41. Sihirbazlar Firavun’a gelip: “Eğer üstün gelen biz olursak, herhalde bize bir mükâfat verilir!” dediler.

42. “Evet, evet” dedi Firavun, “o zaman siz benim en yakınlarımdan, gözdelerimden olacaksınız.”

43. Müsâbaka başlayınca Mûsâ sihirbazlara: “Haydi, ne atacaksanız önce siz atın” dedi.

44. Onlar da derhal iplerini ve değneklerini yere atıp: “Firavun’un gücü ve izzeti hakkı için, gâlip gelen kesinlikle biz olacağız, biz” dediler.

45. Sonra da Mûsâ asâsını yere attı; bir de ne görsünler asâ, onların göz boyayıp uydurdukları şeyleri yalayıp yutuveriyor!

Başlangıçta sihirbazların bütün himmeti dünyalık bir mükâfat peşindeydi. Onlar Mûsâ (a.s.) karşısında muvaffak oldukları takdirde ne kadar bir menfaat elde edeceklerinin derdinde idiler. Bunun dışında manevî bir gâyeye taallük eden hiçbir düşünceleri yoktu. Bu yüzden sadece mükâfatlandırılmakla kalmayıp gözdelerden olacakları ve saray halkı arasına katılacakları müjdelenince büyük bir sevince kapılmışlardı. Karşılarında ise Âlemlerin Rabbi tarafından peygamber olarak gönderildiğini söyleyen, tehditlerine hiç aldırış etmeden Firavun’la münakaşaya girişen ve yaptığı mücâdelede hiçbir tereddüt göstermeyen Hz. Mûsâ yer almaktaydı. Sihirbazlar, menfaatleri icâbı değer verdikleri Firavun’un izzetine yemin ederek iplerini ve değneklerini atıp, sonra bunların âniden kocaman bir ejderhaya dönüşen Mûsâ (a.s.)’ın asâsı tarafından bir lokmada yutulup yok olduklarını görünce işin ciddiyetini kavradılar. Hz. Mûsâ’nın kendileri gibi bir sihirbaz olmadığını, gösterdiği hârikulâde olayın da ancak Allah’ın kudretiyle vuku bulacak bir mûcize olduğunu anlamakta gecikmediler: (bk. A‘râf  7/115-119; Tâhâ 20/65-69)

46. Gerçeği farkeden sihirbazlar derhal secdeye kapandılar:

47. “Şüphesiz biz Âlemlerin Rabbine iman ettik!”

48. “Mûsâ ve Hârûn’un Rabbine!” dediler.

49. Firavun hiddetle: “Demek, ben size izin vermeden ona iman ettiniz ha! Meğer size sihri öğreten ustanız oymuş! Ama size ne yapacağımı yakında bileceksiniz! Ellerinizi ve ayaklarınızı çaprazlama keseceğim ve hepinizi mutlaka asacağım!” diye bağırdı.

50. Sihirbazlar: “Hiç önemi yok” dediler, “biz nasıl olsa Rabbimize döneceğiz.”

51. “Doğrusu biz, Mûsâ’ya inananların ilki olduğumuz için, umarız Rabbimiz hatalarımızı bağışlar.”

Hidâyet güneşinin şuaları onların, Firavun’un şirk temelleri üzerine kurulmuş bozuk düzeni içinde kararmış ve tortulanmış kalpleri üzerinde dolaşmaya başladı. İlâhî kudret ve azamet tecellisi karşısında çakan iman şimşeği gönüllerinin merkezine doğru ilerledi. Az önce parayla kiralanmış, ustalıklarına karşı Firavun’dan karşılık bekleyen sıradan insanlar iken, kalplerine dokunan ilâhî hakîkat parıltısı onları birden değiştirdi. Benliklerini titreten bir sarsılışla onları âniden dünyevî bütün menfaat kaygılarından vazgeçirdi. Kalplerini saran sapıklık paslarını silerek, ruhlarının derinliklerine ulaştı. Onları tertemiz yapıp diriltti; Hakka boyun eğen ihlaslı kullar haline getirdi. Böylece secdeye kapanarak Âlemlerin Rabbine, Mûsâ ve Hârûn’un Rabbine inandıklarını ilan ettiler. Burada insan kalbinin hidâyet ve dalâlet bakımından ne kadar esrârengîz bir husûsiyete sahip olduğu dikkat çeker. Biraz önce dünyadan başka bir hedefi olmayan bu insanlar, bir anda seçkin mü’minler haline geldiler. Hem de azgın, zalim bir iktidarın karşısında apaçık iman etmelerinin ne gibi sonuçları ve cezaları olacağını düşünmeden, zorba iktidar sahibinin ne söyleyeceğine ve ne yapacağına aldırmadan imanlarını haykırdılar. Firavun’un “asarım, keserim” tehditlerine karşı da metânetlerini bozmadan: “Hiç önemi yok, biz nasıl olsa Rabbimize döneceğiz” (Şu’arâ 26/50) dediler ve önceki günahları için de Allah Teâlâ’dan bağışlanma niyaz ettiler. (bk. 7/120-126; Tâhâ 20/70-73)

Sihirbazların şehâdetinin ardından vuku bulan hâdiseler öyle bir noktaya geldi ki nihâyet:

52. Biz Mûsâ’ya: “Kullarımı geceleyin yola çıkar; çünkü Firavun ve ordusu arkadan mutlaka sizi takip edecekler” diye vahyettik.

53. Bu arada Firavun asker toplamak üzere bütün şehirlere tellâllar saldı.

54. Halkı kışkırtmak için de şöyle seslendi: “Şu İsrâiloğulları bölük pörçük, üç beş çapulcudan ibarettir.”

55. “Fakat boylarına poslarına bakmadan bizi öfkelendiriyorlar.”

56. “Ama biz de tedbirli, hazırlıklı büyük bir topluluğuz.”

57. Böylece biz onları, İsrâiloğulları’nın peşine düşürerek o çok güzel bağlardan, bahçelerden, akıp giden su kaynaklarından sürüp çıkardık.

58. Onca hazinelerden, servetlerden, kendilerince çok değerli o yüksek makam ve mevkilerden de…

59. Her şey işte böyle oldu. Sonunda, benzer büyük nimetleri İsrâiloğulları’na bahşettik.

Sihirbazlarla müsâbakadan sonra Hz. Mûsâ’ya hemen Mısır’dan ayrılma emri verilmemiş, epey bir müddet İsrâiloğulları ile birlikte orada kalmıştır. Arada geçen bu süre zarfında meydana gelen hâdiseler A‘râf  sûresi 127-135, Yûnus sûresi 83-89, Mümin sûresi 23-46 ve Zuhruf sûresi 46-56. âyetlerde haber verilir. Ancak kıssa burada hülâsa edilerek hemen Hz. Mûsâ ile Firavun arasındaki mücadelenin son bölümüne geçilir. Hedef, apaçık ayetleri gördükten sonra bile inadında direnen Firavun’un hazin âkıbetiyle, kendisini ilâhî yardımın adım adım takip ettiği Mûsâ (a.s.)’ın nihaî zaferini göstermektir.

Mûsâ (a.s.) ilâhî vahiy istikâmetinde Mısır’ın çeşitli yerlerinde oturmakta olan İsrâiloğullarını yanına alarak seher vakti yola çıktı. Maksat, Firavun peşlerine düşmeden önce onların yetişemeyeceği kadar uzak bir mesafeye varmaktı. Firavun olaydan haberdar olur olmaz umûmî seferberlik ilan etti; bütün şehirlere asker toplamak için münâdîler gönderdi. Zâhiren toplanan askerlere ve tebaasına moral vermek ve onları savaşa kışkırtmak; hakîkatte ise içini saran korkuyu örtmek için birkaç sloganvârî cümle sarfetti. Bir taraftan durumu kurtarmak için çeşitli güçleri harekete geçirirken, öte yandan bir panik havası içinde olmadığını göstermek istiyordu. Ona göre normalde İsrâiloğulları’nın kâle alınacak ve korkulacak bir durumu yoktu. Fakat sebep oldukları tahrik ve Firavun taraftarlarına duydukları kin ve öfke sebebiyle cezalandırılmaları gerekiyordu. Halkın da buna inandırılması lazımdı. Dolayısıyla ilan edilen umûmî seferberliğin hedefi, sadece gelecekte ortaya çıkabilecek menfi hâdiseleri şimdiden önlemeye yönelik bir tedbirden ibaretti(!)

Aslında Firavun’un yaptığı, kendisi ve ordusunun helaki için planlanan ilâhî küllî planın tabi bir uzantısıydı. Cenâb-ı Hak bu bahaneyle onları bağlarından, bahçelerinden, pınarlarından, derelerinden, servet ve hazinelerinden, içinde rahat rahat oturdukları kâşânelerinden söküp çıkardı. İsrâiloğulları uzun zaman silahlı mücâdele verselerdi, onları yurtlarından çıkarmada belki bu kadar başarılı olamazlardı. Bu açıdan, “Allah yapacak seyredeceksin, Allah yıkacak seyredeceksin” sözü ne kadar mânidârdır. Neticede, yıllar sonra da olsa, bu verimli topraklar ve nimetlere Allah’ın lütfuyla İsrâiloğulları vâris olmuşlardır.

Tekrar kıssaya dönecek olursak:

60. Derken Firavun ve ordusu güneş doğup ortalığı aydınlatırken onlara yetişti.

61. İki topluluk birbirini görecek kadar yaklaşınca, Mûsâ’nın beraberindekiler: “Eyvâh! Yakalandık!” dediler.

62. Mûsâ: “Hayır, korkmayın!” dedi, “Rabbim elbette benimledir. Bana kurtuluş yolunu mutlaka gösterecektir.”

63. Biz de Mûsâ’ya: “Asân ile denize vur!” diye emrettik. Mûsâ vurur vurmaz deniz yarıldı, on iki yol açıldı, öyle ki koridor gibi açılan yolların iki yanındaki sular birer büyük dağ gibi yığıldı.

64. Firavun ve ordusunu da oraya yaklaştırdık.

65. Mûsâ’yı ve beraberinde bulunan herkesi kurtardık.

66. Ardından diğerlerini suda boğduk.

Mûsâ (a.s.) yanındakilerle beraber Kızıl Deniz’in kıyısına ulaştıkları sırada Firavun da ordusuyla beraber arkalarından yetişti. İki ordu birbirini görecek kadar yaklaşınca Mûsâ (a.s.)’ın yanındakiler, baskına uğrayıp helâk olmaktan korktular. Cenâb-ı Hakk’ın emriyle Hz. Mûsâ asâsını denize vurdu; denizde kupkuru bir yol açıldı. (bk. Tâhâ 20/77) Yolun kenarındaki sular büyük dağlar gibiydi. Mûsâ (a.s.) ve İsrâiloğulları o yollardan denizi karşıya geçtiler. Fakat yine Allah’ın emriyle Mûsâ (a.s.) denizde açtığı yolu açık bıraktı. (bk. Duhân 44/24) Çünkü Firavun ve ordusu açık bulduğu bu yollara girecek, İsrâiloğullarını takibe devam edecekti. Nitekim öyle de oldu. Firavun ordusuyla birlikte deniz içinde açık olan yollara girip, en arka sırada bulunanlar da denizin sınırları içine dâhil olunca, birden yollar kayboldu. Büyük dağlar gibi su kütleleri birbirine girdi. Bunlar arasında kalan azgın Firavun ve askerleri, bir fert hariçte kalmayacak şekilde boğularak denizin dibini boyladılar. (bk. Yûnus 10/90-93; Tâhâ 20/77-79)

Anlatılan bu kıssada Peygamber düşmanlarının alacağı bir ders vardır:

67. Şüphesiz bunda ilâhî kudret ve azameti gösteren apaçık bir delil, bir işaret vardır. Ama insanların çoğu yine de iman etmez.

68. Muhakkak senin Rabbin, elbette O, sonsuz kudret sahibidir, çok merhametlidir.

Firavun ve etrafındaki ileri gelenler, yıllarca kendilerine apaçık mûcizeler gösterildiği halde iman etmediler. Küfür ve inat, gözlerini öylesine kör etmişti ki, gözlerinin önünde denizin yarıldığını, suların dağlar gibi iki tarafa yığıldığını ve İsrâiloğullarının geçmesi için ortada kuru bir yol açıldığını gördükleri halde, yine de, savaşmak üzere çıktıkları Hz. Mûsâ’nın arkasında ilâhî nusretin olduğunu anlayamadılar. Nihâyet akılları başlarına geldi, fakat artık çok geçti. Çünkü, Allah’ın gazabı kendilerini kuşatmış ve deniz suları üzerlerini bütünüyle örtmüştü. Tam bu durumda Firavun: “İsrâiloğulları’nın inandığından başka ilâh bulunmadığına kesinlikle inandım; artık ben de müslümanlardanım” (Yûnus 10/90) diye feryat etti. Fakat bu itirafının bir faydasını görmedi. O halde çağlar boyu Kur’an’ın karşısına düşmanca dikilen ve dikilecek olan kâfirlerin akılları başlarına gelmesi için, Firavun’un durumuna düşmeleri mi gerekiyor?

Yine bu kıssada müminler için de bir ders ve işaret vardır: Bir zamanlar Firavun’un olduğu gibi şer güçler belli bir müddet hâkim görünseler de, Allah Teâlâ, Hz. Mûsâ misâlinde görüldüğü üzere uzun vâdede lütfu keremiyle hakkı hâkim kılacak ve bâtılı yok edecektir.

Ayrıca burada Resûlullah (s.a.s.)’i teselli vardır. Gösterdiği mûcizelere rağmen kavmi tarafından yalanlanan Resûl-i Ekrem (s.a.s.) bu duruma üzülmekteydi. Ona Hz. Mûsâ’nın durumu misal verilerek teselli edilmekte, sabretmesi ve Allah’tan yardım beklemesi istenmektedir.

Şimdi ilâhî kudret ve rahmetin sergilendiği bir başka hâdiseye geçiliyor:

69. Rasûlüm! Onlara İbrâhim’in kıssasını da anlat.

70. Hani o babasına ve kavmine: “Nedir bu taptıklarınız böyle?” diye sordu.

71. Onlar da: “Bir takım putlara tapıyoruz; onlara tapmaya da devam edeceğiz” diye karşılık verdiler.

72. İbrâhim: “Peki ama” dedi, “siz kendilerine yalvardığınızda onlar sizi duyabiliyorlar mı?”

73. “Yahut size bir fayda ya da zarar verebiliyorlar mı?”

74. “Hayır” dediler, “fakat biz atalarımızın da böyle yaptığını gördük ve bunu benimsedik.”

75. İbrâhim şunları söyledi: “Öyle de, nelere taptığınıza şöyle bir bakmaz mısınız?”

Hz. İbrâhim hem Arapların hem de yahudi ve hıristiyanların çok değer verdiği bir peygamberdir. Bu sebeple burada tekrar onun putperest babası ve kavmi ile olan mücâdelesine yer verilerek insanlık şirkten sakındırılır. Şirkin mesnetsiz olduğuna dair İbrâhim (a.s.)’ın getirdiği deliller, akla mantığa uygun gâyet açık delillerdir. Buna göre taştan, tahtadan, altın veya gümüşten yapılmış; işitmeyen, görmeyen, hissetmeyen, konuşmayan, fayda veya zarar vermeyen bir kısım cansız nesnelerin gerçek ilâh olması mümkün değildir. Fakat müşrik kavminin verdiği cevap, onların herhangi bir belge veya delile dayanmaksızın sadece taklide yöneldiklerini; sırf atalarının, babalarının böyle yaptıklarını gördükleri için, bunu benimseyerek ve onların yolundan giderek bu şekilde davrandıklarını gösterir. Onların bu taklit ve inatlarına karşı Hz. İbrâhim’in tavrı nettir. O, hiçbir ayrım yapmaksızın ve herhangi bir kimseden çekinmeksizin bütün putların ve onlara tapanların tek saf halinde kendisine düşman olduğunu; ancak Âlemlerin Rabbi Allah’ın kendisine dost olduğunu ilan eder. İşte şirk, küfür ve isyan karşısında Allah Teâlâ’nın razı olduğu mü’min tavrı budur. (bk. Meryem 19/41-50; Enbiyâ’ 51-70; Saffât 37/83-98; Mümtehene 60/4-5)

İbrâhim (a.s.), putlarla alakalı menfi kanaatini bir cümleyle kısaca hülâsa ettikten sonra hemen en yüce dost Allah Teâlâ’nın zikrine geçer:

76. “Sizin ve eskiden beri atalarınızın tapageldiği şeylere?”

Hz. İbrâhim hem Arapların hem de yahudi ve hıristiyanların çok değer verdiği bir peygamberdir. Bu sebeple burada tekrar onun putperest babası ve kavmi ile olan mücâdelesine yer verilerek insanlık şirkten sakındırılır. Şirkin mesnetsiz olduğuna dair İbrâhim (a.s.)’ın getirdiği deliller, akla mantığa uygun gâyet açık delillerdir. Buna göre taştan, tahtadan, altın veya gümüşten yapılmış; işitmeyen, görmeyen, hissetmeyen, konuşmayan, fayda veya zarar vermeyen bir kısım cansız nesnelerin gerçek ilâh olması mümkün değildir. Fakat müşrik kavminin verdiği cevap, onların herhangi bir belge veya delile dayanmaksızın sadece taklide yöneldiklerini; sırf atalarının, babalarının böyle yaptıklarını gördükleri için, bunu benimseyerek ve onların yolundan giderek bu şekilde davrandıklarını gösterir. Onların bu taklit ve inatlarına karşı Hz. İbrâhim’in tavrı nettir. O, hiçbir ayrım yapmaksızın ve herhangi bir kimseden çekinmeksizin bütün putların ve onlara tapanların tek saf halinde kendisine düşman olduğunu; ancak Âlemlerin Rabbi Allah’ın kendisine dost olduğunu ilan eder. İşte şirk, küfür ve isyan karşısında Allah Teâlâ’nın razı olduğu mü’min tavrı budur. (bk. Meryem 19/41-50; Enbiyâ’ 51-70; Saffât 37/83-98; Mümtehene 60/4-5)

İbrâhim (a.s.), putlarla alakalı menfi kanaatini bir cümleyle kısaca hülâsa ettikten sonra hemen en yüce dost Allah Teâlâ’nın zikrine geçer:

77. “Şunu bilin ki, onlar benim düşmanımdır. Ancak Âlemlerin Rabbi olan Allah dostumdur:”

Öncelikle dostunun sadece ve sadece Âlemlerin Rabbi Allah Teâlâ olduğunu söyler. Peşinden hem Allah’a duyduğu muhabbetin bir tezâhürü olarak hem de O’nun gerçek ilâh olduğunu izah etmeyi hedefleyerek “O ki…, O ki…, O ki…” şeklinde devam edip giden bir üslup içerisinde, sanki hiç susmayacakmış gibi, Cenâb-ı Hakk’ın bir kısım ulûhiyet ve rubûbiyet sıfatlarını zikreder. Yaratan, dünyaları ve ukbâları için kullarına doğru yolu gösteren, yediren, içiren, hastalara şifa veren[1], öldüren, dirilten ve kıyâmet günü günahları bağışlayacak olan[2] yalnız O’dur. İşte bu şekilde Halîlullah (a.s.) çok sevdiği Mevlâsı’nın zikrini uzatmıştır. Çünkü sevgiliyi çokça anmak ve gayrin zikrinden yüz çevirmek muhabbetin alâmetlerindendir. Âşıkların tenezzühü, rahat ve huzuru, ancak maşuklarının zikir bahçelerinde gezip dolaşmaları ile mümkündür. Zâhitler evratlarının sayısıyla, onları saymakla meşguldürler; ihtiyaç sahipleri ihtiyaçlarını sayıp dökerler, dualarını uzatıp dururlar; âşıklar ise bütün nefeslerini maşuklarının zikri ve senâsıyla geçirir, hep O’nu anar dururlar. (bk.Kuşeyrî, Letâifü’l-işârât, II, 401)

İbrâhim (a.s.), Rabbinin kim olduğunu beyân eden ifadelerden sonra, bu kez ilâhî dergâha yönelerek dua etmeye başlar:

78. “Beni yaratan ve bana doğru yolu gösteren O’dur.”

79. “Beni yedirip içiren O’dur.”

80. “Hastalandığım zaman bana şifâ veren O’dur.”

Öncelikle dostunun sadece ve sadece Âlemlerin Rabbi Allah Teâlâ olduğunu söyler. Peşinden hem Allah’a duyduğu muhabbetin bir tezâhürü olarak hem de O’nun gerçek ilâh olduğunu izah etmeyi hedefleyerek “O ki…, O ki…, O ki…” şeklinde devam edip giden bir üslup içerisinde, sanki hiç susmayacakmış gibi, Cenâb-ı Hakk’ın bir kısım ulûhiyet ve rubûbiyet sıfatlarını zikreder. Yaratan, dünyaları ve ukbâları için kullarına doğru yolu gösteren, yediren, içiren, hastalara şifa veren[1], öldüren, dirilten ve kıyâmet günü günahları bağışlayacak olan[2] yalnız O’dur. İşte bu şekilde Halîlullah (a.s.) çok sevdiği Mevlâsı’nın zikrini uzatmıştır. Çünkü sevgiliyi çokça anmak ve gayrin zikrinden yüz çevirmek muhabbetin alâmetlerindendir. Âşıkların tenezzühü, rahat ve huzuru, ancak maşuklarının zikir bahçelerinde gezip dolaşmaları ile mümkündür. Zâhitler evratlarının sayısıyla, onları saymakla meşguldürler; ihtiyaç sahipleri ihtiyaçlarını sayıp dökerler, dualarını uzatıp dururlar; âşıklar ise bütün nefeslerini maşuklarının zikri ve senâsıyla geçirir, hep O’nu anar dururlar. (bk.Kuşeyrî, Letâifü’l-işârât, II, 401)

İbrâhim (a.s.), Rabbinin kim olduğunu beyân eden ifadelerden sonra, bu kez ilâhî dergâha yönelerek dua etmeye başlar:

81. “Beni öldürecek, sonra yeniden diriltecek olan O’dur.”

82. “Hesap günü hatalarımı bağışlayacağını umduğum da yine O’dur.”

Öncelikle dostunun sadece ve sadece Âlemlerin Rabbi Allah Teâlâ olduğunu söyler. Peşinden hem Allah’a duyduğu muhabbetin bir tezâhürü olarak hem de O’nun gerçek ilâh olduğunu izah etmeyi hedefleyerek “O ki…, O ki…, O ki…” şeklinde devam edip giden bir üslup içerisinde, sanki hiç susmayacakmış gibi, Cenâb-ı Hakk’ın bir kısım ulûhiyet ve rubûbiyet sıfatlarını zikreder. Yaratan, dünyaları ve ukbâları için kullarına doğru yolu gösteren, yediren, içiren, hastalara şifa veren[1], öldüren, dirilten ve kıyâmet günü günahları bağışlayacak olan[2] yalnız O’dur. İşte bu şekilde Halîlullah (a.s.) çok sevdiği Mevlâsı’nın zikrini uzatmıştır. Çünkü sevgiliyi çokça anmak ve gayrin zikrinden yüz çevirmek muhabbetin alâmetlerindendir. Âşıkların tenezzühü, rahat ve huzuru, ancak maşuklarının zikir bahçelerinde gezip dolaşmaları ile mümkündür. Zâhitler evratlarının sayısıyla, onları saymakla meşguldürler; ihtiyaç sahipleri ihtiyaçlarını sayıp dökerler, dualarını uzatıp dururlar; âşıklar ise bütün nefeslerini maşuklarının zikri ve senâsıyla geçirir, hep O’nu anar dururlar. (bk.Kuşeyrî, Letâifü’l-işârât, II, 401)

İbrâhim (a.s.), Rabbinin kim olduğunu beyân eden ifadelerden sonra, bu kez ilâhî dergâha yönelerek dua etmeye başlar:

83. “Rabbim! Bana ilim ve hikmet ver; beni sâlihler kullarının arasına ilhak eyle!”

84. “Bana gelecek nesiller arasında doğrulukla ve hayırla anılmayı nasip et!”

85. “Beni, içinde ebedî nimetlerin kaynadığı cennetin vârislerinden kıl!”

86. “Baba mı da bağışla; çünkü o yolunu şaşıranlar arasında.”

87. “İnsanların diriltilecekleri gün beni rezil rüsvâ eyleme!”

88. “O gün ne mal fayda verir, ne de evlat.”

89. “Ancak Allah’ın huzuruna tertemiz bir kalple gelenler kurtulur!”

O, Âlemlerin Rabbinden şunları talep eder:

İlk olarak kendisine “hüküm” vermesini ister. Kendisi peygamber olduğu için bu “hüküm”den maksat ilim, hikmet, doğru ile yanlışı birbirinden ayırabilme gücüdür. Allah’ın koyduğu hükümleri, kanunları ve sınırları bilip tanımak ve bunlara göre bir kulluk hayatı yaşamaktır.

İkincisi; kendisini sâlihler kervanına dâhil etmesini niyaz eder. Dünyada aralarında mü’min ve müslüman olarak rahatlıkla yaşayabileceği sâlih bir topluluk lütfetmesini, âhirette ise kendisini sâlihlerle beraber haşretmesini ister. Bu, her mü’minin yapması gereken bir duadır. Çünkü dünyada İslâmî ve huzurlu bir hayat ancak bu yolla mümkün olabilir; âhirette de yine kurtuluşun yolu budur.

Üçüncüsü; sonradan gelecek nesiller içinde doğrulukla ve hayırla yâd edilmeyi ister. Cenâb-ı Hak onun bu duasını kabul etmiştir. Çünkü herkes onu sevmekte, ondan övgüyle bahsetmekte ve onun neslinden gelmekle iftihar etmektedir. Bu duasıyla Hz. İbrâhim, “âhir zamanda kendi soyundan gelecekler arasında hakkı dimdik ayakta tutacak birinin gelmesini” istemiş de olabilir. Zürriyetinden Hz. Muhammed (s.a.s.)’in tüm insanlığa peygamber olarak gönderilmesiyle bu duası kabul olunmuştur.

Şâir, insanların gönlünde taht kurabilmenin yolunu öğretmek üzer şöyle der:

“Cihânda her kime tahsîl-i nîk-nâm gerek

Hemîşe bezl-i mekârimde ihtimâm gerek.” (Besîm)

“Bir insan bu dünyada iyi bir nâm bırakmak istiyorsa, dâimâ cömert davranmaya, başkalarına faydalı olmaya çalışmalıdır.”

Dördüncüsü; nâim cennetine yâni içersinde bol bol nimetlerin bulunduğu cennete vâris olmayı ister. Çünkü en büyük kurtuluş ve başarı, cehennemden kurtulup cennete girebilmektir. Âyet-i kerîmede buyrulur: “Her nefis ölümü tadacaktır. Yaptıklarınızın karşılığı ancak kıyamet günü tastamam verilecektir. Kim cehennemden uzaklaştırılıp cennete konulursa, gerçekten o kurtuluşa ermiştir. İyi bilin ki, bu dünya hayatı, aldatıcı bir faydadan başka bir şey değildir.” (Âl-i İmrân  3/185) Dolayısıyla bu dua, “ben ne cenneti isterim, ne cehennemden korkarım” gibi gaflet ifadelerini reddetmektedir.

Beşinci olarak İbrâhim (a.s.) bir müddet babası için dua ve istiğfar etmiş, fakat artık inanmayacağı ve cehennemlik olduğu kesinleşince de bundan vazgeçmiştir. (bk. Tevbe 9/114)

Son olarak Yüce Mevlâdan, insanların diriltileceği kıyâmet günü herkesin gözü önünde kendisini mahcup etmemesini, rezil rüsvâ kılmamasını, utandırmamasını ister. O gün ki orada mallar da evlatlar da insana bir fayda sağlamayacak; tek geçerli akçe “kalb-i selîm” olacaktır. Şâir der ki:

“Sanma ey hâce ki senden zîr u sîm isterler,

«Yevme lâ yenfe‘u» da kalb-i selîm isterler.”

“Ey tâcir! Kıyâmet günü senden altın ve gümüş isteyeceklerini sanma. İnsana hiçbir şeyin fayda vermeyeceği o günde sadece senden «kalb-i selîm» isteyecekler.”

“Kalb-i selim”in özellikleri şunlardır:

  Küfür, şirk ve şüphelerden arınmış,

  Her türlü cehâlet ve kötü huylardan temizlenmiş,

  İman esaslarına samimiyetle inanmış, mânen sağlıklı,

  Allah korkusuyla ve aşkıyla âdeta yılan ısırmış gibi delik deşik olmuş,

  Sünnet-i seniyyeye  gönülden bağlı olup bid‘atlerden uzak duran,

  Mal ve evlât sahibi olduğu için şımarmayan tertemiz bir kalp.

İsmâil Hakkı Bursevî “kalb-i selîm”in üç mühim vasfını şöyle açıklar:

›    Hiç kimseyi incitmeyen kalp,

›    Hiç kimseden incinmeyen kalp,

›    Her türlü duygu, düşünce, söz ve fiilinde devamlı Allah Teâlâ’nın rızâsını arayan kalp.

Esas gâye dünya hayatında mal ve evlat engeline takılmadan ilâhî huzura böyle bir kalp ile varabilmektir. Nitekim İbrâhim (a.s.)’ın bu duası da kabul olmuş ve hakkında: “İbrâhim Rabbine kalb-i selîmle geldi” (Saffât 37/84) buyrulmuştur.

Böyle bir selîm kalbe ulaşabilmek için, kalbin ince ve hassâs çizgileri üzerinde son derece dikkatli ve gayretli olmayı gerektiren bir çalışma yapmanın zarûreti ortadadır. Bir şâirimiz bu zaûreti şöyle dile getirir:

“Müncelî âyine-i dilde nükûş-i kâinat,

İş o mir’ât-ı Mûsâffâya cilâ vermektedir.

Ref’ edince mâsivâyı nûr-ı Hak eyler zuhûr,

Maksat ancak kalbe böyle bir incilâ vermektedir.”

“Esasen gönül aynasında kâinatın bütün nakışları açıktır, âşikârdır. Yapılacak iş, o kalbi her türlü kirlerden ve paslardan arındırarak cilâlamaktır. Bu sebeple kalpten Allah’ın dışındaki tüm varlıkların sevgi ve ilgilerini tamâmen uzaklaştırınca, orada Hakk’ın nûru bütün haşmetiyle ortaya çıkar. Asıl maksat, kalbi bu şekilde temizleyip parlatabilmektir.”

Şimde de, insanların Allah’ın huzurunda toplandıkları mahşer yerinden nakledilen şu manzaralara bakın:

90. O gün cennet, kalpleri Allah’a saygı ile dopdolu olup günahlardan sakınanlara yaklaştırılacak.

91. Cehennem de tüm korkunçluğu ile azgınların karşısına çıkarılacak.

92. Onlara şöyle seslenilecek: “Nerede o dünyadayken taptıklarınız,”

93. “Allah’tan başka? Şimdi size yardım edebiliyorlar mı? Veya en azından kendilerine olsun faydaları var mı?”

Kalpleri Allah’ın saygı ve korkusuyla dopdolu olup, O’na karşı gelmekten sakınarak tertemiz bir hayat yaşayanlara mahşer yerinde cennette tadacakları sayısız nimetler gösterilir. Cennet onların bulundukları yere yaklaştırılır. Oraya bakarlar ve oraya varacakları için sevinirler. Cehennem ise kötü ve azgın kimselere gösterilir. Onlar da nihâyet oraya sürülecekleri için üzülürler. Âyet-i kerîmede şöyle buyrulur: “Nihâyet kıyâmeti yakından gördüklerinde inkâr edenlerin yüzleri korku ve kederden simsiyah kesilir.” (Mülk 67/27) Cenâb-ı Hak mahşer yerinde bunu mü’minler için peşin bir sevinç, kâfirler için de peşin bir ceza olması için yapar. Bu sırada cehenneme girecekleri kesinleşen müşriklere, pişmanlıklarını katmerleştirmek ve ıstıraplarını artırmak üzere, Allah’ı bırakıp taptıkları putları sorulur: “Hani nerede o şefaatini umduğunuz, yardımını beklediğiniz putlar? İşte cehennem; siz de putlarınız da oraya gireceksiniz. Bakalım size bir yardımları olabilecek mi? Hadi bundan vazgeçtik; hiç olmasa kendilerini kurtarabilecekler mi?”

Fakat ne çare ki:

94. Ardından hem putlar, hem de onlara tapan azgınlar tepetaklak cehenneme atılacaklar.

95. İblîs’in bütün orduları da.

96. Orada birbirlerini suçlayarak diyecekler ki:

97. “Allah’a yemin olsun ki biz dünyada gerçekten apaçık bir sapıklık içinde imişiz.”

98. “Çünkü sizi Âlemlerin Rabbiyle aynı seviyede tutuyorduk.”

99. “ Bizi de yoldan çıkaranlar, şu o azgın kâfirlerden başkası değildir.”

100. “Ama şimdi ne bir şefaatçimiz var bizim.”

101. “Ne de candan bir dostumuz.”

102. “Âh, keşke dünyaya tekrar dönebilsek de, mü’minlerden olsak!”

Şüphesiz ki o putların ne onlara ne de bizzat kendilerine bir faydası olmayacaktır. “Ey zâlimler! Şüphesiz siz de, Allah’ı bırakıp taptığınız putlar da birer cehennem odunusunuz. Hepiniz birlikte oraya varacaksınız. Eğer bu taptıklarınız gerçekten ilâh olsalardı cehenneme girmezlerdi. Halbuki hepsi orada ebedî kalacaktır” (Enbiyâ 21/98-99) âyetlerinin de beyân ettiği üzere hem o azgınlar, hep taptıkları putlar, hem de onları saptıran İblîs ve orduları hep birlikte cehenneme tepe taklak fırlatılacaklardır. Yukarıdan aşağıya biri diğerinin üzerine bırakılacak ve orada toplanacaklardır.

Bu sırada cehennemde toplanan bu bedbahtlar arasında yaşanacak çekişme ve kavgadan bir manzara arz edilir. Hülâsası şudur: Dünyada Allah’ı bırakıp başka şeylerin ardından gidenler o gün pişman olacaklardır. Putları Âlemlerin Rabbiyle bir tutmanın gerçekten apaçık bir sapıklık olduğunu göreceklerdir. Bunun yanında günahkâr önderlere tâbi olmanın kendilerini cehenneme sürüklediğini anlayacaklardır. Nitekim âyet-i kerîmede onların: “Rabbimiz biz önderlerimize ve büyüklerimize uyduk, onlar da bizi doğru yoldan saptırdılar” (Ahzâb 33/67) diyecekleri haber verilir. Fakat ne çare ki, bu uyanış ve anlayışın kendilerine sağlayacağı bir fayda yoktur. Kendilerini ateşten kurtaracak ne bir şefaatçi, ne de candan bir dost bulacaklardır. Yalnızca mü’minlerin dostlukları ebediyen devam edecektir. Kâfirler dünyada dostluk yemini etmiş olsalar bile, birbirlerine düşman kesileceklerdir. Allah Teâlâ buyurur: “O gün bütün dostlar birbirine düşman kesilecektir. Ancak gönülden Allah’a saygı duyan, O’nun emirlerini yerine getirip yasaklarından kaçınan müttakîler müstesnâ.” (Zuhruf 43/67) Böyle zor durumda kalan kâfirler tekrar dünyaya dönmek isteyecekler, fakat bu da artık çok geç kalmış bir temennîden öteye geçmeyecektir. (bk. En‘âm 6/28)

Sonuç olarak:

103. Şüphesiz bütün bu olup bitenlerde pek büyük bir ibret vardır. Ama insanların çoğu yine de iman etmez.

104. Muhakkak senin Rabbin, elbette O, sonsuz kudret sahibidir, çok merhametlidir.

Hz. İbrâhim kıssasında da dinleyenler için bir ibret ve ders vardır. İbrâhim (a.s.)’ın Araplar arasında mühim bir yeri vardı. Çünkü Kureyş kabilesi kendilerinin İbrâhim soyundan geldiklerine inanıyorlardı. İşte başta Araplara, sonra da tüm putperestlere Hz. İbrâhim’in puta tapan bir kimse değil, Allah’ın birliğine iman eden ve insanları tevhide çağıran bir peygamber olduğu; dolayısıyla şirki terk edip tevhide gelmek gerektiği anlatılmaktadır. İkinci olarak Kur’an, Hz. İbrâhim’e inanmayan putperest kavmini helak edilen kavimler arasında saymaktadır. (bk. Tevbe 9/70) Dolayısıyla kıssa, bir taraftan da Peygamberimiz (s.a.s.)’e iman etmeyenleri helak olmakla uyarmaktadır.

Mü’minlerle kâfirler arasında süregelen amansız mücâdeleyi gözler önüne seren ve zâlimleri ne fecî bir sonucun beklediğini haber veren bir başka ibretli kıssa: 

105. Nûh kavmi de peygamberleri yalanladı.

106. Kardeşleri Nûh onlara şu öğütte bulundu: “Artık Allah’tan korkup günahlardan sakınmaz mısınız ?”

107. “Şüphesiz ben size gönderilmiş güvenilir bir peygamberim.”

108. “O halde Allah’a karşı gelmekten sakının ve bana itaat edin.”

109. “Ben tebliğime karşılık sizden bir ücret istemiyorum. Benim ücretimi verecek olan, ancak Âlemlerin Rabbi Allah’tır.”

110. “Artık Allah’a karşı gelmekten sakının ve bana itaat edin.”

111. Onlar da: “Senin peşinden gelenler toplumun en bayağı kimseleri iken, bizim sana inanmamızı nasıl beklersin?” dediler.

112. Nûh şunları söyledi: “Onların geçmişte neler yaptıklarına dâir benim bir bilgim yoktur.”

113. “Onların hesâbı yalnızca Rabbime aittir; biraz insafla düşünseniz bunu anlarsınız.”

114. “Ben mü’minleri yanımdan kovacak da değilim.”

115. “Ben sadece apaçık bir uyarıcıyım.”

Sûrede anlatılan üçüncü kıssa Hz. Nûh’un kıssasıdır. Nûh (a.s.), kendisinin Allah tarafından gönderilmiş bir peygamber olduğu hususunda iki delil ileri sürmektedir:

›  O, peygamber olmadan evvel de halkı arasında doğru ve güvenilir bir insandı. İnsanları kandırmayan, onlara yalan söylemekten çekinen bir insan, nasıl olur da kalkıp Allah adına yalan söyleyebilir?

›  Belki onun dünyalık bir menfaat elde etmek için böyle bir yola girmiş olabileceği düşünülebilir. Nitekim Hz. Nûh hakkında kavmi: “Fakat o, peygamberlik iddiasıyla size üstünlük kurup, başınıza geçmek istiyor” (Mü’minûn 23/24) suçlamasında bulunmuşlardı. Buna karşı Nûh (a.s.)’ın ileri sürdüğü ikinci delil de, tebliğine karşı insanlardan hiçbir ücret talep etmemesi ve mükâfatını sadece Allah Teâlâ’dan beklemesidir. Bu iki hususiyet, bütün peygamberlerin ortak vasfıdır. Zaten bundan sonra kıssaları anlatılacak peygamberler için de aynı hususiyetler tekrar tekrar beyân edilecektir.

Doğruluk ve güvenilirlik vasıfları Resûlullah (s.a.s.) Efendimiz’de zirve noktadaydı. Henüz genç yaşlarında iken Mekkeliler ona “Muhammedü’l-Emîn” vasfını vermişlerdi. O (s.a.s.) aynı zamanda İslâm yolunda bütün varlığını ve imkânlarını fedâ eden, her türlü fedakârlıkta bulunan ve fakat şahsî hiçbir menfaatin peşinde olmayan müstesnâ bir insandı. Dolayısıyla onun da Allah’ın seçkin bir peygamberi olduğunda şüphe yoktur. O’na inanmak ve davet ettiği dini kabul etmek gerekir.

Hz. Nûh’un tebliğine karşı kavminin tepkisi oldukça sert ve inkar yanlısıydı:

116. Dediler ki: “Ey Nûh! Eğer bu dâvandan vazgeçmezsen mutlaka taşlanarak öldürüleceksin!”

117. Sonunda Nûh Allah’a şöyle yalvardı: “Rabbim! Şüphesiz kavmim beni yalanladı.”

118. “Artık benimle onlar arasında hükmünü ver. Beni ve beraberimdeki mü’minleri kurtar!”

119. Bunun üzerine biz de onu ve onunla beraber bulunanları dolu bir gemide taşıyarak kurtardık.

120. Sonra da geride kalan bütün inkârcıları suda boğduk.

Peygamberlere ilk olarak iman eden kimseler hep toplumun fakir ve zayıf kimseleri olmuştur. Hz. Nûh için de aynı durum geçerlidir. Maddi imkânları yerinde olan gururlu kimseler, bunu bahane ederek Peygamberlere tâbi olmaktan uzak durmuşlar; o zayıf kimseleri yanlarından uzaklaştırdıkları takdirde iman edeceklerini söylemişlerdir. Nitekim bu âyetlerin indiği dönemde Resûl-i Ekrem (s.a.s.) ile Mekke kâfirleri arasında aynı şeyler olup bitiyordu. Efendimiz için de benzeri talepler vuku buluyor ve bu hususta çok ciddi ikazlar nâzil oluyordu. (bk. En‘âm 6/52-53; Kehf 18/28) Halbuki peygamberlerin vazifesi, kimin inanıp kimin inanmayacağına karar vermek veya kimi yanlarında tutup kimi uzaklaştıracaklarının hesabını yapmak değil, Allah’ın dinini tebliğ etmek ve hangi kesimden olursa olsun kendilerine inananlara kol kanat gerip müşfikâne bir yolla onların tüm dertleriyle alâkadâr olmaktır. (bk. Hicr 15/88; Abese 80/1-5) Kendini müstağni görüp davete kulak vermeyenleri ise durumuna göre ya kendi haline bırakmak (bk. Abese 80/5-7), ya da onlarla en güzel yollarla mücâdele etmektir. (bk. Nahl 16/125) Bu sebeple Hz. Nûh, o zayıf kimseleri yanından kovmasının mümkün olmadığını, onların hesaplarının Allah’a ait olduğunu söylemekle yetinmiştir. Kavminin taşlayıp öldürme tehditlerine karşı da Allah’a sığınmış, artık kavmi ile arasında hükmünü vermesini istemiş, yalnız hükmünü verirken kendini ve mü’minleri kurtarmasını niyaz etmiş, neticede Hz. Nûh ve beraberindeki mü’minler kurtulurken azgın kavim suda boğularak helak edilmiştir. (bk. Hûd 11/25-49)

Unutmamak gerekir ki:

121. Şüphesiz bütün bu olup bitenlerde pek büyük bir ibret vardır. Ama insanların çoğu yine de iman etmez.

122. Muhakkak senin Rabbin, elbette O, sonsuz kudret sahibidir, çok merhametlidir.

Anlatılış tarzından ve temas ettiği noktalardan da anlaşılacağı üzere kıssa burada, bir taraftan Resûlullah (s.a.s.)’e karşı gelen ve ona inanmamakta direnen kavmine ders ve ibret olmak, bir taraftan da Peygamber ve mü’minleri teselli etmek üzere nakledilmiştir. Mekke müşriklerinin davranışları kendilerine, başka bir kavmin davranışları içinde canlandırılmıştır ki, o müşrikler, bahsedilen kavmin yaptıklarından kendi kötülüklerini anlasınlar ve Allah Resûlü (s.a.s.)’e karşı gelmekten vazgeçsinler. Diğer yönden, müşriklerin baskıları altında bunalan mü’min gönüller de yakında ulaşacakları ilâhî yardım ve zafer muştularıyla ferahlık duysunlar.

Bir başka ibret dolu tarihî hâdise de Âd kavminin yaptıkları ve başlarına gelenlerdir:

123. Âd kavmi de peygamberleri yalanladı.

124. Kardeşleri Hûd onlara şu öğütte bulundu: “Artık Allah’tan korkup günahlardan sakınmaz mısınız?”

125. “Şüphesiz ben size gönderilmiş güvenilir bir peygamberim.”

126. “O halde Allah’a karşı gelmekten sakının ve bana itaat edin.”

127. “Ben tebliğime karşılık sizden bir ücret istemiyorum. Benim ücretimi verecek olan, ancak Âlemlerin Rabbi Allah’tır.”

128. “Siz, böyle gösteriş ve eğlence olsun diye, her tepeye anıt gibi binalar dikip duracak mısınız?”

129. “Kendiniz için de, dünyada ebedî kalacakmış gibi hep böyle sağlam köşkler, kaleler mi inşa edeceksiniz?”

130. “Mazlum ve biçâre insanları elinize geçirdiğiniz zaman, onlara hep böyle acımasız zorbalar gibi mi davranacaksınız?”

131. “Artık Allah’a karşı gelmekten sakının ve bana itaat edin.”

132. “Öyle bir zattan korkun ki, bildiğiniz bunca nimetleri size verdi.”

133. “Size sağmal hayvanlar, oğullar bahşetti.”

134. “Bağlar, bahçeler ve akıp duran kaynaklar ihsân etti.”

135. “Doğrusu ben sizin adınıza, dehşet verici büyük bir günün azabından korkarım.”

Dördüncü kıssa, Âd kavminin kıssasıdır. Onlara Hz. Hûd peygamber gönderildi. Hûd (a.s.) doğru ve güvenilir bir insandı. Diğer peygamberler gibi o da tebliğine karşı bir ücret talep etmedi. Mükâfatını sadece Allah Teâlâ’dan bekleyerek gece gündüz tebliğ vazifesine devam etti. Kavminin bozuk hal ve davranışlarını ıslah etmeye çalıştı. Burada bahsedildiği üzere hususiyle şu üç nokta üzerinde durdu:

›  Âd kavmi büyük yolların yanında bulunan yüksek tepelere, ihtiyaç için değil, sadece övünmek ve gösteriş için; ihtişam, servet ve kuvvetlerinin bir tezâhürü olarak işaretler, yüksek binâlar yapıyorlardı. Gelip gidenleri bu yüksek noktalardan kontrol ediyor, onlarla oynuyor, alay ediyorlardı.

›  Dünyada ebedî kalacakmış gibi sapasağlam evler, köşkler, kaleler, su sarnıçları ve barajlar yapıyorlardı. Her türlü fizikî, mâlî ve zihnî imkânlarını bu uğurda harcıyorlardı. Hayatta lüks ve zevkten başka bir düşünceleri yoktu. Ölümü akıllarına bile getirmiyor, hiçbir âhiret endişesi taşımıyorlardı.

›  İyice zorbalaşmışlar; kalplerinde fakir, zayıf ve yoksullara karşı hiçbir merhamet duygusu kalmamıştı. İnsanlıktan tamâmen uzaklaşmışlardı. Güçleri yettiği herkesi, özellikle zayıf ve güçsüzleri eziyor, dövüyor, öldürüyor, onlara her türlü barbarlığı revâ görüyorlardı.

İşte Hz. Hûd, Cenâb-ı Hakk’ın kendilerine ihsan ettiği bunca nimetleri hatırlatarak onları Allah’a karşı gelmekten sakındırdı. Azgınlık ve kötülükleri terk edip Allah’a kul olmaya çağırdı. Davetini kabul edip küfür, isyan ve inatlarından vazgeçmedikleri takdirde başlarına korkunç bir felaketin geleceğini ve büyük bir günün azabına uğrayacaklarını söyledi.

Fakat azgın kavim Hz. Hûd’un ikaz ve irşatlarına aldırış etmediler:

136. Şöyle karşılık verdiler: “Sen öğüt versen de vermesen de bi­zim için farketmez. Bildiğimizden vazgeçmeyiz!”

137. “Çünkü bizim tuttuğumuz bu yol, öteden beri atalarımızın takip ettiği âdetlerinden başka bir şey değildir.”

138. “Bu sebeple biz, öğle dediğin gibi, cezalandırılacak falan da değiliz.”

139. Bedbaht kavim böylece Hûd’u yalanladılar da biz de onları helâk ettik. Şüphesiz bütün bu olup bitenlerde pek büyük bir ibret vardır. Ama insanların çoğu yine de iman etmez.

140. Muhakkak senin Rabbin, elbette O, sonsuz kudret sahibidir, çok merhametlidir.

Bir taraftan tuttukları yolun, önceki atalarının yolu olduğunu, dolayısıyla bu yolda yürümeleri sebebiyle kendilerine bir zararın gelmeyeceğini belirttiler. Diğer taraftan da Hz. Hud’un tebliğ ettiği şeylerin öncekilerin masalları olduğunu, buna inanıp itaat etmenin işe yarar bir netice sağlamayacağını söylediler. Hiçbir şekilde azaba uğramayacakları kuruntusuna kapıldılar. Ancak durum tahmin ettikleri gibi çıkmadı. Yedi gece sekiz gündüz esen, uğradığı her şeyi mahveden şiddetli bir kasırga ile helak edildiler. (bk. Kamer 54/19-20; Zâriyat 51/41-42; Hâkka 69/6-7)

Âd kavminin azgın halleri ile Mekke kâfirlerinin ve günümüzde onlar gibi davrananların halleri arasında benzerlik açıktır. Mekke kâfirleri de Allah’ın verdiği nimetlere rağmen O’na şükredecekleri yerde, O’ndan başkasına taparak nankörlük ediyorlardı. Günümüz kâfirleri de sahip oldukları sayısız nimetlere rağmen Allah’a isyan etmektedirler. Hülâsa bu kıssada Allah’ın nimetlerine nankörlük edenlerin hazin âkıbetleri gözler önüne serilerek, aynı durumda olan insanlara dersler verilmektedir.

İmanla küfür arasındaki mücâdelenin nasıl sonuçlandığını gösteren bir diğer tarihî hâdise şudur:

141. Semûd kavmi de peygamberleri yalanladı.

142. Kardeşleri Sâlih onlara şu öğütte bulundu: “Artık Allah’tan korkup günahlardan sakınmaz mısınız?”

143. “Şüphesiz ben size gönderilmiş güvenilir bir peygamberim.”

144. “O halde Allah’a karşı gelmekten sakının ve bana itaat edin.”

145. “Ben tebliğime karşılık sizden bir ücret istemiyorum. Benim ücretimi verecek olan, ancak Âlemlerin Rabbi Allah’tır.”

146. “Siz burada hep güven içinde kendi hâlinize bırakılacağınızı mı sanıyorsunuz?”

147. “Bağların, bahçelerin içinde, akan pınarların başında.”

148. “Ekili tarlaların ve meyveleri olgunlaşmış, yüklü salkımlarıyla dalları kırılacak derecede sarkmış gönül alıcı hurmalıklar arasında.”

149. “Böyle sandığınız için mi, şımarık kimseler olarak dağlardan büyük bir ustalıkla görkemli evler yontuyorsunuz?”

150. “Artık Allah’a karşı gelmekten sakının ve bana itaat edin.”

151. “Sakın, o her işi aşırılık olanların isteklerine uymayın.”

152. “İşi gücü dünyada bozgunculuk çıkarmak olan ve fakat düzeltme adına hiçbir şey yapmayan o kimselerin…”

İbret olmak üzere sevk edilen beşinci kıssa, Semûd kavminin kıssasıdır. Onlara gönderilen peygamber, Hz. Sâlih’tir. O da diğer peygamberler gibi doğru sözlü, güvenilir, tebliğini sırf Allah rızâsı için yapan ve insanlardan maddî hiçbir menfaat beklemeyen seçkin bir insandı. Sâlih (a.s.), kavmine Allah’ın dinini tebliğ etti, nasihatlerde bulundu. Onlara kuvvet ve servetlerine güvenerek şımarmalarının doğru olmadığını, dünya hayatının geçici olduğunu, sahip oldukları nimetleri bir gün terk etmek mecburiyetinde kalacaklarını ve âhirette hesaba çekileceklerini hatırlattı. Bu sebeple onları Allah’tan korkup günahlardan sakınmaya, kendine itaat etmeye; yeryüzünde bozgunculuk yapıp orada ıslah için hiçbir gayret göstermeyen haddi aşmış kimselerin peşinden gitmemeye çağırdı. Hâsılı dünyada güzel bir kulluğun, öteki âlemde de ebedî saadetin yolunu gösterdi.

Hz. Sâlih’in şefkat ve merhamet yüklü bu irşadına rağmen:

153. Onlar şöyle karşılık verdiler: “Sen gerçekten iyice büyülenmiş birisin.”

Bedbaht kavim peygamberlerini dinlemedikleri gibi, onu büyülenmiş olmakla itham ettiler. Onu kendileri gibi sıradan bir insan gördüler. Bu da yetmedi, ondan mûcize getirmesini istediler. Kendilerine mûcize olarak dişi deve verilip sularına ortak olunca, dayanamayıp onu boğazladılar. Böylece büyük bir günün azabı başlarına indi; helak olup gittiler. (bk. A‘râf  7/73-79; Hud 11/61-68)

Hâsılı, öncelikle Mekke müşriklerinin ve onlar üzerinden tüm İslâm düşmanlarının Peygamberimiz (s.a.s.)’e karşı olan davranışları bu kıssa içinde canlandırılmakta, peygamberine karşı gelen bu toplumlar nasıl helak edildi ise, onların da bir gün böyle helak edilecekleri hatırlatılmakta, dolayısıyla bir an önce tevbe edip Allah’a dönmeleri istenmektedir.

Bir diğer örnek Lût kavminden:

154. “Sen de ancak bizim gibi ölümlü bir insansın. Eğer doğru söyleyenlerden isen, haydi bize bir mûcize getir de görelim!”

155. Sâlih dedi ki: “İstediğiniz mûcize işte şu dişi devedir. Kuyudan su içme hakkı bir gün onun, belli bir gün de sizindir.”

156. “Sakın ona bir kötülük yapmayın; yoksa büyük bir günün azabı sizi kıskıvrak yakalayıverir!”

157. Derken onlar deveyi boğazladılar; ne var ki çok geçmeden yaptıklarına pişman oldular.

158. Çünkü azap onları yakalayıvermişti. Şüphesiz bütün bu olup bitenlerde pek büyük bir ibret vardır. Ama insanların çoğu yine de iman etmez.

159. Muhakkak senin Rabbin, elbette O, sonsuz kudret sahibidir, çok merhametlidir.

Bedbaht kavim peygamberlerini dinlemedikleri gibi, onu büyülenmiş olmakla itham ettiler. Onu kendileri gibi sıradan bir insan gördüler. Bu da yetmedi, ondan mûcize getirmesini istediler. Kendilerine mûcize olarak dişi deve verilip sularına ortak olunca, dayanamayıp onu boğazladılar. Böylece büyük bir günün azabı başlarına indi; helak olup gittiler. (bk. A‘râf  7/73-79; Hud 11/61-68)

Hâsılı, öncelikle Mekke müşriklerinin ve onlar üzerinden tüm İslâm düşmanlarının Peygamberimiz (s.a.s.)’e karşı olan davranışları bu kıssa içinde canlandırılmakta, peygamberine karşı gelen bu toplumlar nasıl helak edildi ise, onların da bir gün böyle helak edilecekleri hatırlatılmakta, dolayısıyla bir an önce tevbe edip Allah’a dönmeleri istenmektedir.

Bir diğer örnek Lût kavminden:

160. Lût kavmi de peygamberleri yalanladı.

161. Kardeşleri Lût onlara şu öğütte bulundu: “Artık Allah’tan korkup günahlardan sakınmaz mısınız?”

162. “Şüphesiz ben size gönderilmiş güvenilir bir peygamberim.”

163. “O halde Allah’a karşı gelmekten sakının ve bana itaat edin.”

164. “Ben tebliğime karşılık sizden bir ücret istemiyorum. Benim ücretimi verecek olan, ancak Âlemlerin Rabbi Allah’tır.”

165. “İnsanlar içinde böyle göz göre göre erkeklere mi şehvetle yaklaşıyorsunuz?”

166. “Rabbinizin sizin için yaratıp helâl kıldığı eşlerinizi bırakıyorsunuz. Gerçekten siz haddi aşan bir gürûhsunuz.”

167. Onlar: “Ey Lût!” dediler, “Eğer işimize karışmaktan vazgeçmezsen kesinlikle sen yurdumuzdan sürülüp çıkarılacaksın!”

168. Lût onlara: “Şüphesiz ben, yaptığınız bu işten nefret ediyorum” dedi.

169. Ardından da: “Rabbim! Beni ve âilemi bunların yaptıklarından kurtar!” diye yalvardı.

170. Biz de onu ve bütün ailesini kurtardık.

171. Sadece Lût’un yaşlı karısı helâk olanlar arsında kaldı.

172. Ardından, diğerlerini toptan imhâ ettik.

173. Üzerlerine öyle müthiş bir taş yağmuru yağdırdık ki sorma! Uyarılıp da doğru yola gelmeyenlerin yağmuru, gerçekten ne fenâ bir yağmur oldu.

Ders ve ibret alınacak altıncı kıssa, Lût kavminin kıssasıdır. Lût (a.s.)’ın peygamber gönderildiği o kavmin en büyük problemi cinsî sapıklıktı. Hem fıtraten hem de hukuken meşrû olan kadınlar yerine şehvetle erkeklere yaklaşıyorlardı. Özellikle dışarıdan çeşitli vesilelerle yurtlarına gelen yabancı erkekleri yakalıyor, cinsî tacizde bulunuyorlardı. Artık bu konuda haddi aşmış, ahlâksız ve kötü bir toplum haline gelmişlerdi. Lût (a.s.) onları bu günahtan vazgeçirmek için çok mücâdele vermesine rağmen muvaffak olamadı. Hatta bu dâvadan vazgeçmediği takdirde Hz. Lût’u yurtlarından sürmekle tehdit ettiler. Nihâyet yaşadıkları beldelerin altı üstüne getirildi ve üzerlerine taş yağmuru yağdırıldı. Helak oldular. Allah Teâlâ Hz. Lût’u ve tüm ailesini kurtardı. Ancak Lût’a inanmayan ve kavmin kötülük işlemesine yardımcı olan karısı ise helak edilenler arasında kaldı. (bk. A‘râf  7/80-84; Hud 11/77-83)

Dikkat etmek gerekir ki:

174. Şüphesiz bütün bu olup bitenlerde pek büyük bir ibret vardır. Ama insanların çoğu yine de iman etmez.

175. Muhakkak senin Rabbin, elbette O, sonsuz kudret sahibidir, çok merhametlidir.

Lût kavminin kıssasında, peygamberin davetine karşı çıkan ve özellikle onların yaptığı günahı işleyen fert ve toplumlar için ilâhî bir ikâz ve helâk edilme tehdidi vardır. Günümüzde bu günahın normal bir şeymiş gibi benimsenip hayâsızca tervic edilmesi, ne büyük bir ahlâkî sefâlet ve yok oluş sebebidir.

Mü’minlerle kâfirler arasındaki tarih boyu devam eden amansız mücâdelenin ve bu mücâdele sonunda kazananlarla kaybedenlerin durumunu çok ibretli kesitler halinde aktaran bir diğer hâdise de şudur:

176. Eyke halkı da peygamberleri yalanladı.

Yedinci ibretli kıssa “Eyke halkı”nın durumudur. “Eyke”, sık ağaçlık, ormanlık yer demektir. “Ashâbü’l-Eyke” de orada yaşayan insanlardır. Hz. Şuayb hem kendi kavminin yaşadığı Medyen’e (bk. A‘râf  7/85), hem de burada beyân buyrulduğu üzere Eyke halkına peygamber olarak gönderilmiştir. Medyen’e gönderilişinden bahsedildiğinde “kardeşleri Şuayb” ifadesi kullanılırken (bk. Hûd 11/84), “Ashâbü’l-Eyke”ye gönderilişi söz konusu edildiğinde bu kayıt düşülmez. Çünkü o, nesep itibariyle Medyenlilerin kardeşi idi, fakat Ashâb-ı Eyke’nin kardeşi değildi.

Tüm peygamberler gibi doğru sözlü, emin ve ihlâslı bir elçi olan Şuayb (a.s.)’ın tebliğde bulunduğu insanlardan istediği hususlar şunlardı:

›  Ölçeği tam ölçmek, onu eksik tutup kul hakkı yememek. Bunu başarabilmek için de doğru terazi ile tartmak. Ölçerken cömert davranarak fazla fazla ölçüp vermenin bir fazilet olduğunda ise şüphe yoktur.

›  İnsanların mallarını eksiltmemek ve onları haklarından mahrum etmemek. Onların mallarının değerini meşrû olmayan yollarla düşürmeye çalışıp kimseye zulmetmemek.

›  Yol kesmek, baskın yapmak, fitne çıkarmak, ekinleri çiğneyip yok etmek gibi yeryüzünde bozgunculuk yapmamak, karışıklık çıkarmamak.

›  Onları da, onlardan önce gelip geçmiş nesilleri de yaratan Allah’tan korkmak; O’na karşı gelmekten sakınmak. İnsan nesli bir zincirin halkaları şeklinde devam etmektedir. Bu açıdan bakıldığında önceki nesillerin yaratılmasının, sonraki nesillerin dünyaya gelişi bakımından bir ilâhî lutuf olduğu anlaşılacaktır.

Güzel ve tesirli konuşması itibariyle “Hatîbü’l-Enbiyâ”[1] ünvanıyla anılan Hz. Şuayb’ın bu nasihatleri kâr etmedi:

177. Şuayb onlara şu öğütte bulundu: “Artık Allah’tan korkup günahlardan sakınmaz mısınız?”

178. “Şüphesiz ben size gönderilmiş güvenilir bir peygamberim.”

179. “O halde Allah’a karşı gelmekten sakının ve bana itaat edin.”

180. “Ben tebliğime karşılık sizden bir ücret istemiyorum. Benim ücretimi verecek olan, ancak Âlemlerin Rabbi Allah’tır.”

181. “Ölçeği tam yapın. Eksik ölçerek başkalarına zarar verenlerden olmayın.”

182. “Tarttığınızda da doğru terazi ile tartın.”

183. “İnsanların mallarını eksilterek, onları haklarından mahrum etmeyin. Yeryüzünde bozgunculuk yaparak karışıklık çıkarmayın.”

184. “Sizi de, sizden önceki nesilleri de yaratan Allah’tan korkun!”

Yedinci ibretli kıssa “Eyke halkı”nın durumudur. “Eyke”, sık ağaçlık, ormanlık yer demektir. “Ashâbü’l-Eyke” de orada yaşayan insanlardır. Hz. Şuayb hem kendi kavminin yaşadığı Medyen’e (bk. A‘râf  7/85), hem de burada beyân buyrulduğu üzere Eyke halkına peygamber olarak gönderilmiştir. Medyen’e gönderilişinden bahsedildiğinde “kardeşleri Şuayb” ifadesi kullanılırken (bk. Hûd 11/84), “Ashâbü’l-Eyke”ye gönderilişi söz konusu edildiğinde bu kayıt düşülmez. Çünkü o, nesep itibariyle Medyenlilerin kardeşi idi, fakat Ashâb-ı Eyke’nin kardeşi değildi.

Tüm peygamberler gibi doğru sözlü, emin ve ihlâslı bir elçi olan Şuayb (a.s.)’ın tebliğde bulunduğu insanlardan istediği hususlar şunlardı:

›  Ölçeği tam ölçmek, onu eksik tutup kul hakkı yememek. Bunu başarabilmek için de doğru terazi ile tartmak. Ölçerken cömert davranarak fazla fazla ölçüp vermenin bir fazilet olduğunda ise şüphe yoktur.

›  İnsanların mallarını eksiltmemek ve onları haklarından mahrum etmemek. Onların mallarının değerini meşrû olmayan yollarla düşürmeye çalışıp kimseye zulmetmemek.

›  Yol kesmek, baskın yapmak, fitne çıkarmak, ekinleri çiğneyip yok etmek gibi yeryüzünde bozgunculuk yapmamak, karışıklık çıkarmamak.

›  Onları da, onlardan önce gelip geçmiş nesilleri de yaratan Allah’tan korkmak; O’na karşı gelmekten sakınmak. İnsan nesli bir zincirin halkaları şeklinde devam etmektedir. Bu açıdan bakıldığında önceki nesillerin yaratılmasının, sonraki nesillerin dünyaya gelişi bakımından bir ilâhî lutuf olduğu anlaşılacaktır.

Güzel ve tesirli konuşması itibariyle “Hatîbü’l-Enbiyâ”[1] ünvanıyla anılan Hz. Şuayb’ın bu nasihatleri kâr etmedi:

185. Dediler ki: “Sen gerçekten büyülenmiş birisin.”

186. “Sen de ancak bizim gibi ölümlü bir insansın. Biz senin kesinlikle yalancı biri olduğuna inanıyoruz.”

187. “Eğer doğru söyleyenlerden isen, haydi üzerimize göğü parça parça düşür!”

188. Şuayb: “Rabbim sizin yaptıklarınızı çok iyi biliyor” dedi.

189. Hâsılı onlar Şuayb’ı yalanlamayı sürdürdüler. Derken, etrafı kapkara bulutların kapladığı o günde bir felâket onları yakalayıverdi. Gerçekten o, büyük bir günün azabı idi.

190. Şüphesiz bütün bu olup bitenlerde pek büyük bir ibret vardır. Ama insanların çoğu yine de iman etmez.

191. Muhakkak senin Rabbin, elbette O, sonsuz kudret sahibidir, çok merhametlidir.

Eyke halkı Şuayb (a.s.)’ı yalanladılar. Onun büyülenmiş, cinlenmiş bir deli olduğunu söylediler. Daha da ileri giderek küstahça göğü parçalar hâlinde üzerlerine düşürmesini istediler. Neticede, etrafı kapkara bulutların kapladığı gününün korkunç azabıyla helâk edildiler.

Anlatıldığına göre Allah Teâlâ, üzerlerine ce­hennem kapılarından bir kapı açtı, onlara son derece şiddetli bir sıcak gönderdi. Nefes alamaz oldular, evlerine girdiler, gölgenin onlara bir fayda­sı olmadı. Suyun da bir faydası olmadı. Sıcaktan kavrulup piştiler. Ondan kurtulmak için ovaya kaçtılar. Bu kez Cenâb-ı Hak üzerlerine bir bulut gönderdi ve bu bulut onları gölgelendirdi. Orada birazcık serinlik, rahatlık ve hoş rüzgar buldular. Bi­ri diğerini çağırmaya başladı; böylece hepsi o bulutun altında toplandı. Nihâyet Yüce Allah, o bulutu alevle tutuşturdu. Altlarından yer sarsıldı, kavrulan çekirgelerin yan­dığı gibi yandılar ve küle döndüler. (Taberî, Câmi‘u’l-beyân, XIX, 134)

Bu kıssa ile özellikle ölçü ve tartıda haksızlık yapan, kul hakkı yiyen ve yeryüzünde bozgunculuk yapan fert ve toplumlara mühim bir ders verilmektedir.

Buraya kadar ilâhî mesajı elden ele taşıyan bir kısım peygamberlerin hayatlarından örnekler verildi. Şimdi söz insanlığa büyük bir lutuf olarak bahşedilen son Peygamber ve son kitaba gelmiş bulunmaktadır:

192. Şüphesiz bu Kur’an, Âlemlerin Rabbi Allah tarafından indirilen bir kitaptır.

193. Onu Rûhu’l-Emîn indiriyor,

194. Senin kalbine. Uyarıcılardan olasın diye.

195. Apaçık bir Arapça ile.

Sûrenin girişinde Kur’ân-ı Kerîm’den bahsedildiği gibi, arada ibret ve ders yüklü yedi kıssa anlatıldıktan sonra tekrar söz Allah kelâmına getirildi. Kur’an, bir insan sözü değil, Cenâb-ı Hakk’ın katından gelmiş ilâhî bir kelâmdır. Onu Rûhu’l-Emîn Resûlullah (s.a.s.)’in kalb-i pâkine (bk. Bakara 2/97) apaçık bir Arapça ile indirmiştir. Maksat, önce Mekkelileri sonra da peyderpey ulaştığı tüm insanlığı onunla uyarmaktır. (bk. Şûrâ 42/7)

Burada Cebrâil (a.s.)’ın “Rûhu’l-Emîn” yani “Güvenilir Ruh” ismiyle anılması dikkat çekicidir. Hedef, Kur’ân-ı Kerîm’in tağyir, tahrif ve tebdile maruz maddi bir vasıta aracılığı ile değil de, hiç bir maddiliği olmayan, bütünüyle güvenilir saf bir Ruh aracılığı ile vahyedildiğini beyân etmektir. Bu Güvenilir Ruh, Allah’ın âyetlerini, kendisine emânet edilen lafız ve mâna, şekil ve muhteva içinde aynen getirmektedir. Onun âyetlerde herhangi bir değişiklik yapması, onlara şu veya bu şekilde ilâvede bulunması mümkün değildir.

Öyle Kur’an ki:

196. Onun ineceğinden, önceki ümmetlerin kitaplarında da bahsedilmiştir.

Kur’ân-ı Kerîm’in önceki ilâhî kitaplarda olmasını iki türlü anlamak mümkündür:

›    Onun ihtivâ ettiği mânalar özü, esası ve ana noktaları itibariyle önceki peygamberlere gelmiş olan Tevrat, İncil, Zebur gibi kitaplarda da mevcuttu.

›    Önceki ilâhî kitaplarda, son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.s.)’e Kur’an gibi bir kitabın indirileceği haber verilmişti.

Kur’ân-ı Kerîm’in ilâhî kelam oluşunun bir delili de İsrâiloğulları âlimlerinin onun Allah kelamı olduğunu bilmeleri ve buna şâhitlik yapmalarıdır. Rivayete göre Mekkeliler Medine’de bulunan yahudi âlimlerine adam gönderip Resûl-i Ekrem (s.a.s.) hakkında onlardan bilgi istemişler; onlar da böyle bir peygamberin geleceğini ve vasıflarının Tevrat’ta mevcut olduğunu söylemişlerdir. (Kurtubî, el-Câmi‘, XIII, 138-139)

Bu hususa işaret eden âyet-i kerîmelerde şöyle buyrulur:

“Rasûlüm! Önceki peygamberlere kitap indirdiğimiz gibi, sana da bu kitabı indiriyoruz. Bunun içindir ki, kendilerine daha önce kitap verdiğimiz dürüst ve insaflı insanlar buna inanırlar. Şu Mekke halkı içinden de ona inananlar var. Zâten bizim âyetlerimizi, kalplerini küfür ve günah kirleriyle karartmış nankörlerden başkası inkâr etmez.” (Ankebût 29/47)

“De ki: «Bir düşünsenize, Kur’an gerçekten Allah katından gönderilmiş olup siz onu inkâr etmişseniz, üstelik İsrâiloğullarından bir şâhit de bu kitabın haber verdiği gerçeklerin aynısını Tevrat’ta görüp Kur’an’a iman ettiği halde siz kibirlenip ondan yüz çevirmişseniz, sizden daha zalim kim olabilir? Hiç şüphesiz Allah, öyle zâlim bir toplumu doğru yola erdirmez!»” (Ahkâf 46/10)

Kur’an’ın Arapça olarak indirilmesinin hikmetlerinden biri şudur:

197. Bu gerçeği İsrâiloğulları âlimlerinin bilmesi, müşrikler için yeterli bir delil teşkil etmez mi?

Kur’ân-ı Kerîm’in önceki ilâhî kitaplarda olmasını iki türlü anlamak mümkündür:

›    Onun ihtivâ ettiği mânalar özü, esası ve ana noktaları itibariyle önceki peygamberlere gelmiş olan Tevrat, İncil, Zebur gibi kitaplarda da mevcuttu.

›    Önceki ilâhî kitaplarda, son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.s.)’e Kur’an gibi bir kitabın indirileceği haber verilmişti.

Kur’ân-ı Kerîm’in ilâhî kelam oluşunun bir delili de İsrâiloğulları âlimlerinin onun Allah kelamı olduğunu bilmeleri ve buna şâhitlik yapmalarıdır. Rivayete göre Mekkeliler Medine’de bulunan yahudi âlimlerine adam gönderip Resûl-i Ekrem (s.a.s.) hakkında onlardan bilgi istemişler; onlar da böyle bir peygamberin geleceğini ve vasıflarının Tevrat’ta mevcut olduğunu söylemişlerdir. (Kurtubî, el-Câmi‘, XIII, 138-139)

Bu hususa işaret eden âyet-i kerîmelerde şöyle buyrulur:

“Rasûlüm! Önceki peygamberlere kitap indirdiğimiz gibi, sana da bu kitabı indiriyoruz. Bunun içindir ki, kendilerine daha önce kitap verdiğimiz dürüst ve insaflı insanlar buna inanırlar. Şu Mekke halkı içinden de ona inananlar var. Zâten bizim âyetlerimizi, kalplerini küfür ve günah kirleriyle karartmış nankörlerden başkası inkâr etmez.” (Ankebût 29/47)

“De ki: «Bir düşünsenize, Kur’an gerçekten Allah katından gönderilmiş olup siz onu inkâr etmişseniz, üstelik İsrâiloğullarından bir şâhit de bu kitabın haber verdiği gerçeklerin aynısını Tevrat’ta görüp Kur’an’a iman ettiği halde siz kibirlenip ondan yüz çevirmişseniz, sizden daha zalim kim olabilir? Hiç şüphesiz Allah, öyle zâlim bir toplumu doğru yola erdirmez!»” (Ahkâf 46/10)

Kur’an’ın Arapça olarak indirilmesinin hikmetlerinden biri şudur:

198. Biz Kur’an’ı Arap olmayan birine indirseydik,

199. O da bunu kendilerine okusaydı, yine de bir bahane bulup ona inanmazlardı.

Kur’ân-ı Kerîm Arap olan ilk muhatapları tarafından kolaylıkla anlaşılabilmesi için apaçık Arapça lisanıyla indirilmiştir. (bk. Yûsuf 12/2; Şuarâ 26/195) Yine aynı hikmete binâen her peygamber kendi kavminin konuştuğu dille gönderilmiştir. (bk. İbrâhim 14/4) Eğer Kur’an, Arap olmayan birine indirilse, o da bunu mûcize olarak mükemmel bir Arapça ile onlara okusaydı, müşrikler bir bahane bulup ona da inanmazlardı. Onlar küfürde bu kadar bir inat ve ısrar içindeydiler. Diğer bir tefsire göre; eğer Kur’an Arapça konuşamayan, konuştuğu sözü açıkça anlatamayan birine indirilseydi, o bunu anlaşılır bir şekilde tefsir ve beyân edemeyeceğinden dolayı müşriklerin inanmamalarına bir bahane teşkil edebilirdi. Fakat ortada böyle bir durum yoktur. Çünkü Resûlullah (s.a.s.) ümmi olmasına rağmen son derece belîğ ve fasih konuşan, okuduğunu çok iyi okuyan, izah ettiğini çok iyi izah eden bir kişi idi.

Bu âyetlerde iman etmek ve İslâm’ı anlayıp yaşamak için Kur’ân-ı Kerîm’i anlamanın önemine dikkat çekilmektedir. Araplar kendi dillerinde inen Kur’an’ı anlamakta zorluk çekmemişlerdir. Eğer Arapça olmasaydı, anlamayacakları için ona inanmamakta mazur sayılabilirlerdi. Âyet-i kerîmede şöyle buyrulur:

“Biz o Kur’an’ı yabancı bir dilde indirseydik, onlar elbette: «Onun âyetleri anlayacağımız bir dille iyice açıklanmalı değil miydi? Arap olmayana yabancı dilde bir kitap olur mu?» diyeceklerdi. De ki: «O, iman edenlere doğru yolu gösteren bir rehber ve eşsiz bir şifa kaynağıdır.» İnanmayanlara gelince onların kulaklarında bir ağırlık vardır; Kur’an kendilerine kapalı ve karanlık gelir. Onlara sanki çok uzak bir yerden sesleniliyor da söyleneni duymuyorlar!” (Fussılet 41/44)

Bu ilâhî beyânlarda Arapların, anlamadıkları takdirde inanmamaları tabii karşılandığına göre, Kur’an’a inanmak için onu anlamanın gereği ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple Arap olmayan milletlerin, Allah kelâmının mânasını kendi dilinde okuyup anlaması zarûridir. Dolayısıyla her dilde sıhhatli bir şekilde yapılacak Kur’ân-ı Kerîm’in tercüme ve tefsiri çalışmalarının önemi büyük olduğu anlaşılmaktadır. Şu âyet-i kerîmeler bu hakîkati daha net izah etmektedir:

“Biz Kur’an’ı indirdik ki, «Bizden önceki iki toplum olan yahudi ve hıristiyanlara kitap indirildi, biz ise onların okuyup üzerinde çalıştıkları gerçeklerden habersizdik» demeyesiniz. Veya: «Eğer bize de kitap indirilseydi, onlardan daha çok doğru yol üzere olurduk» diye itirazda bulunmayasınız.…” (En‘âm 6/156-157)

Fakat müşrikler inanmamak için bahane üstüne bahane uyduruyor, açık bir mûcize görmüş bile olsalar, inanmak niyetinde olmadıklarından, mutlaka bir mazeret ileri sürüyor, inkârdaki inatlarına devam ediyorlardı. Şu âyet-i kerîmeler onların bu devâsız derdini haber verir:

“Rasûlüm! Şâyet sana kağıt üzerine yazılmış bir kitap gönderseydik de onu elleriyle tutmuş olsalardı, o küfürlerinde diretenler yine de: «Bu, olsa olsa apaçık bir büyüdür» derlerdi.” (En‘âm 6/7)

“Hatta üzerlerine gökten bir kapı açsak da oradan yukarılara çıksalar bile, hiç şüphesiz: “Galiba gözümüz bağlandı; daha doğrusu biz büyülendik» derler.” (Hicr 15/ 14-15)

Bu sebepledir ki:

200. İşte biz inkârı, kendi tercihlerine binâen kâfirlerin kalplerine böyle yerleştirmişizdir.

201. Artık onlar can yakıcı azabı görünceye kadar ona inanmayacaklardır.

202. Bu azap onlara, hiç beklemedikleri bir anda anısızın gelip çatacaktır.

203. O zaman da: “Acaba inanıp kendimizi düzeltmemiz için bize bir fırsat daha verilmez mi?” diyeceklerdir.

204. Şimdi, onlar hâlâ azabımızın çabucak gelmesini mi istiyorlar?

205. Düşün bir kere, biz onları yıllarca yaşatıp nimetlendirsek,

206. Sonra da tehdit edildikleri azap başlarına gelse,

207. Onca zaman yaşayıp nimetlenmeleri kendilerine ne fayda sağlayabilir?

208. Biz hiçbir toplumu, kendilerine uyarıcılar gönderip de azabımızla uıyarmadıkça helâk etmedik.

209. Onlara öğüt verilmiş, hatırlatma yapılmıştır. Biz kimseye hak­sızlık yapmayız.

Güneş gibi parıldayan Kur’an güneşi karşısında yarasalar gibi gözlerini kapatan, kalp kapılarını sonuna kadar sıkıca kilitleyen böyle hidâyet mahrumu bedbahtların, normal şartlar altında dünya hayatlarına devam ederlerken mânevî bir uyanışı gerçekleştirmeleri gerçekten zordur. Bunlar kendilerini ansızın yakalayacak bir azabı görünceye kadar bu inkâr hallerini sürdürürler. Ancak azap geldiğinde akılları başlarına gelir, pişman olurlar ve kendilerine süre tanınmasını isterler. Halbuki daha önce vukuunu mümkün görmedikleri için azabın çabuklaştırılmasını istiyorlardı. O ana kadar yaşayageldikleri rahat ve eğlence hayatını hep sürdürüp gideceklerini düşünüyorlardı. Bu sebeple Peygamber (s.a.s.)’e meydan okuyarak âdeta: “Eğer gerçekten peygamber isen, sana inanmadığımız ve düşmanlık ettiğimiz için biz Allah tarafından cezalandırılmayı hak ediyorsak, hiç durma, hemen tehdit ettiğin azabı getir” diyorlardı. (bk. Enfâl 8/32) Halbuki onlar, içinde bulundukları geçici rahatlık ve güven bakımından haklı bile olsalar, üzerlerine ilâhî azap kamçısı hemen indirilmese ve arzu ettikleri şekilde neşeli bir hayat için kendilerine uzun bir mühlet tanınsa bile, uzun uzun beyân edildiği üzere Nûh, Âd, Semûd, Lût kavimlerini ve Eykelileri yakalayan Allah’ın azabı onları da yakaladığında veya kimsenin kurtulamadığı ölüm başlarına geldiğinde, bu birkaç yıllık dünya rahatı ve zevki kendilerine hiçbir şey kazandırmayacak, ebedî bir pişmanlık ve hüsrana uğrayacaklardır. Şu hadîs-i şerif bu konuda ne kadar dikkat çekicidir:

“Cehennemliklerden olup, dünyada pek müreffeh hayat yaşayan bir kişi kıyamet gününde getirilip cehenneme bir kere daldırılır. Sonra:

«–Ey âdemoğlu! Sen hayırlı bir gün gördün mü? Herhangi bir nimete nâil oldun mu?» denilir. O kişi:

«–Hayır, vallahi Rabbim! Öyle bir şey görmedim» der. Cennetliklerden olup, dünyada insanların en yoksul olanı getirilir cennete bir kere daldırılır. Ona da:

«–Ey âdemoğlu! Sen herhangi bir yoksulluk ve sıkıntı gördün mü? Hiç zorluk ve darlık çektin mi?» denilir. O kişi de:

«–Hayır, vallahi Rabbim! Hiçbir yoksulluk ve sıkıntı görmedim, zorluk ve darlık çekmedim» der.” (Müslim, Münafıkîn, 55)

Şunu bilmek gerekir ki, kâfirlerin karşılaştıkları fenâ âkıbet açısından suç tamamen kendilerine aittir. Allah Teâlâ’yı en küçük bir haksızlıkla suçlamaya hakları yoktur. Çünkü Allah onlara uyarıcıları göndermiş, ikaz ve irşadını yapmış; fakat onlar uyarıcıların uyarılarına kulak asmayıp helâk olmuşlardır.

Bu âyetler, İslâm’a düşman olan Kureyş liderlerinin, bir süre sonra çetin bir azaba çarpılacaklarına işaret etmektedir. Gerçekten de Allah’ın azabıyla alay edenler, Bedir’de müslümanların kılıçları altında can vermişlerdir. Aynı durum günümüz için de, bundan sonraki zamanlar için de geçerlidir. İslâm düşmanları yeri ve zamanı geldikçe helak edilecekler; zaten nihayetinde Azrail’in öldürücü pençeleri altında ruhları alınıp ebedi azaba mahkûm edileceklerdir. O halde tek çâre, hiç vakit kaybetmeden, Kur’an’ın diriltici ve kurtarıcı davetine koşmaktır. Çünkü o davet, Yüce Allah’ın en küçük bir karışıklığa bile uğramamış gerçek davetidir: 

210. Bu Kur’an’ı şeytanlar indirmemiştir.

211. Bu onların yapabileceği bir iş değildir; isteseler de buna güçleri yetmez.

212. Çünkü onlar vahyi dinlemekten tamâmen menedilmişlerdir.

213. Öyleyse sakın Allah’tan başka bir ilâha yalvarıp yakarma! Yoksa azaba uğrayanlardan olursun!

Müşrikler Peygamberimiz (s.a.s.)’i kehânetle suçluyor ve Kur’an’ın şeytanların ona öğrettiği bir söz olduğunu söylüyorlardı. (bk. Tûr 52/23) Söz konusu âyetler bu tür iddiaları reddetmektedir. Çünkü Kur’an gibi hem lafız hem mâna cihetiyle fevkalade üstün özellikleri bulunan mûcize bir söz getirmek şeytanlara düşmez. Onların böyle bir vazifesi bulunmamaktadır. İsteseler bile böyle bir söz getirmeye güçleri de yetmez. Çünkü Kur’an’ın inmeye başlamasıyla beraber onların göğe yükselmeleri ve meleklerin sözüne kulak verip oradan bazı şeyler kapmaları tamamen yasaklanmıştır. (bk. Sâffât 3777-10; Cin 72/8-9) Vahiy, Allah katından hususi melekler kanalıyla meydana gelen bir hâdisedir. Şeytanların bunu dinlemeleri veya başka bir yolla almaları mümkün olmadığına göre nereden bir yol bulup da Kur’an gibi pür vahiy bir söz getirebilecekler? O halde Allah kelâmı olduğunda şüphe bulunmayan Kur’an’ın tâlim ettiği gibi tevhid akîdesini anlayıp yaşamalı ve inanç dünyamızı buna göre tanzim etmeliyiz. Yoksa şeytanların telkin ettiği şirk günahından kurtulamadığımız takdirde azaba uğramanın kesin olduğunu aklımızdan çıkarmamalıyız.

İnsanları ebedî azaptan kurtarmak için tebliğ yaparken en etkili uslup ve metodu kullanmak gerektiğini hatırlatmak üzere buyruluyor ki:

214. Rasûlüm! Önce en yakın akrabanı uyar.

215. Sana tâbi olan mü’minlere şefkat ve merhamet kanatlarını ger.

216. Şâyet sana karşı gelirlerse, “Ben sizin yaptıklarınızdan beriyim” de.

Rabbimizin Resûlullah (s.a.s.)’e telkin buyurduğu tebliğ usullerinden biri, tebliğe öncelikle yakın akrabalardan başlamaktır. Davetçi, tebliğini kademe kademe bütün insanlığa ulaştırabilmek ve cihânşumûl kılabilmek için hitap ettiği muhâtap katmanlarında da tedrîciliğe riâyet etmek, mesajını kendini ihâta eden davet halkalarına birer birer ulaştırarak ilerlemek mecbûriyetindedir. İnsanın içinde bulunduğu muhit ve akraba çevresi, onun anlattıklarını uzaktakilere nazaran daha çabuk kabul ederler. Daveti kabul edenlerin yakınları ve akrabaları da düşünüldüğünde, İslâm’ın topluma bu yolla daha kısa bir zamanda ulaşabileceği kolayca anlaşılır. Şâyet insanın yakınları davetçiyi desteklemeyip yardımcı olmazlarsa diğer muhâtaplar ona güvenip inanmakta, îtimâd gösterip bağlanmakta güçlük çekerler.

Âyet-i kerîmenin gösterdiği usulü en iyi tatbik eden şüphesiz Resûl-i Ekrem (s.a.s.)’dir. Efendimiz’in bu husustaki bir tatbikatını Hz. Ali şöyle anlatır:

“Sen, önce en yakın akrabanı uyar!” (Şu’arâ 26/214) âyeti nâzil olunca Resûlullah (s.a.s.) beni çağırdı:

“– Ali! Yüce Allah en yakın akrabamı uyarmamı emretti. Bu bana çok kaygı veriyor. Biliyorum ki, ne zaman kavmime bu işi açmaya kalksam, muhakkak hoşuma gitmeyen şeylerle karşılaşacağım… Ali! Bize, bir kap yemek hazırla ve üzerine de koyun budundan koy. Bir kap da süt getir. Sonra, Abdulmuttalib oğullarını çağır da onlarla konuşayım ve bana emredilen şeyi kendilerine tebliğ edeyim” buyurdu.

Hz. Ali, Peygamber Efendimiz’in emri ile hazırladığı şeyleri onlara ikrâm etti. Bir kişinin bile kendi başına yiyebileceği az bir yemeğin kırk kişiye yettiğini gören Ebû Leheb:

“–Şaşılacak şey! Arkadaşınız sizi büyük bir sihirle büyüledi! Doğrusu biz, bugünkü gibi bir sihir hiç görmedik!” diyerek Resûlullah’ın konuşmasına imkân vermedi.

Ebû Leheb’in sözleri, Resûlullah Efendimiz’in çok ağırına gitti. Sustu ve o mecliste hiç konuşmadı. Orada bulunanlar da bir müddet sonra dağılıp gittiler. (Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 159; İbn Esîr, el-Kâmil fi’t-târih, II, 62) Lâkin Allah Resûlü (s.a.s.), bu uğurda karşılaştığı sıkıntılara aldırmadan vazîfesine devam etti. Ertesi gün akrabalarını tekrar topladı ve yine aynı sıkıntılarla yüz yüze geldi. Buna rağmen onları İslâm’a davet etti. (Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 159; Heysemî, Mecma‘u’z-zevâid, VIII, 302)

Fahr-i Kâinat (s.a.s.), yine bir gün Safâ tepesine çıkarak Kureyş kabîlesinin bütün kollarına tek tek seslendi. Onlar da bu davete icâbet ederek Safâ Tepesi’ne geldiler. Allah Resûlü (s.a.s.), yüksek bir kayanın üzerinden onlara şöyle hitâb etti:

“–Ey Kureyş cemâati! Ben size, şu dağın eteğinde veya şu vâdide düşman atlıları var; hemen size saldıracak, mallarınızı gasbedecek desem, bana inanır mısınız?”

Kureyşliler hiç düşünmeden:

“–Evet inanırız! Çünkü şimdiye kadar senin hep doğru olduğunu gördük. Senin yalan söylediğini hiç duymadık!” dediler. Karşısındaki insanlardan bu tasdîki alan Resûlullah (s.a.s.), onlara şu ilâhî hakîkati bildirdi:

“–O halde ben şimdi size, önünüzde şiddetli bir azap günü bulunduğunu, Allah’a inanmayanların o çetin azâba uğrayacaklarını haber veriyorum. Ben sizi o çetin azaptan sakındırmak için gönderildim.

Ey Kureyşliler! Size karşı benim hâlim, düşmanı gören ve âilesine zarar vereceğin­den korkarak hemen haber vermeye koşan bir adamın hâli gibidir.

Ey Kureyş cemâati! Siz uykuya dalar gibi öleceksiniz. Uykudan uyanır gibi de diri­leceksiniz. Kabirden kalkıp Allah’ın huzûruna varmanız, dünyadaki her hareketinizin he­sâbını vermeniz muhakkaktır. Netîcede hayır ve ibâdetlerinizin mükâfâtını, kötü işlerinizin de ceza ve şiddetli azâbını göreceksiniz! Mükâfât ebedî bir cennet; mücâzât da ebedî bir cehennemdir.” (Bk. Buhârî, Tefsir 26; Müslim, İman 348-355; Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 281-307)

Allah Resûlü (s.a.s.)’in bu konuşmasına, orada bulunanlardan umûmî bir îtiraz gelmedi. Yalnız amcası Ebû Leheb:

“–Hay eli kuruyası! Bizi buraya bunun için mi çağırdın?” diyerek münâsebetsiz ve ya­kışıksız sözler sarf etti. Hakâretleriyle Peygamber Efendimiz’in kalbini kırdı. Ebû Leheb’in bu tavrı üzerine, onu ve karısını kötüleyen ve cehennemlik olduklarını îlân eden “Tebbet Sûresi” nâzil oldu:

“Ebu Leheb’in iki eli kurusun! Zaten kurudu ve kendisi helâk olup gitti. Ne malı bir fayda verdi ona, ne de kazandıkları. Yakında o, yanıp kavrulmak üzere alevli bir ateşe girecek. Karısı da beraber girecek. Hem de o ateşe odun taşıyıcı olarak. Boynunda sağlam bükülmüş bir ip olduğu halde.” (Tebbet, 111/1-5) (Buhârî, Tefsir 26/2, 34/2, 111/1-2; Müslim, İman 355)

Verilen örneklerden anlaşılacağı üzere, yakın akraba da olsa, yapılacak tebliğ mutlaka kabul görecek diye bir şart yoktur. Kabul edenler olabileceği gibi, reddedenler de olabilecektir. Bu durumda tebliğciye düşen, kendine inananlara şefkat ve merhametle kol kanat germek, tevazu içinde onların maddi ve mânevî dertleriyle alakadar olmaktır. Karşı gelenlere ise zaman ve zeminin gereğine göre, “Ben sizin yaptıklarınızdan uzağım” demek, en azından verecekleri zarardan kendini ve tâbilerini korumaktır. Bunun için de sonsuz kudret sahibi Allah’a daima tevekkül halinde olmaktır:

217. Sonsuz kudreti ve merhamet sahibi Allah’a güvenip dayan.

İslâm tebliğcisinin muvaffak olabilmesi için, yegâne istinatgâh olan Rabbine tevekkül etmesi zaruridir. Tüm imkânlarını seferber ederek vazifesini hakkiyle yerine getirdikten sonra neticeyi Allah’a bırakmalıdır. O’nun takdirinin en hayırlı olduğuna inanmalıdır. Çünkü Allah Azîz’dir; mağlup edilmez ve geri çevrilmez bir kudrete sahiptir. Rahimdir; kullarına ve özellikle dinini tebliğe çalışan Peygamber ve onun bağlılarına sonsuz merhamet eder. Başarılı olabilmeleri için her türlü yardımı cömertçe yapar. O, bir kul dinine hizmet için kıyam ettiğinde, namaz kılmak üzere ayağa kalktığında onu görür. Yine O, Resûlullah (s.a.s.) misalinde olduğu gibi, kulun secde edenler arasında dolaşmasını, cemaatle namaz kılarken kıyam, rukü ve secde halleri gibi fizîken şekilden şekle girmesini, yine huşû içinde namazın mânasına vararak, ruhunun rakikleşip kıvrılarak halden hale geçmesini görür. Çünkü O, her şeyi hakkiyle işiten ve her şeyi kemâliyle bilendir. Kuluna esas yardım edecek, onu koruyacak ve muvaffak kılacak yalnızca O’dur.

“Secde edenler arasında dolaşmanı, halden hâle girmeni de görüyor”  (Şuarâ 26/219) âyetine şu mânalar da verilir:

Birincisi; İbn Abbas (r.a.) şöyle der: “Rasûlüm! Senin nûrun, hep secde edenlerden secde edenlere dolaştırılarak; Hz. Âdem, Nûh, İbrâhim gibi bir peygamberden diğerine intikâl ettirilerek sana kadar ulaşmış, en son bu ümmet içinde peygamber olarak ortaya çıkmışsındır. Bunlar hep Allah Teâlâ’nın görmesi ve murakabesi altında gerçekleşmiştir.” (bk. Kurtubî, el-Câmi‘, XIII, 144, Heysemî, Mecma‘u’z-zevâid, VIII, 214 ) Nitekim Peygamberimiz (s.a.s.)’in mensûb olduğu topluluk ne za­man ikiye ayrılsa, Allah Teâlâ, Rasûlü’nü en hayırlı toplulukta bulundurmuştur. O’nun varlığı aydınlatan nûru, Hz. Âdem (a.s.)’dan beri en temiz anne ve babalar­dan teselsül ettirilerek kendisine intikâl etmiştir. (Bk. Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 210)

Fahr-i Kâinat (s.a.s.), bu husûsu şöyle dile getirir:

“Ben, Âdemoğullarının en hayırlı ve en temiz olanlarından, devirden devire, âileden âileye geçerek, nihâyet şu içinde bulunduğum âileden vücûda getirildim!” (Buhârî, Menâkıb 23)

İkincisi; bu âyet-i kerîme hakkında Kâdî Beyzâvî diyor ki: “Ümmet için beş vakit namaz farz olup da gece namazı sünnet hâline gelince, Resûl-i Ekrem (s.a.s.), ashâbın ahvâlini müşâhede sadedinde gece vakti hücre-i seâdetlerinden dışarı çıkıp ashâbın evleri arasında dolaşmış ve o evleri Kur’ân tilâveti, zikir ve tesbih sesiyle arı kovanları gibi uğuldar bir hâlde bulmuştu. Âyet onu haber vermektedir.” (bk.Beydâvî, Envâru’t-Tenzil, IV, 111)

Cin ve şeytanların Kur’an’ın nüzülüyle hiçbir ilgileri olmadığı anlaşıldı. Peki, şeytanların esas alışverişleri kiminledir:

218. O ki, sen namaz için, tebliğ için kıyâm ettiğin zaman seni görüyor.

219. Secde edenler arasında dolaşmanı, halden hâle girmeni de görüyor.

220. Çünkü her şeyi hakkıyla işiten ve her şeyi en iyi bilen O’dur.

İslâm tebliğcisinin muvaffak olabilmesi için, yegâne istinatgâh olan Rabbine tevekkül etmesi zaruridir. Tüm imkânlarını seferber ederek vazifesini hakkiyle yerine getirdikten sonra neticeyi Allah’a bırakmalıdır. O’nun takdirinin en hayırlı olduğuna inanmalıdır. Çünkü Allah Azîz’dir; mağlup edilmez ve geri çevrilmez bir kudrete sahiptir. Rahimdir; kullarına ve özellikle dinini tebliğe çalışan Peygamber ve onun bağlılarına sonsuz merhamet eder. Başarılı olabilmeleri için her türlü yardımı cömertçe yapar. O, bir kul dinine hizmet için kıyam ettiğinde, namaz kılmak üzere ayağa kalktığında onu görür. Yine O, Resûlullah (s.a.s.) misalinde olduğu gibi, kulun secde edenler arasında dolaşmasını, cemaatle namaz kılarken kıyam, rukü ve secde halleri gibi fizîken şekilden şekle girmesini, yine huşû içinde namazın mânasına vararak, ruhunun rakikleşip kıvrılarak halden hale geçmesini görür. Çünkü O, her şeyi hakkiyle işiten ve her şeyi kemâliyle bilendir. Kuluna esas yardım edecek, onu koruyacak ve muvaffak kılacak yalnızca O’dur.

“Secde edenler arasında dolaşmanı, halden hâle girmeni de görüyor”  (Şuarâ 26/219) âyetine şu mânalar da verilir:

Birincisi; İbn Abbas (r.a.) şöyle der: “Rasûlüm! Senin nûrun, hep secde edenlerden secde edenlere dolaştırılarak; Hz. Âdem, Nûh, İbrâhim gibi bir peygamberden diğerine intikâl ettirilerek sana kadar ulaşmış, en son bu ümmet içinde peygamber olarak ortaya çıkmışsındır. Bunlar hep Allah Teâlâ’nın görmesi ve murakabesi altında gerçekleşmiştir.” (bk. Kurtubî, el-Câmi‘, XIII, 144, Heysemî, Mecma‘u’z-zevâid, VIII, 214 ) Nitekim Peygamberimiz (s.a.s.)’in mensûb olduğu topluluk ne za­man ikiye ayrılsa, Allah Teâlâ, Rasûlü’nü en hayırlı toplulukta bulundurmuştur. O’nun varlığı aydınlatan nûru, Hz. Âdem (a.s.)’dan beri en temiz anne ve babalar­dan teselsül ettirilerek kendisine intikâl etmiştir. (Bk. Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 210)

Fahr-i Kâinat (s.a.s.), bu husûsu şöyle dile getirir:

“Ben, Âdemoğullarının en hayırlı ve en temiz olanlarından, devirden devire, âileden âileye geçerek, nihâyet şu içinde bulunduğum âileden vücûda getirildim!” (Buhârî, Menâkıb 23)

İkincisi; bu âyet-i kerîme hakkında Kâdî Beyzâvî diyor ki: “Ümmet için beş vakit namaz farz olup da gece namazı sünnet hâline gelince, Resûl-i Ekrem (s.a.s.), ashâbın ahvâlini müşâhede sadedinde gece vakti hücre-i seâdetlerinden dışarı çıkıp ashâbın evleri arasında dolaşmış ve o evleri Kur’ân tilâveti, zikir ve tesbih sesiyle arı kovanları gibi uğuldar bir hâlde bulmuştu. Âyet onu haber vermektedir.” (bk.Beydâvî, Envâru’t-Tenzil, IV, 111)

Cin ve şeytanların Kur’an’ın nüzülüyle hiçbir ilgileri olmadığı anlaşıldı. Peki, şeytanların esas alışverişleri kiminledir:

221. Şeytanların kimin üzerine indiğini size haber vereyim mi?

222. Onlar yalan ve iftirâya düşkün, çok günahkâr kimselerin üzerine inerler.

223. Böyleleri zâten hep şeytanların aldatıcı vesveselerine kulak verirler. Onların çoğu başkalarına da yalan söylerler.

Bu âyetlerin bildirdiğine göre şeytanlar, çokça yalan söyleyen, iftira eden, günaha dalmış kimseler üzerine iner dururlar. Ancak bu yapıdaki bayağı insanlar şeytanların yalanlarına, dolanlarına, vesvese ve tahriklerine kulak verirler. Oradan aldıkları yalanlara kendileri de yalanlar ilave ederek, pek çoğu insanlara yalan söylerler. Yani hem şeytanların, hem de onların ayarttığı kimselerin işleri güçleri yalan üzere kurulmuştur. Halbuki, Kur’ân-ı Kerîm’i getirip beşeriyete ikram eden Nebiyy-i Muhterem (s.a.s.), güzel ahlâkın her şubesinde zirvede olan (bk. Kalem 68/4), henüz peygamber olmadan önce bile kavmi arasında “Muhammedü’l-Emin” diye ün salan, hiçbir zaman yalan söylediği, kimseyi kandırdığı, birine iftira ettiği asla görülmemiş muhteşem bir şahsiyettir. Düşmanları dahi gıyâbında onun yalan söylemediğine defalarca şâhitlik etmişlerdir. Efendimiz, kırk sene her türlü günahın pervasızca işlendiği câhiliye muhitinde yaşamasına rağmen onların kötü âdetlerinden hiçbirine bulaşmamış, günah işlememiş ve tertemiz bir hayat yaşamıştır. Peygamberlik sonrası ise onun nasıl örnek bir takvâ hayatı yaşadığı açıktır. Böyle ilâhî muhafaza altında bulunan tertemiz bir peygamberin, varlık sebepleri mahza kötülük, yalan ve saptırma olan şeytanlarla; getirdiği Kur’an’ın da şeytânî vesveselerle nasıl bir irtibatı olabilir?

Müşriklerin bir diğer iddiaları da Peygamberimiz (s.a.s.)’in şair, Kur’an’ın da şiir olduğu yönündeydi. (bk. Tûr 53/30) Şimdi gelen âyetlerde bu asılsız iddia reddedilmektedir:

224. Şâirlere gelince, onlara yoldan çıkmış azgınlar tâbi olur.

225. Görmez misin şâirler, her vâdide, sözcüklerin ve hayallerin peşinde şaşkın şaşkın dolaşırlar.

226. Hem de yapmadıkları ve yapmayacakları şeyleri söylerler.

Bu âyetlerde Kur’an’ın indiği dönemde yaşayan inkârcı şairlerin bir portresi çizilir. Bunlara, hakikati arayan kimseler değil, sadece nefsânî arzularının peşinden giden, hevâ ve heveslerini putlaştıran, zevk ve eğlence düşkünü azgın kimseler tâbi olur. Eğer bizzat kendileri azgın ve sapkın olmasalardı, peşlerinden gidenler de aynı şekilde azgın ve sapkın kimseler olmazdı. Onlar her vâdide şaşkın şaşkın dolaşırlar. Yani her boş işe dalarlar, hak yolu tanımaz, iyi kötü, eğri doğru her konuya girerek toplumu etkilemeye çalışırlar. Sözleri ile yaptıkları birbirini tutmaz, yapmadıklarını söyler, söylemediklerini yaparlar. Mesela şiirlerinde cömertlikten, kahramanlıktan, iyilikten bahsederler fakat kendileri buna yanaşmazlar. Bu sebeple onların peşinden dürüst insanlar değil, ancak sapkınlar gider.  Vasıf ve ahlâkları böyle olan şair ve şiirlerle Allah’ın Peygamberi’ni ve Allah’ın kelâmını karşılaştırmak ancak abesle iştigal olur.

Kur’ân-ı Kerîm tüm şairleri aynı kategoride değerlendirmez:

227. Ancak iman edip sâlih ameller işleyenler, Allah’ı çok çok zikredenler ve herhangi bir zulme maruz kaldıklarında şiirleriyle haklarını savunanlar bu hükmün dışındadır. Zulmedenler ise, nasıl her şeyi değiştirecek bir inkılâp ile sarsılıp devrileceklerini yakında bileceklerdir.

Kur’an, şairlerin kötüleriyle iyilerini birbirinden ayırır. Kötülerine kötü, iyilerine iyi der. Beğenmediği şair tiplerini haber verdiği gibi, beğendiği ve hatta teşvik ettiği şair tipini de beyân eder. İşte bu âyet-i kerîme övülen ve teşvik edilen şair ve şiirin hususiyetlerini belirtir. Kısaca bunlar:

  İman etmek

  Sâlih ameller işlemek,

  Allah’ı çok çok zikretmek,

  Zulme maruz kaldıklarında şiirleriyle kendilerini savunmak; İslâm’ın ve müslümanların gâlip gelmesine yardımcı olmak.

Belirtilen bu çerçevede şiirle meşgul olmanın dînen bir sakıncası yoktur. Çünkü bu gibi şairler, gerçekleri dile getirir; söyledikleriyle yaptıkları birbirine uygun olur; İslâm dininin esaslarını savunur; Allah’ı zikreder, O’nu yüceltirler. Yaptıkları iyi işlerle hem kendilerinin hem de toplumun yücelmesini ve yükselmesini gözetirler. Zulmün ve haksızlığın karşısında şiirleriyle mücadele verir, hakkı savunurlar.

Allah Resûlü (s.a.s.)’in, kötü ve ahlâksız ifadelere yer vermeyen ve iyi maksatla kullanılan şiirleri diğerlerin ayırdığı görülür. Zaman zaman onları dillendirdiği, okuyandan dinlediği ve övdüğü olmuştur. (bk. Müslim, Şiir 1; Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 444) Meselâ şair Lebid’in: “Dikkat edin! Allah’tan başka her şey bâtıldır” sözünün, şairlerce söylenmiş en doğru söz olduğunu söyleyerek takdir etmişti. (Buhârî, Menâkibü’l-Ensâr 26) Ayrıca ashâb-ı kirâm arasında Resûlullah (s.a.s.)’in takdirlerini kazanmış birçok şair bulunmaktaydı. Mesela Efendimiz (s.a.s.) Hassan b. Sabit’e: “Müşrikleri şiirlerinle hicvet, bil ki muhakkak Cebrâil de seninle beraberdir” (Buhârî, Megazi 30; Müslim, Fezâilü’s-Sahâbe 153) buyururdu. Yine Hassan’ın müşriklere cevap verdiği bir şiir hakkında: “Şüphesiz ki bu onlarda, ok atmaktan daha kuvvetli bir tesir bırakır” (Müslim, Fezâilü’s-Sahâbe 156) buyurmuştu.

Âyetin sonunda, Allah’a karşı gelerek; Resûlullah (s.a.s.)’i büyücü, şair, deli ve kâhinlikle suçlayıp böylece diğer insanların kafalarını karıştırmak suretiyle onları dinden uzaklaştırmakla en büyük zulmü işlemekte olan kâfirler tehdit edilmektedir. Yakında nasıl bir devrime uğrayıp devrilecekleri, yok olup gidecekleri ihtar edilmektedir. Yaptıkları zulümler âhirette de karanlıklar halinde karşılarına çıkacaktır. Efendimiz (s.a.s.) şöyle buyurur: “Zulümden sakınınız; çünkü zulüm kıyamet günü karanlıklar haline döner.” (Müslim, Birr 56-57)

Âyetin bu son cümlesi aynı zamanda, İslâm dininin dünya hayatında zâlimlere karşı yapacağı hak ve adâlet inkılabının ehemmiyetini hatırlatmaktadır. Bu, Kur’ân-ı Kerîm’in istikbâle ait bir mûcizesidir. Resûlullah (s.a.s.)’in hayatında bu gerçekleşmiştir. Dünya durdukça Kur’an’ın mü’minlere müjde, kâfirlere ise ilâhî bir şamar keyfiyetindeki bu mûcizevi haberi zaman, zemin ve şartları hazır oldukça tekrar tekrar tahakkuk edecektir. İşte bunun peşinden gelen Neml suresi, zâlimlerin yuvarlanacağı inkılâbın nasıl ve ne suretle olacağını beliğ bir surette anlatacaktır: