Mâide
sûresi 120 âyettir. Medine’de inmiştir. Sûre ismini, içinde “yemekli sofra”
mânasındaki اَلْمَائِدَةُ (mâide) kelimesinin
geçtiği 112. ayetten almaktadır. Esasında bu sûre İslâm nimetinin ikram
edildiği ilâhî bir sofradır. Ayrıca bu sûreye, birinci âyetinde akidlerin
yerine getirilmesi emredildiği için “Ukûd”, okuyanları azap meleklerinin
elinden kurtaracağı için اَلْمُنْقِذَةُ
(Münkıze), ve dinî hükümler çeşitli âyetlere serpiştirildiği için اَلْمُبَعْثِرَةُ (Muba‘sire) adları da verilmiştir. Bu sûre
Hudeybiye anlaşmasından sonra, Hicret’in 6. senesinde veya 7. senesinin
başlarında vahyolunmuştur. Mushaf tertîbine göre 5, nüzûl sırasına göre 110.
sûredir.
Nuzül
Mushaftaki sıralamada 5., iniş sırasına göre 112. sûredir. Fetih sûresinden sonra, Tevbe’den önce Medine’de nâzil olmuştur. Medine döneminde bir defada indiğine ve son inen sûrelerden olduğuna dair rivayetler bulunmakla birlikte (Tirmizî, “Tefsîr”, 6/20; Müsned, II, 176; VI, 455; Hâkim, Müstedrek, II, 311), bu rivayetlerin gerek sûrenin ihtiva ettiği konulara gerekse sûre içindeki âyetlerin iniş sebebiyle ilgili bilgilere uygun düşmediğini savunan Ateş’e göre sûre, Medine döneminde uzun bir zaman dilimi içerisinde peyderpey inmiş, ancak Hz. Peygamber’in hayatının sonlarında tertip edilmiş olması sebebiyle tamamının bir defada indiği sanılarak bu rivayetler ortaya çıkmıştır (II, 448). Gösterilen gerekçeler incelendiğinde bu görüşün daha isabetli olduğu anlaşılmaktadır.
Konusu
Sûrede
özetle şu mevzular ele alınmaktadır:
›Müslümanların
dinî, içtimaî, iktisadî ve siyasî hayatlarını tanzim eden düzenlemelere yer
verilir. Bu bağlamda akitlerin yerine getirilmesi, Allah’ın hacla ve bunun
dışındaki hususlarla ilgili koymuş olduğu dinî nişânelere saygı duyulması,
Kâbe’ye gelen hacılara karşı girişilecek her türlü müdahalenin yasaklanması
sözkonusu edilir. Haram ve helâl olan yiyeceklerle alakalı kesin hükümler
konur. Bu hususta İslâm’dan önce mevcut olan yanlış telakki ve uygulamalar
kaldırılır. Ehl-i kitabın kestiklerini yeme ve iffetli hür kadınlarıyla evlenme
izni verilir. Abdest, gusül ve teyemmümle ilgili hükümler; isyan, toplumun
huzurunu bozma, hırsızlık ve kısası gerektiren hususlarla ilgili cezalar
bildirilir. İçki içmek, kumar oynamak, putlara tapmak, fal oklarıyla iş yapmak
tamamen yasaklanır. Yemin kefareti açıklanır ve şâhitlikle alakalı yeni hükümlere
yer verilir.
›Hâkim duruma
geçen müslümanlar, iktidarın kendilerini bozması tehlikesine karşı ikaz edilip,
adâlete bağlı kalmaları, kendilerinden önce geçen kitap ehlinin hatalarına
düşmemeleri, onları dost ve sırdaş edinmemeleri konusunda tekrar tekrar
uyarılır. Bunu başarabilmek için de Allah ve Rasûlü’nün öğrettiklerini, emir ve
yasaklarını titizlikle gözetmeleri emredilir.
›Yahudiler,
ısrarla sürdürdükleri yanlış tavırlarına karşı ikaz edilir ve sırat-ı müstakim
olan İslâm yoluna tabi olmaya çağrılır. Hz. Âdem’in iki oğlunun kıssası
bağlamında Hz. Peygamber Efendimiz ve ashâbı hakkında öldürme planlarından
vazgeçilmesi ve Allah katında insanın hayatının ehemmiyeti hususuna özel bir
vurgu yapılır. Aynı şekilde Hıristiyanların da içine düştükleri yanlış inançlar
açıkça belirtilerek, onlara da Allah Resûlü (s.a.s.)’in rehberliğini kabul
etmeleri konusunda uyarıda bulunulur. İşin ciddiyetini göstermek üzere de
kıyamet gününde peygamberlerin bile zor anlar yaşayacağı ilâhî hesaptan bir
tablo arzedilir. Netice olarak bütün insanlar göklerin, yerin ve her şeyin
sahibi olan Allah’a kulluğa davet edilir.
Fazileti
Görüldüğü
üzere Mâide sûresi müslümanların dinî, içtimaî, iktisadî ve siyasî hayatlarını
tanzim eden pek çok düzenlemelere yer veren mühim sûrelerden biridir. Bu açıdan
büyük bir fazilete sahiptir. Hz. Aişe (r.a.): “Mâide sûresi nüzûl
bakımından son inen sûrelerdendir. Şu halde onda bulduğunuz helâlleri helâl,
haramları da haram tutunuz” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, VI, 188)
demektedir. Abdullah b. Amr b. Âs ise: “Nebi (s.a.s.) bineği üzerinde iken ona
Mâide sûresi indi. Binek taşıyamadı, bunun üzerine Efendimiz bineğinden indi” (Ahmed
b. Hanbel, Müsned, II, 176) diyerek sûrenin önemini ve dindeki
ağırlığını vurgular.
75: Meryem oğlu Mesih ancak bir peygamberdir. Ondan önce de nice peygamberler gelip geçti. Annesi de doğru sözlü, iffetli ve dürüst bir kadındı. İkisi de diğer insanlar gibi yemek yerlerdi. Bak, biz onlara gerçekleri delilleriyle nasıl açıklıyoruz, ama gel gör ki onlar, belli tesirler altında nasıl da akılları çelinip, bâtıl sevdalar peşinde koşturup duruyorlar.
76: Onlara şöyle de: “Allah’ı bırakıp da size ne bir zarar ne de bir fayda vermeye gücü yetmeyen şeylere mi kulluk ediyorsunuz?” Allah, her şeyi hakkıyla işiten ve kemâliyle bilendir.
TEFSİR:
Hıristiyanların
Hz. İsa’yı bahane ederek yanlış bir yola sapmalarını haklı gösterecek hiçbir
gerekçeleri yoktur. Çünkü Hz. İsa ancak, kendisinden önce gelip geçmiş
peygamberler gibi bir peygamberdir. O da, diğer peygamberlerin getirdiği gibi,
Allah katından bir takım mûcizeler getirmiştir. Eğer Allah, O’nun eliyle anadan
kör doğanı ve alacalı olanı iyileştirmiş ve ölüleri diriltmiş ise, aynı şekilde
Hz. Mûsâ’nın eliyle de bir asaya can vermiş, onu hızla giden bir yılan haline
getirmiş ve Kızıldeniz’i yarmıştır. Allah onu babasız yarattığı gibi, daha önce
de Hz. Âdem’i hem babasız hem annesiz yaratmıştır. Önceki peygamberler yaşayıp
öldükleri gibi İsa da fânîdir, bir gün ölecektir. Ölümlü bir varlık ise nasıl ilâh
olabilir?
Îsâ
(a.s.)’ın annesi Hz. Meryem de doğruluk ve sadakattan ayrılmayan, Allah’ı,
peygamberlerini, kitaplarını tasdik eden; özünde, sözünde ve işinde gayet doğru
ve dürüst olan bir kadındı. (bk. Tahrim 66/12) O,
günahlardan tamamen uzak duran, kulluk vazifelerini yerine getirmede son derece
gayretli ve dikkatli olan biri idi. Çünkü, ancak bu vasıfların kendisinde
mükemmel olarak bulunduğu kimseye, “sıddîk” denilir. Demek Hz. Meryem de bir
annedir, tek olan Allah’ı tasdik eden ve O’nun emirlerine uyan bir kuldur. Bu
haliyle onun ilâh olması düşünülemez. Diğer taraftan annesi olan herkes, yok
iken meydana gelmiş demektir. Böyle olan kimseler ise, ilâh değil, mahlûk olur.
Dolayısıyla Hz. İsa da bir anneden doğduğuna göre ilâh değil mahluktur. Üstelik
ikisi de diğer insanlar gibi yemek yerlerdi. Bu da onların ilâh
olamayacaklarının çok açık bir delilidir. Çünkü
bunlar, muhtaç varlıklardır. Diğer canlılar, insanlar ve hayvanlar gibi nefes
alıp vermeye, dolup boşalmaya, yiyip içmeye ve bunları çıkarmaya ihtiyaçları
vardır. Gerçek ilâhın, bütün bu noksanlıklardan uzak ve temiz olması lazımdır.
Bu yüzden herhangi bir ihtiyaçla muhtaç olana ilâh demek, “o muhtaç değildir”
demek olup, bu da apaçık çelişki ve yalandır. O halde, Hz. İsa’nın ilâh olması
mümkün değildir. Bu açık delilleri görmemek, bunları bir tarafa bırakarak
hakikati terk etmek ve aslı olmayan boş sevdalar peşinde koşmak gerçekten
şaşılacak bir durumdur. Bu sebeple Cenab-ı Hak Peygamber (s.a.s.)’e, hususiyle Hıristiyanlara
hitap ederek âdeta şöyle demesini emreder:
“Ey
hıristiyanlar siz de diğer puta tapanlar gibi, Allah’ı bırakıp da O’na rağmen
size ne bir zarar, ne de bir fayda hiçbir şey yapamayacak olan acizlere mi
ma‘bûd diyor, ibâdet ediyorsunuz? Halbuki Allah size her türlü iyiliği ve
zararı ulaştırmaya gücü yettiği gibi, O işiten ve bilendir. Gizli, açık her
sözü işitir. Açıktan yapılan fiiller şöyle dursun, kalplerdeki inanç, niyet ve
hisleri bile bilir. Bu yüksek kudret karşısında Allah’a ortak koşmanın, o
acizlere mabud demenin, ibâdet etmenin ne büyük inkâr, ne kadar tehlikeli
olduğunu düşünmez misiniz? İşte sizin Meryem oğlu Mesih’e ilâh ve mabud
demenizin bundan hiçbir farkı yoktur. Çünkü Mesih, her ne zarar, her ne menfaat
yapabilirse bizzat kendiliğinden değil, ancak Allah’ın ona ihsan etmesi ve
vermesiyle yapabilir. Sonra o, ne Allah’ın verebileceği belalar ve musibetler
kadar zarara, ne de Allah’ın ihsan edeceği sıhhat, genişlik, hayır ve saadet
kadar menfaate hiçbir zaman sahip olamaz. Çünkü Allah bizzat zengin, bizzat
güçlüdür. Mesih ise bizzat fakir, bizzat güçsüzdür. Her neye sahip ise hepsi
Allah’tandır ve Allah’a aittir. Bu böyle iken Allah’ın kemâlini Mesih’e,
Mesih’in aczini Allah’a isnat edip de Allah yerine Mesih’e ibâdet etmek ne
büyük bir cüret, cehalet ve anlayışsızlıktır. Ne büyük bir iftira ve
beyinsizliktir!”
Bu
sebeple Yüce Allah, tüm insanlığı aynı tehlikelere karşı uyarmak üzere Ehl-i
kitaba olan ikazlarını şöyle devam ettirir:
Kul eta’budûne min dûni(A)llâhi mâ lâ yemliku lekum darran velâ nef’â(n)(c) va(A)llâhu huve-ssemî’u-l’alîm(u)
1.
Ömer Çelik Meali
Onlara şöyle de: “Allah’ı bırakıp da size ne bir zarar ne de bir fayda vermeye gücü yetmeyen şeylere mi kulluk ediyorsunuz?” Allah, her şeyi hakkıyla işiten ve kemâliyle bilendir.
2.
Diyanet Vakfı Meali
De ki: Allah'ı bırakıp da sizin için fayda ve zarara gücü yetmeyen şeylere mi tapıyorsunuz? Hakkıyla işiten ve bilen yalnız Allah'tır.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
"Size zarar da fayda da veremeyecek, Allah'tan başka birine mi kulluk ediyorsunuz?" de. Allah hem işitir, hem bilir.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
(Ey Muhammed!) De ki: “Allah’ı bırakıp da, sizin için ne bir zarara ne de bir yarara gücü yeten şeylere mi tapıyorsunuz? Oysa Allah, hakkıyla işitendir, hakkıyla bilendir.”
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
De ki: "Allah'ı bırakıp da size ne zarar, ne de fayda vermeye gücü yetmeyen şeylere mi tapıyorsunuz? Oysa Allah işitendir, bilendir".
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
De ki; ya daha siz Allahı bırakıyorsunuz da siz kendiliklerinden ne bir zarara, ne bir faideye malik olmiyan şeylere mi tapıyorsunuz, halbuki Allah işiden, bilen ancak o
7.
Hasan Basri Çantay Meali
De ki: «Allâhı bırakıp da size ne bir zarar, ne de bir fâide yapmıya gücü yetmeyen şeylere mi tapıyorsunuz? Halbuki (her şey'i) işiden, (her şey'i) bilen Allahın kendisidir».
8.
Hayrat Neşriyat Meali
De ki: “Allah'ı bırakıp, sizin için ne bir zarar ne de bir faydaya mâlik olmayan şeylere mi tapıyorsunuz?” Hâlbuki, Semî' (hakkıyla işiten), Alîm (herşeyi bilen) ancak Allah'dır.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
De ki: Allah'ı bırakıp da size ne bir zarar, ne de bir fayda sağlamayan şeylere mi tapıyorsunuz? Halbuki Allah, bütün söylediklerinizi işitendir, bütün yaptıklarınızı bilendir.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
De ki: «Allah Teâlâ'dan başkasına mı, sizin için zarara da, faideye de mâlik olmayan şeylere mi tapıyorsunuz? Halbuki, (her şeyi bihakkın) işitici ve bilici olan ancak Allah Teâlâ'dır.»
11.
Ümit Şimşek Meali
De ki: Allah'ı bırakıp da size ne zararı, ne de faydası dokunmayan şeylere mi kulluk ediyorsunuz? Oysa Allah herşeyi işiten, herşeyi bilendir.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
Say: "Will ye worship, besides Allah, something which hath no power either to harm or benefit you? But Allah,- He it is that heareth and knoweth all things."
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Mâide Sûresi 76. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
"Göklerde ne var, yerde ne varsa hepsi Allah’ı tesbih eder. O, kudreti dâimâ üstün gelen, her hükmü ve işi hikmetli ve sağlam olandır." (Saf Sûresi ...
"Meryem oğlu İsa da: “Ey İsrâiloğulları! Ben size Allah tarafından gönderilmiş bir peygamberim; daha önce inen Tevrat’ı doğrulamak ve benden sonra g ...
"Allah’a ve Rasûlü’ne gerektiği gibi inanır, mallarınızla ve canlarınızla Allah yolunda cihâd edersiniz. Eğer bilirseniz, sizin için hayırlı olan bu ...
