Mâide
sûresi 120 âyettir. Medine’de inmiştir. Sûre ismini, içinde “yemekli sofra”
mânasındaki اَلْمَائِدَةُ (mâide) kelimesinin
geçtiği 112. ayetten almaktadır. Esasında bu sûre İslâm nimetinin ikram
edildiği ilâhî bir sofradır. Ayrıca bu sûreye, birinci âyetinde akidlerin
yerine getirilmesi emredildiği için “Ukûd”, okuyanları azap meleklerinin
elinden kurtaracağı için اَلْمُنْقِذَةُ
(Münkıze), ve dinî hükümler çeşitli âyetlere serpiştirildiği için اَلْمُبَعْثِرَةُ (Muba‘sire) adları da verilmiştir. Bu sûre
Hudeybiye anlaşmasından sonra, Hicret’in 6. senesinde veya 7. senesinin
başlarında vahyolunmuştur. Mushaf tertîbine göre 5, nüzûl sırasına göre 110.
sûredir.
Nuzül
Mushaftaki sıralamada 5., iniş sırasına göre 112. sûredir. Fetih sûresinden sonra, Tevbe’den önce Medine’de nâzil olmuştur. Medine döneminde bir defada indiğine ve son inen sûrelerden olduğuna dair rivayetler bulunmakla birlikte (Tirmizî, “Tefsîr”, 6/20; Müsned, II, 176; VI, 455; Hâkim, Müstedrek, II, 311), bu rivayetlerin gerek sûrenin ihtiva ettiği konulara gerekse sûre içindeki âyetlerin iniş sebebiyle ilgili bilgilere uygun düşmediğini savunan Ateş’e göre sûre, Medine döneminde uzun bir zaman dilimi içerisinde peyderpey inmiş, ancak Hz. Peygamber’in hayatının sonlarında tertip edilmiş olması sebebiyle tamamının bir defada indiği sanılarak bu rivayetler ortaya çıkmıştır (II, 448). Gösterilen gerekçeler incelendiğinde bu görüşün daha isabetli olduğu anlaşılmaktadır.
Konusu
Sûrede
özetle şu mevzular ele alınmaktadır:
›Müslümanların
dinî, içtimaî, iktisadî ve siyasî hayatlarını tanzim eden düzenlemelere yer
verilir. Bu bağlamda akitlerin yerine getirilmesi, Allah’ın hacla ve bunun
dışındaki hususlarla ilgili koymuş olduğu dinî nişânelere saygı duyulması,
Kâbe’ye gelen hacılara karşı girişilecek her türlü müdahalenin yasaklanması
sözkonusu edilir. Haram ve helâl olan yiyeceklerle alakalı kesin hükümler
konur. Bu hususta İslâm’dan önce mevcut olan yanlış telakki ve uygulamalar
kaldırılır. Ehl-i kitabın kestiklerini yeme ve iffetli hür kadınlarıyla evlenme
izni verilir. Abdest, gusül ve teyemmümle ilgili hükümler; isyan, toplumun
huzurunu bozma, hırsızlık ve kısası gerektiren hususlarla ilgili cezalar
bildirilir. İçki içmek, kumar oynamak, putlara tapmak, fal oklarıyla iş yapmak
tamamen yasaklanır. Yemin kefareti açıklanır ve şâhitlikle alakalı yeni hükümlere
yer verilir.
›Hâkim duruma
geçen müslümanlar, iktidarın kendilerini bozması tehlikesine karşı ikaz edilip,
adâlete bağlı kalmaları, kendilerinden önce geçen kitap ehlinin hatalarına
düşmemeleri, onları dost ve sırdaş edinmemeleri konusunda tekrar tekrar
uyarılır. Bunu başarabilmek için de Allah ve Rasûlü’nün öğrettiklerini, emir ve
yasaklarını titizlikle gözetmeleri emredilir.
›Yahudiler,
ısrarla sürdürdükleri yanlış tavırlarına karşı ikaz edilir ve sırat-ı müstakim
olan İslâm yoluna tabi olmaya çağrılır. Hz. Âdem’in iki oğlunun kıssası
bağlamında Hz. Peygamber Efendimiz ve ashâbı hakkında öldürme planlarından
vazgeçilmesi ve Allah katında insanın hayatının ehemmiyeti hususuna özel bir
vurgu yapılır. Aynı şekilde Hıristiyanların da içine düştükleri yanlış inançlar
açıkça belirtilerek, onlara da Allah Resûlü (s.a.s.)’in rehberliğini kabul
etmeleri konusunda uyarıda bulunulur. İşin ciddiyetini göstermek üzere de
kıyamet gününde peygamberlerin bile zor anlar yaşayacağı ilâhî hesaptan bir
tablo arzedilir. Netice olarak bütün insanlar göklerin, yerin ve her şeyin
sahibi olan Allah’a kulluğa davet edilir.
Fazileti
Görüldüğü
üzere Mâide sûresi müslümanların dinî, içtimaî, iktisadî ve siyasî hayatlarını
tanzim eden pek çok düzenlemelere yer veren mühim sûrelerden biridir. Bu açıdan
büyük bir fazilete sahiptir. Hz. Aişe (r.a.): “Mâide sûresi nüzûl
bakımından son inen sûrelerdendir. Şu halde onda bulduğunuz helâlleri helâl,
haramları da haram tutunuz” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, VI, 188)
demektedir. Abdullah b. Amr b. Âs ise: “Nebi (s.a.s.) bineği üzerinde iken ona
Mâide sûresi indi. Binek taşıyamadı, bunun üzerine Efendimiz bineğinden indi” (Ahmed
b. Hanbel, Müsned, II, 176) diyerek sûrenin önemini ve dindeki
ağırlığını vurgular.
1: Ey iman edenler! Yaptığınız anlaşmaları tam olarak yerine getirin. Harâm olduğu size bildirilen ve bildirilecek olanların dışındaki hayvanların eti size helâl kılındı. Ancak ihramlı iken avlanmanız helâl değildir. Şüphesiz Allah, dilediği hükmü verir.
TEFSİR:
“Yaptığınız
anlaşmalar” diye tercüme edilen اَلْعُقُودُ
(ukûd), “akd” kelimesinin çoğuludur. “Akd” sözlükte “ipin iki ucunu birbirine
bağlamak, sağlam bağ ve düğüm” gibi mânalara gelir. Bundan hareketle “belgeye
bağlanmış anlaşma”ya akit denilmiştir. Burada gerek fertler arasında, gerek
fertle toplum arasında, gerek toplumlar ve devletler arasında gerekse adak ve
yemin gibi kul ile Allah arasında bağlayıcı olan ve yerine getirilmesi gereken
bütün sözleşmeler kastedilmiştir. Mü’minler, bu sözleşmelerin gereği neyse onu
tam olarak yerine getirmekle mesuldürler. Kur’ân-ı Kerîm, tarafların dinî ve
etnik kimliklerine bakmaksızın sözleşmelere riâyet etmelerini mü’minlere
emrederek, sözleşmelerin bağlayıcı olmasının hukukun temel niteliklerinden biri
olduğunu ortaya koymuştur. Nitekim Allah Resûlü (s.a.s.), bütün akitlerle
birlikte, gayri müslimlerle yapmış olduğu akitlerin yerine getirilmesine de son
derece önem vermiştir. (bk. Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV, 325)
Resûl-i
Ekrem (s.a.s.) Efendimiz, işlenen bir kısım günahların ve bunlar içinde de ahdi
bozmanın sebep olacağı feci akıbetleri şöyle haber verir: “Bir toplumda hile ve sahtekârlık baş gösterirse Allah onların
kalplerine korku salar. Bir cemiyette zina yaygınlaşırsa, orada ölümler artar.
Bir kavim ölçü ve tartıyı eksik tutarsa orada rızık darlığı baş gösterir. Bir
kavimde adâletsizlik yaygınlaşırsa orada kanlı hâdiseler artar. Ve bir millet
ahdini bozarsa Allah onlara düşmanı musallat eder.” (Muvatta, Cihad 26)
Eşyada
aslolan mübâhlıktır, helâlliktir. Bu bakımdan Kur’ân-ı Kerîm ve sünnet-i
seniyye ile haram kılınanlar haricinde bütün hayvanların etleri helâldir. اَلْبَه۪يمَةُ
(behîme), karada ve denizde yaşayan dört ayaklı hayvanları ifade eden bir
kelimedir. اَلُأنْعَامُ (en‘âm) ise deve,
sığır, koyun ve keçi gibi evcil hayvanları (bk. En‘âm 6/142-144), bunlarla
birlikte ceylan, geyik ve benzeri gibi eti yenen yabani hayvanları da içine
alır. Pençeli ve yırtıcı hayvanlar ile at, eşek ve katır gibi tek tırnaklı
hayvanlar ise bu gruba dâhil değildir. Etlerinin yenmesi haram kılınan
hayvanlar bu sûrenin 3. âyetinde sayılmaktadır. Peygamber Efendimiz de: “Yırtıcı
hayvanlardan azı dişli olan her bir hayvan haramdır” (Buhârî, Sayd 29;
Müslim, Sayd 15) ve benzeri beyânlarıyla eti yenmesi haram olan diğer
hayvanları haber vermiştir. Hac ve umrede ihramlı iken kara hayvanlarını
avlamak haram kılınmış, deniz hayvanlarını avlamak ise serbest bırakılmıştır.
(bk. Mâide 6/96) İhramlı olanların, ihramlı olmayanlar tarafından avlanan kara
hayvanlarının etinden yemesinde ise bir sakınca görülmemiştir.
Şimdi
ise İslâm’ın bir kısım önemli alametlerine ve bunlara karşı saygılı olmak
gerektiğine işaret etmek üzere şöyle buyruluyor:
Ey iman edenler! Yaptığınız anlaşmaları tam olarak yerine getirin. Harâm olduğu size bildirilen ve bildirilecek olanların dışındaki hayvanların eti size helâl kılındı. Ancak ihramlı iken avlanmanız helâl değildir. Şüphesiz Allah, dilediği hükmü verir.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Ey iman edenler! Akitleri(n gereğini) yerine getiriniz. İhramlı iken avlanmayı helal saymamak üzere (aşağıda) size okunacaklar dışında kalan hayvanlar, sizin için helâl kılındı. Allah dilediğine hükmeder.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Ey İnananlar! Akidleri yerine getirin. İhramda iken avlanmayı helal görmeksizin, size bildirilecek olanlar dışında, hayvanlar helal kılındı; Allah dilediği hükmü verir.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Ey iman edenler! Akitlerinizi yerine getirin. İhramlı iken avlanmayı helâl saymamanız kaydıyla, okunacak (bildirilecek) olanlardan başka hayvanlar, size helâl kılındı. Şüphesiz Allah istediği hükmü verir.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Ey iman edenler! Sözleşmeleri yerine getirin. İhramlı iken avlanmayı helal saymamanız şartıyla, çeşitli hayvanlar size helal kılındı. Ancak haram oldukları size okunacak olanlar müstesna. Şüphesiz Allah dilediği hükmü verir.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
Ey o bütün iyman edenler! akıdlerinizi iyfa ediniz, ihrama girdiğinizde avı halâl saymamanız şartiyle size en'am behaiminin âtide okunacak olanlardan maadası halâl kılındı, şüphe yok ki Allah ne isterse hukmeder
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Ey îman edenler, bağlandığınız ahidleri yerine getirin. Siz ihramlı olduğunuz halde avlanmayı halâl saymamak ve size (aşağıda) okunacak olanlar haaric kalmak şartiyle davarlar (ın etleri) size halâl edildi. Şübhesiz ki Allah ne dilerse onu hükmeder.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Ey îmân edenler! Akidleri (verdiğiniz sözleri) yerine getirin! Siz ihrâmlı iken avlanmayı helâl saymamak şartıyla, size okunacak (bildirilecek) olanların dışında kalan sağmal hayvanlar sizin için helâl kılındı. Şübhesiz ki Allah, ne dilerse hükmeder.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Ey iman edenler! Allah ve insanlar arasında verdiğiniz söz ve yaptığınız bağlantıları yerine getirin. Hac için ihrama girdiğinizde, avı helâl saymamanız şartı ile size davardan şu okunacaklardan başkası helâl kılındı. Şüphesiz ki Allah ne dilerse onu hükmeder.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Ey imân edenler! Sağlam ahidleri yerine getiriniz. Sizin için behime denilen hayvanat helâl kılınmıştır. Ancak size haram oldukları bildirilecek olanlar müstesna ve siz ihrama girmiş bir halde iken avlamayı helâl görmemek şartıyla. Şüphe yok ki, Allah Teâlâ dilediği ile hükmeder.
11.
Ümit Şimşek Meali
Ey iman edenler, akitlerinizi yerine getirin. Haram kılındığı size bildirilenlerin dışındaki hayvanların etleri—ihramda iken avlanmayı helâl saymamak şartıyla—size helâl kılındı. Şüphesiz, Allah dilediği gibi hükmeder.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
O ye who believe! fulfil (all) obligations. Lawful unto you (for food) are all four-footed animals, with the exceptions named: But animals of the chase are forbidden while ye are in the sacred precincts or in pilgrim garb: for Allah doth command according to His will and plan.
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Mâide Sûresi 1. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
Teğâbün sûresi Medine’de nâzil olmuştur. 18 âyettir. İsmini, 9. âyette geçen ve “aldanma, aldatma, kar-zarar” mânasına gelen اَلتَّغَابُنُ (teğâbün) k ...
Yâsîn sûresi, Mekke’de nâzil olmuştur. 83 âyettir. İsmini birinci âyette geçen يٰسٓ (Yâsîn) kelimesinden alır. Resmî sıralamada 36, iniş sırasına gör ...
