Mâide
sûresi 120 âyettir. Medine’de inmiştir. Sûre ismini, içinde “yemekli sofra”
mânasındaki اَلْمَائِدَةُ (mâide) kelimesinin
geçtiği 112. ayetten almaktadır. Esasında bu sûre İslâm nimetinin ikram
edildiği ilâhî bir sofradır. Ayrıca bu sûreye, birinci âyetinde akidlerin
yerine getirilmesi emredildiği için “Ukûd”, okuyanları azap meleklerinin
elinden kurtaracağı için اَلْمُنْقِذَةُ
(Münkıze), ve dinî hükümler çeşitli âyetlere serpiştirildiği için اَلْمُبَعْثِرَةُ (Muba‘sire) adları da verilmiştir. Bu sûre
Hudeybiye anlaşmasından sonra, Hicret’in 6. senesinde veya 7. senesinin
başlarında vahyolunmuştur. Mushaf tertîbine göre 5, nüzûl sırasına göre 110.
sûredir.
Nuzül
Mushaftaki sıralamada 5., iniş sırasına göre 112. sûredir. Fetih sûresinden sonra, Tevbe’den önce Medine’de nâzil olmuştur. Medine döneminde bir defada indiğine ve son inen sûrelerden olduğuna dair rivayetler bulunmakla birlikte (Tirmizî, “Tefsîr”, 6/20; Müsned, II, 176; VI, 455; Hâkim, Müstedrek, II, 311), bu rivayetlerin gerek sûrenin ihtiva ettiği konulara gerekse sûre içindeki âyetlerin iniş sebebiyle ilgili bilgilere uygun düşmediğini savunan Ateş’e göre sûre, Medine döneminde uzun bir zaman dilimi içerisinde peyderpey inmiş, ancak Hz. Peygamber’in hayatının sonlarında tertip edilmiş olması sebebiyle tamamının bir defada indiği sanılarak bu rivayetler ortaya çıkmıştır (II, 448). Gösterilen gerekçeler incelendiğinde bu görüşün daha isabetli olduğu anlaşılmaktadır.
Konusu
Sûrede
özetle şu mevzular ele alınmaktadır:
›Müslümanların
dinî, içtimaî, iktisadî ve siyasî hayatlarını tanzim eden düzenlemelere yer
verilir. Bu bağlamda akitlerin yerine getirilmesi, Allah’ın hacla ve bunun
dışındaki hususlarla ilgili koymuş olduğu dinî nişânelere saygı duyulması,
Kâbe’ye gelen hacılara karşı girişilecek her türlü müdahalenin yasaklanması
sözkonusu edilir. Haram ve helâl olan yiyeceklerle alakalı kesin hükümler
konur. Bu hususta İslâm’dan önce mevcut olan yanlış telakki ve uygulamalar
kaldırılır. Ehl-i kitabın kestiklerini yeme ve iffetli hür kadınlarıyla evlenme
izni verilir. Abdest, gusül ve teyemmümle ilgili hükümler; isyan, toplumun
huzurunu bozma, hırsızlık ve kısası gerektiren hususlarla ilgili cezalar
bildirilir. İçki içmek, kumar oynamak, putlara tapmak, fal oklarıyla iş yapmak
tamamen yasaklanır. Yemin kefareti açıklanır ve şâhitlikle alakalı yeni hükümlere
yer verilir.
›Hâkim duruma
geçen müslümanlar, iktidarın kendilerini bozması tehlikesine karşı ikaz edilip,
adâlete bağlı kalmaları, kendilerinden önce geçen kitap ehlinin hatalarına
düşmemeleri, onları dost ve sırdaş edinmemeleri konusunda tekrar tekrar
uyarılır. Bunu başarabilmek için de Allah ve Rasûlü’nün öğrettiklerini, emir ve
yasaklarını titizlikle gözetmeleri emredilir.
›Yahudiler,
ısrarla sürdürdükleri yanlış tavırlarına karşı ikaz edilir ve sırat-ı müstakim
olan İslâm yoluna tabi olmaya çağrılır. Hz. Âdem’in iki oğlunun kıssası
bağlamında Hz. Peygamber Efendimiz ve ashâbı hakkında öldürme planlarından
vazgeçilmesi ve Allah katında insanın hayatının ehemmiyeti hususuna özel bir
vurgu yapılır. Aynı şekilde Hıristiyanların da içine düştükleri yanlış inançlar
açıkça belirtilerek, onlara da Allah Resûlü (s.a.s.)’in rehberliğini kabul
etmeleri konusunda uyarıda bulunulur. İşin ciddiyetini göstermek üzere de
kıyamet gününde peygamberlerin bile zor anlar yaşayacağı ilâhî hesaptan bir
tablo arzedilir. Netice olarak bütün insanlar göklerin, yerin ve her şeyin
sahibi olan Allah’a kulluğa davet edilir.
Fazileti
Görüldüğü
üzere Mâide sûresi müslümanların dinî, içtimaî, iktisadî ve siyasî hayatlarını
tanzim eden pek çok düzenlemelere yer veren mühim sûrelerden biridir. Bu açıdan
büyük bir fazilete sahiptir. Hz. Aişe (r.a.): “Mâide sûresi nüzûl
bakımından son inen sûrelerdendir. Şu halde onda bulduğunuz helâlleri helâl,
haramları da haram tutunuz” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, VI, 188)
demektedir. Abdullah b. Amr b. Âs ise: “Nebi (s.a.s.) bineği üzerinde iken ona
Mâide sûresi indi. Binek taşıyamadı, bunun üzerine Efendimiz bineğinden indi” (Ahmed
b. Hanbel, Müsned, II, 176) diyerek sûrenin önemini ve dindeki
ağırlığını vurgular.
101: Ey iman edenler! Açıklandığı takdirde sizi sıkıntıya sokacak hususlarda soru sormayın. Kur’an indirilirken bunları sorarsanız, size cevabı açıklanıverir. Halbuki Allah onlardan sizi muaf tutmuştur. Allah çok bağışlayandır ve cezalandırmakta hiç acele etmeyendir.
102: Doğrusu sizden önceki bir topluluk da böyle sorular sormuş, ardından açıklanan hükümleri kabul etmedikleri için kâfir olmuşlardı.
TEFSİR:
Bu
âyet-i kerîmelerin iniş sebebi olarak rivayet edilen hâdiselerden biri
şöyledir: Allah Resûlü (s.a.s.), haccın farz kılındığını bildiren Âl-i İmrân süresi 97. âyet nâzil olunca bir hutbe okudu
ve: “Ey insanlar! Allah size haccı farz kıldı” buyurdu. Bir sahâbî: “Her
sene mi yâ Rasûlallah?” diye sordu. Efendimiz soruyu duymazdan geldi. Sorunun
üçüncü defa tekrar edilmesi üzerine Resûl-i Ekrem (s.a.s.): “Şayet «evet»
deseydim her sene haccetmeniz farz olurdu. Siz ise buna tahammül edemezdiniz.
Benim açıkladığım konularda soru sormayın. Sizden önceki bazı toplumlar
peygamberlerine çok soru sormaktan ve sonra da bunlar üzerinde anlaşmazlığa
düşmekten dolayı helâk olmuşlardır. Şu halde size bir şeyi emrettiğimde onu
olabildiğince yerine getirmeye çalışın, size yasakladıklarımdan da kaçının”
buyurdu. Bu hadise üzerine bu âyetler nâzil oldu. (bk. Müslim, Hac 412; Tirmizî,
Hac 5; İbn Mâce, Menâsik 2)
Aslında
insanın bilmediği hususları bilenlerden sorup öğrenmeye çalışması Kur’an’ın bir
emridir. Âyet-i kerîmede: “Bilmiyorsanız, bilenlere sorun!” (Enbiyâ’
21/7) buyrulur. İlim bir hazîne, sorular o hazinenin anahtarlarıdır.
Dolayısıyla bu âyetlerde yasaklanan, yersiz ve faydasız hususlarda sorulan sorulardır.
Çünkü özellikle vahyin inmeye devam ettiği zamanlarda bir kısım dini hükümler
sorulan sorulara binâen gelmekteydi. Kur’ân-ı Kerîm’de “içki, kumar, yetimler,
kadın halleri, infak, ruh, Ashâb-ı Kehf” gibi insanların sorularına cevâben
gelen pek çok âyet vardır. Ancak âyet-i kerîmenin mesajı sadece indiği döneme
ait değil, kıyamete kadar bütün zamanlar için geçerlidir. Bu sebeple bütün
mü’minlerin dikkat etmesi gereken bir gerçeği beyân etmektedir. O da şudur: Dinî
vazifeler hususunda herkes Allah ve Rasûlü’nün emirlerini öğrenip gücü
yettiğince yerine getirmeye çalışmalı, yasaklarından kaçınmalı, kendi
anlayışını ve içinde yaşadıkları toplumların örf ve adetlerini dine
karıştırmaya kalkışmamalıdır. Dinin farz, vacip, sünnet, müstehap, mendup,
haram, mekruh şeklinde özetlenebilecek hükümlerini olduğu gibi benimsemeli;
asıl dinî vecibeleri bir tarafa bırakıp şahsi kanaatlere dayalı yeni
sorumluluklar ihdas etmeye yeltenmemelidir. Nitekim önceki toplumlar böyle yollara
tevessül etmişler, peygamberlerinden bir kısım uygunsuz taleplerde bulunmuşlar
ve bunların gereğini yapmadıklarından, üstelik kabul ve tasdikte problem
yaşadıklarından küfre düşmüşlerdir. Kur’ân-ı Kerîm, İsrâiloğulları’nın,
peygamberlerine bazı şeyler sorduklarını, bunun üzerine kendilerine bir şey
emredilince de onu terk edip, yapmadıklarını, sonunda da helak olduklarını
haber verir. Meselâ Semûd kavmi Hz. Sâlih’ten deve mûcizesi istemiş,
istedikleri olunca da inkâra sapmışlardır. Yine kavmi Hz. İsa’dan “bir sofra”
talebinde bulunmuş, sofra gelince de peygamberi tasdik etmeyip azaba düçar
olmuşlardır.
İslâm
gelmeden önce Arapların kendilerine has bir kısım örf ve adetleri vardı.
Bunlardan biri de belli özellikler taşıyan evcil hayvanları; develeri, davarları
putlar adına serbest bırakmaları, sonra da bunların kesilmesini ve
kullanılmasını yasak saymalarıydı. Gelen âyet-i kerîmelerde onların İslâm’a
uygun olmayan bu adetleri söz konusu edilmekte ve bu yanlışın düzeltilmesi
istenmektedir.
Kad seelehâ kavmun min kablikum śümme asbehû bihâ kâfirîn(e)
1.
Ömer Çelik Meali
Doğrusu sizden önceki bir topluluk da böyle sorular sormuş, ardından açıklanan hükümleri kabul etmedikleri için kâfir olmuşlardı.
2.
Diyanet Vakfı Meali
Sizden önce de bir toplum onları sormuş, sonra da bunları inkâr eder olmuştu.
3.
Diyanet İşleri (Eski) Meali
Sizden önce bir millet onları sormuştu, sonra da onları inkar etmişlerdi.
4.
Diyanet İşleri (Yeni) Meali
Sizden önceki bir millet o tür şeyleri sordu da sonra o yüzden kâfir oldu.
5.
Elmalılı Hamdi Yazır Meali
Sizden önce gelen bir kavim bunları sormuştu da sonra inkâr etmişti.
6.
Elmalılı Meali (Orjinal) Meali
Filvakı' öyle mes'eleleri sizden evvel bir kavm sordu da sonra o yüzden kâfir oldular
7.
Hasan Basri Çantay Meali
Sizden evvel de bir kavm onları sordu da sonra o yüzden kâfirler oldular.
8.
Hayrat Neşriyat Meali
Doğrusu sizden önce bir kavim onları sormuştu (da), sonra (kendilerine verilen hükümleri kabûl etmeyip) o yüzden kâfir kimseler olmuşlardı.
9.
Ali Fikri Yavuz Meali
Doğrusu, sizden önce bir kavim, öyle (lüzumsuz) şeyleri sordu da, sonra o yüzden kâfir oldular.
10.
Ömer Nasuhi Bilmen Meali
Filvaki öyle şeyleri sizden evvel bir kavim sordu da sonra o sebeple kâfir oldular.
11.
Ümit Şimşek Meali
Sizden önce bir topluluk böyle şeyleri sormuş, sonra da sordukları şeyler yüzünden kâfir olmuştu.
12.
Yusuf Ali (English) Meali
Some people before you did ask such questions, and on that account lost their faith.
Sadece meal okumak ile Kur'ân-ı Kerim'in bir çok âyetinin tam mânâsı ile anlaşılması mümkün olmayabilir. Ayetlerin izahı için mutlaka bir tefsire başvurulması gerekir. Mâide Sûresi 102. ayetinin tefsiri için tıklayınız
*
Türkçe okunuşlarından Kur'an-ı Kerim okumak uygun görülmemektedir. Ayetler Türkçe olarak arandıkları için sitemize eklenmiştir.
