ın nûru”, Kur’ân-ı Kerîm’in hükümleri
ve sünnet-i seniyyesinin tatbikatıyla Resûlullah (s.a.s.)’in muşahhas bir
şekilde yaşayıp örnek olarak insanlığın önüne koyduğu İslâm dinidir. Bütün
iman, ibâdet, ahlâk ve muamelât esasları ve içtimâî, iktisâdî, idârî
kaideleriyle İslâm, insanların kalpleri ve zihinleriyle birlikte bütün cihânı
aydınlatan lekesiz bir nur, bir ışık kaynağıdır. Dünyaya nispetle güneş hangi
mevkide ise, kalplere ve ruhlara nispetle İslâm dini de o mevkidedir. Nûrunu
Cenâb-ı Hak’tan alan bu din çağları aydınlatacak, kimse onun önüne
geçemeyecektir. Kâfirler istemese de Allah mutlaka nûrunu tamamlayacak;
kelime-i tevhidi yüceltecek ve İslâm dinini hâkim kılacaktır. Çünkü Cenâb-ı
Hakk’ın muradı, Peygamberine gönderdiği hidâyet rehberi ve hak dini İslâm’ın
diğer bütün dinlere üstün gelmesini sağlamaktır. Allah’ın muradını engelleyecek
ise hiçbir güç yoktur. Müşrikler istese de istemese de hakikat böyle tecelli
edecektir.
Nitekim
Peygamber Efendimiz’in, Allah’ın dînini tebliğ etme ve öğretme husûsundaki
azim, gayret ve şevki karşısında büyük bir âcizliğe düşen Kureyş müşrikleri
birgün:
“–
Sen bizi ve ilâhlarımızı yermeyi bırak, biz de seni ve ilâhını kendi hâlinize
bırakalım” dediklerinde Resûlullah (s.a.s.) başını kaldırıp semâya baktı ve:
“– Şu güneşi görüyor musunuz?” diye sordu.
“–
Evet, görüyoruz” dediklerinde Allah Resûlü (s.a.s.), İslâm’ın mâhiyetine ve
istikbaldeki durumuna dikkat çekecek bir tarzda:
“– Peki ben sizin bu güneşin
ışıklarından faydalanmanıza mâni olabilir miyim?” buyurdu. (İbn Kesîr, el-Bidâye,
III, 92; İbn İshâk, es-Sîre, s. 136)
Bu
sebeple din düşmanları tarafından İslâm’ı söndürme maksadıyla tezgahlanan ve
uygulamaya konan her plan, ancak güneşi ağızla üfleyerek söndürmeye çalışmanın
dışında bir ağırlığa sahip değildir ve olamaz.
Şunu
belirtmek gerekir ki, kendilerini İslâm’a nispet eden, dolayısıyla müslüman
olarak anılmakla birlikte İslâm’ı gerçek mânada hayatlarına tatbik edemeyen
insanlar bazan küfür dünyası karşısında mağlup duruma düşebilirler. Fakat bu
asla İslâm’ın mağlubiyeti değildir. İslâm, din olarak her zaman bütün dinlerin
üzerinde yüksek bir mevkie sahiptir. Bu ilk günden itibaren böyle olduğu gibi,
bugün de böyledir, gelecekte de böyle olacaktır. müslümanların siyâsî, askerî
ve iktisâdî açıdan en zayıf dönemlerini yaşadıkları son birkaç asırda bile
İslâm, her türlü gelişmiş teknik ve vasıtaya sahip evrensel düşman güçlerin her
cepheden ardı arkası kesilmez saldırılarına rağmen ilk günkü gibi yerindedir,
terütazedir. Bu süre içinde pek az kimse İslâm’dan çıkıp başka dinlere
girerken, diğer dinlerden çok sayıda insan İslâm’la buluşmaya devam etmektedir.
Günümüz müslümanlarının onca hatasına ve kusuruna, İslâm’ı temsil ve tatbikteki
onca yanlışlarına ve yetersizliklerine
ve evrensel düşman güçlerin İslâm’ı olduğundan farklı göstermek için ortaya
koydukları onca çabaya rağmen, batıda pek çok insan, herhangi bir dine inansın
veya inanmasın, İslâm’dan etkilenmeye devam etmektedir. Bu konuda İslâm’ın
dinamizmi ve nasıl söndürülemez bir ışık kaynağı olduğu günden güne insanların,
özellikle entelektüel insanların dikkatini daha da çekmektedir. (Ünal, s. 422)
Hâsılı
İslâm, ebediyen eskimeyecek ve bozulmayacak bütün esasları ve kaideleriyle ilk
günkü gibi dupduru ortada olup insanlığın semâsında bir güneş gibi
parlamaktadır. Fakat insanlar nefislerini, nefsânî arzularının mahkûmu olmuş
kalplerini ve zihinlerini onun önünde perde yaparak onun nûrundan mahrum
kalmaktadırlar. müslümanların asıl vazifesi, aradaki o perdeleri kaldırarak
kalpleri İslâm’ın o sönmez nûruyla buluşturmaktır.
Ancak
bir kısım güçler ve insanlar bu mücadelenin önüne geçmek için çalışacaklardır.
Bunun bir takım sebepleri vardır. Bunlardan yahudi ve hırısitiyan din adamları
olan hahamların ve rahiplerin İslâm nûrunu söndürmek istemelerinin ve onun
yayılmasına engel olmaya çalışmalarının sebebi şu şekilde beyân edilmektedir:
Allah, Rasûlü’nü doğru yolun ta kendisiyle ve adâlet ve hakkaniyet üzerine kurulan hak dîni ile gönderdi ki, müşrikler hiçbir zaman istemese de, o dîni diğer bütün dinlere üstün ve hâkim kılsın.
2.
Diyanet Vakfı Meali
O (Allah), müşrikler hoşlanmasalar da (kendi) dinini bütün dinlere üstün kılmak için Resûlünü hidayet ve Hak Din ile gönderendir.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Puta tapanlar hoşlanmasa da, dinini bütün dinlerden üstün kılmak üzere, Peygamberini doğru yol ve hak dinle gönderen Allah'tır.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
O, Allah’a ortak koşanlar hoşlanmasalar bile dinini, bütün dinlere üstün kılmak için, peygamberini hidayetle ve hak dinle gönderendir.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
O öyle bir Allah'dır ki, Resulünü hidayetle ve hak dinle bütün dinlere üstün kılmak için göndermiştir. Müşrikler hoşlanmasalar da.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
O Allahdır ki o, Resulünü hidâyet kanunu ve hak dini ile bütün dinlerin üzerine geçirmek için gönderdi, müşrikler, isterlerse hoşlanmasınlar
7.
Hasan Basri Çantay Meali
O, resulünü hidâyetle, hak dîn ile — (sırf) o dîni her dine gaalib kılmak için — gönderendir, isterse müşrikler hoş görmesin.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Müşrikler hoşlanmasa da, onu (İslâm'ı) dinlerin hepsine üstün kılmak için, Resûlünü hidâyet ve hak dîn ile gönderen O'dur.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Peygamberini hidayetle ve hak din ile, bütün dinlerin üzerine geçirmek için gönderen O'dur; İsterse müşrikler hoş görmesinler.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
O bir Hâlik-ı Zîşan'dır ki, Peygamberini hidâyet ile ve hak din ile gönderdi ki, onu bütün dinlerin üzerine yükseltsin. Velev ki, müşriklerin hoşuna gitmesin.
11.
Ümit Şimşek Meali
Resulünü, bütün dinlere üstün kılmak üzere hidayet ve hak din ile gönderen Odur—müşrikler isterse hoşlanmasınlar.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
It is He Who hath sent His Messenger with guidance and the Religion of Truth, to prevail it over all religion, even though the Pagans may detest (it).
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Tevbe Sûresi 33. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
