TEFSİR:
Bu
ayetler, bir önceki âyette temas edilen insanın darlık ve zorlukta sergilediği
davranışlarını canlı bir misalle açıklamaktadır. Bu misal, birbirini takip eden
gayet canlı ve hareketli sahneler halinde takdim edilmektedir:
Birinci
sahne: Gökleri, yeri ve bu ikisi arasında bulunan her şeyi yaratan ve yöneten
Allah Teâlâ olduğu gibi insanları karada ve denizde gezdiren; onlara hem karada
hem denizde hareket edebilme güç ve kabiliyetini veren; bütün engelleri
kaldırarak ister yürüyerek ister binitli bir şekilde gezmelerine imkân sağlayan
Allah’tır.
İkinci
sahne: Limanda bir gemi ve yolcular o gemiye doluşuyor, birer birer yerlerine
oturuyorlar. Gemi doluyor, halatlar çözülüyor ve yavaş yavaş iskeleden
uzaklaşıp denizin ortasına doğru süzülmeye başlıyor. Yalnız burada kullanılan
ifadede dikkat çekici bir durum var: Geminin içinde bulunanlar da biziz, onun
ve içindekilerin akibetini sahilden izleyenler de biziz.[1]
Hava güzel, rüzgârın esişi güzel, manzara güzel; insanlar keyiflerinden
neş’eleniyorlar, seviniyorlar. Fakat işin tuhaf tarafı, hiç birinin aklına
Allah gelmiyor. Ancak O’nun izniyle geminin su üzerinde durduğunu, ancak O’nun
isteğiyle rüzgârın estiğini ve bütün bunların O’nun bir nimeti olduğunu kimse
düşünmüyor. Tam mânasıyla gâfil bir zümre!
Üçüncü
sahne: Gemi ve içindekiler rahat bir şekilde yolculuklarına devam ederken hemen
ânî ve müthiş bir fırtınanın kopup derhal gemiye ulaştığını görüyoruz.
Fırtınanın tesiriyle oluşan dağlar gibi dalgalar gemiye ve içindekilere hücum
ediyor; geminin düzeni bozuluyor, yatıyor, kalkıyor. Dalga vurdukça
derinliklere gömülür gibi oluyor; iniyor çıkıyor. Evet şimdi o müthiş
fırtınanın önünde ve o son derece büyük ve şiddetli dalgaların arasındaki
geminin hazîn durumunu izliyoruz. Gemi bu halde olursa, içindeki yolcuların
halinin ne olduğunu tasavvur etmek gerekir! Şimdi gözümüzün önüne denizde
çalkanan bu geminin içindeki zavallı yolcular geliyor: Hepsi feryat içindeler;
az önce seyrettiğimiz keyifli ve neşeli hallerinin zerresi bile yok! Bu neş’e,
yerini bütünüyle korku ve dehşete terk etmiş durumdadır. Herbiri yerinden
fırlamış, bağrışıp çağrışıyor; dalgalarla çepeçevre kuşatıldıklarını,
kurtuluşun mümkün olmadığını anlıyorlar. Son derece zayıf, güçsüz, aciz ve
çaresiz olduklarını iliklerine kadar hissediyorlar. İşte ancak bu müthiş
hercümerc içinde gönüllerde katmerleşen kirler sıyrılıyor, fıtratı selîme açığa
çıkıyor, kalp silkinerek iğrenç tasavvurların kalıntılarından kurtuluyor ve
selîm fıtrattan tevhîd fışkırıyor. Her şeyi bırakıp ihlâsla; içtenlikle Allah’a
sarılıyorlar: “Eğer bizi bu felâketten sağ sâlim kurtarırsan hiç şüphesiz
artık şükredenlerden olacağız. Ne olur Allahım bizi kurtar. Senden başka
bizi kurtaracak kimse yok!” Şimdi biz bu yolcuların kalplerinin tâ
derinliklerinden gelen bir âhü enînle Rablerine yalvarışlarını, kurtuluş
ümitlerini O’na bağlayışlarını; ihlas ve samimiyetle şükredenlerden
olacaklarına dâir Allah’a söz verişlerini seyrediyor ve dinliyoruz.
Dördüncü
sahne: Onların bu samimi yalvarışları dergâh-ı izzete ulaşıyor ve kabule şâyan
olup hemen neticesini veriyor. Fırtına diniyor, dalgalar kesiliyor ve deniz
sakinleşiyor. Yolcular, nefesleri içlerine sığmazken artık rahat rahat nefes
alabiliyorlar. Uçacak gibi olan kalpleri sükûnet buluyor. Gemi emniyetle sahile
yanaşıyor, yolcular boğulup mahvolmadıklarından ve hayatta olduklarından emin,
korkusuzca karaya ayak basıyorlar. Fakat karaya ayak basar basmaz birden olan
biten her şeyi unutuyorlar. Tabi bununla birlikte Allah’ı da unutuyorlar. Sanki
başlarına hiçbir şey gelmemiş, sanki hiçbir sıkıntıya uğramamış ve sanki
Allah’a hiç yalvarmamış gibi, hiç ara vermeksizin hemen azgınlığa, taşkınlığa
ve haksızlığa başlıyorlar. İşte insanın gerçek yapısı budur. “Nisyan” kökünden
unutkan, “üns” kökünden ise, başından geçenleri bir kenara bırakıp içinde
bulunduğu durumla ünsiyet eden, kaynaşan bir yapıya sahiptir. Allah Teâlâ, bu
vasfımızı böyle dikkat çekicic bir örnekle hatırlatarak bizlerden dâimâ
dalgaların sarsıntıları arasında gemide bulunup kurtuluş için Allah’a yalvaran
insanların o anda sahip oldukları ihlâs, samimiyet ve tevhid şuurunu
istemektedir.
Son
sahne: Bu misâl, kıyamete kadar bütün insan gruplarının hâlini kuşatacak bir
özelliktedir. Bu yüzden Allah Teâlâ bütün insanlara hitap ederek yaptıkları
taşkınlıkların hep kendi aleyhlerinde olduğunu bildiriyor. Belki bu
taşkınlıkları sebebiyle fani dünyada geçici bazı menfaatler elde edebilirler.
Bu ise aldatıcı bir menfaattir. Sonra ister istemez mecburi olarak Allah’a dönecekler,
O da bütün yaptıklarını kendilerine haber verecektir. İşledikleri yanlışları
orada anlayacaklar ama artık iş işten geçmiş olacaktır.
Sonsuz cennet nimetlerini kaybetme pahasına
inkârcıların taparcasına gönül kaptırdığı şu dünya zevklerinin, âhiret
nimetlerine nispetle yok denecek kadar değersiz olduğunu çok etkili bir misalle
açıklamak üzere buyruluyor ki:
[1] Âyette, “Bindiğiniz gemi...”
buyurulduktan sonra, “O gemiler hoş bir rüzgarla بكم (bikum): sizinle birlikte akıp
gittikleri...” denmeyip, بِهِمْ (bihim) “onlarla birlikte” buyrularak
hitaptan gaibe bir geçiş yapılmıştır. Bunun da gayesi şudur: Her insan içinde
bulunduğu durumu iyice düşünüp tartamaz. Bu bakımdan yapılan bu geçişte hem
muhataplara, kendi hallerini soyutlayıp karşıdan bakar gibi seyrettirmek ve
düşündürmek, hem de bunların hallerini başkalarına hatırlatıp seyrettirmek için
gayet ince bir tasvir sanatı bulunmaktadır. (Fahreddin er-Râzi, Mefâtîhu’l-gayb,
XVII, 69; Elmalılı, Hak Dini, IV, 2699)
Kaynak: Ömer Çelik Tefsiri
