TEFSİR:
Dolayısıyla
önce çamurdan, sonra değersiz bir su olan meniden, ondan süzülerek rahme
yerleşen nutfeden başlayıp nice safhalardan geçerek ahsen-i takvîme erişen,
Rabbi tarafından kendisine üflenen ruh ile büyük bir şeref kazanan ve kulak,
göz ve kalp gibi müstesnâ nimetlerle donatılan insanın, bu nimetlerin gerçek
sahibini tanıması; kâliyle, hâliyle ve gönlüyle O’na karşı sonsuz bir şükür
hissiyâtı içinde bulunması gerekir.
Mevlânâ
Celâleddin Rûmî (k.s.), insanın çamur ve ruhtan oluşan bu muazzam ve muamma
yapısını şöyle tahlil edip ona yol göstermeye çalışır:
“Ey
Ganî olan Allah! Sen bir küçük yağ parçasına, yani göze aydınlık ihsan edersin.
Bir kemik parçasına, yani kulağa işitme hassası verirsin. Görmek ve işitmek
gibi mânaların, bedenle eşyayı anlayabilmenin de adları ile ne ilgisi vardır?
Zaten söz yuva gibidir; mâna ise kuş gibi. Beden ırmak yatağı; rûh da ondaki
akar suya benzer. Rûhun sembolü olan su akıp gitmededir. Sen ise «Duruyor»
dersin. O koşup gitmededir; sen ise «Oturmuş kalmış» dersin. Suyun derelerden,
arklardan akıp gittiğini görmüyorsan, onun üstündeki yeniden yeniye yığılan şu
çerçöp nedir? Hiç değilse onlara bak! Ey insan! Senin çerçöpün de
düşüncelerindir! Her an sana dokunulmamış, alınmamış, kızoğlan kız, çeşitli
şekillere bürünmüş düşünce gelir gider. Suyun yüzü de, düşünce ırmağı da akıp
giderken, sevimli sevimsiz, güzel çirkin, bir çok çerçöpü de sürükler, onlardan
bir türlü kurtulamaz. Tertipleyen öyle tertiplemiştir. Aslında hakîkat bahçelerinden
akıp gelen bu ırmağın üstüne, gayb âleminin meyvelerinden kabuklar düşer. Sen o
kabukların özünü, meyvesini suyun içinde ara! Çünkü o su hakîkat bağından
gelmektedir. O meyvelerden bazıları kabz yani acı, bazıları bast yani tatlıdır;
bazıları insana yolunu şaşırtır, «dalalet»e sürükler, bazısı doğru yola,
«hidâyet»e ulaştırır. Eğer sen hayat suyunun, rûh ırmağının nasıl akıp
gittiğini göremiyorsan, hiç olmazsa bir ırmağın kenarına otur da ırmağı seyret
ve kendi ömrünün bir su gibi akıp gittiğini ve tükendiğini düşün! Şu
bitkilerin, o suda sürüklenen kabukların, çerçöpün geçip gidişine bak; her şey
gelip geçicidir. Eğer su fazla gelirse, kuvvetli akacak olursa, üstündeki bizi
etkileyen düşünce kabukları da çabucak geçer gider. Bu ırmak pek hızlı akınca,
âriflerin gönüllerindeki gam, kasâvet de durmaz, çabucak geçer gider. Orada
sudan başka, yani ilâhî feyzden başka bir şey kalmaz.”[1]
(Mevlânâ, Mesnevî, 3290-3301. beyitler)
Ancak,
ne yazık ki, pek çok insan bu noktada nefsânî girdapların esîri olmakta ve gereği
gibi Rabbine şükür vazîfesini yerine getirmemektir. İşte Kur’an âyetleri bu
hassas noktada devreye girerek, gaflet içinde bulunan insanlığı ölümle ve
âhiretin korkunç ahvâliyle şöyle ikâz etmektedir:
[1] Bu beyitlerde Hz. Mevlâna bazı
benzetmelerle gerçeği; hayatımızda karşılaştığımız acı tatlı her şeyin ilâhî
bir tecellî eseri olduğunu anlatmaktadır. Bedenimiz bir ırmak yatağına,
rûhumuz da o ırmaktaki suya benzetilmiştir. O su hakîkat padişahının, yani
Allah’ın hasbahçesinden, ezel bahçesinden gelmektedir. Fikirler, hatıralar,
hayatta başımıza gelen şeyler, meyve kabuklarına; Allah’ın isimleri ve
sıfatları da o kabukların özüne, içine teşbih edilmiştir. Ey talip! Ey hakîkat
yolcusu! Ey Hakk âşıkı! Sen kendini bu hayat suyunun, bu rûh ırmağının kenarına
oturmuş farzet! Önüne gelen kabukları yakala, kır, içine bak; içinden çıkan
meyve acı mı, tatlı mıdır; ona bak! O meyve tatlı ise, senin hoşuna gitti ise,
onu Hakk’ın “Bast” isminin bir tecellîsi bil! Eğer acı ise, sana sıkıntı ve
üzüntü verdi ise, o meyve; “Kabz” isminin mazharı olmuştur. Eğer hayatta
meşgalen ilim ise, bir şeyler öğrenmeye çalışıyor isen, bil ki Hakk'’n “İlm”
isminin mazharısın. Eğer sakin tabiatlı, kızmaz, affeder bir tabiatın var ise,
bil ki Hakk’ın “Halîm” ismini yaşıyorsun. Eğer herkese yol göstermek, yararlı
olmak için çalışıyorsan; Hakk’ın “Hâdî”
ismini yaşıyorsun. Aksine nefse uymuş, sapıklığa düşmüş isen; Hakk’ın “Mudil”
isminin tecellîsini yaşıyorsun demektir. Her şeyi buna kıyas et! Böylece sana
gayb âleminden, o görünmez bahçenin meyvelerinden rûh ırmağı senin için neler
getiriyor, onların hepsi sana, o padişahlar padişahının ezel bahçesinden gelen
ve O’nun güzel isimlerinin ve sıfatlarının birer tecellîsidir. Böylece bil ki;
hayatta başına gelen her şey, hep O’nun mübârek isimlerinin birer tecellîsidir.
Bu sebeple O’nun gönderdiği her şeye râzı ol da; “Hoştur bana senden gelen / Ya
gonca veyahud diken / Lûtfun da hoş kahrın da hoş” de! (Şefik Can, Konularına
Göre Açıklamalı Mesnevî Tercümesi, I-II, 505-506)
Kaynak: Ömer Çelik Tefsiri
